Kanseliersfavoriet op matje voor falen witwasaanpak
-l\. W
13
ACHTERGROND
OOST-DUITSLAND BLIJFT OP ACHTERSTAND STAAN
Veel jongeren die
werden geboren na
de val van de Berlijnse
Muur voelen zich toch
Oost-Duitser. De
'Ost-identiteit' is in
Duitsland nog lang
niet uitgestorven.
De Duitse regerings
commissaris voor
Oost-Duitsland zei
onlangs dat een deel
van de bevolking in
het oosten 'ondemocratische
opvattingen' heeft. In zijn jongste
jaarverslag over de status van de
Duitse hereniging noemt Marco
Wanderwitz de heersende scepsis
in het oosten over politiek en
democratie 'gevaarlijk'. De
rechts-populistische AfD heeft
veel aanhang in de voormalige
Oost-Duitse deelstaten.
Volgens de regeringscommissa
ris 'hebben we te maken met men
sen die gedeeltelijk zijn gesociali
seerd in een dictatuur, op een
manier dat ze zelfs na dertig jaar
nog niet in de democratie zijn aan
gekomen'. Te eenzijdig, vindt
hoogleraar macrosociologie Stef-
fen Mau (52) van de Humboldt
Universiteit Berlijn, deskundige
op het gebied van de Oost-Duitse
transformatie. ,,Dat zijn vooral
mensen van middelbare leeftijd en
die gaan op den duur dood. Zij
vormen een minderheid. Die
is weliswaar groter dan in
West-Duitsland, maar dat komt
doordat het oosten zich nog steeds
in een transformatiefase bevindt.
De meerderheid denkt anders.''
Dat het zo lang duurt voordat
Oost- en West-Duitsland echt één
land gaan worden, schrijf hij toe
aan de economische malaise na de
eenwording. ,,Veel bedrijven gin
gen failliet nadat ze na de hereni
ging werden geprivatiseerd. Veel
mensen vertrokken noodgedwon
gen naar West-Duitsland, op zoek
naar banen. Ruim dertig jaar later
is het oosten nog steeds bezig met
een economische inhaalslag."
Er worden weliswaar nieuwe
bedrijven en onderzoeksinstellin
gen voor technologische innovatie
aangetrokken, maar buiten de flo
rerende regio Berlijn-Branden-
burg liggen in Oost-Duitsland
veel salarissen en pensioenen nog
altijd lager dan in het westen. ,,Dat
verklaart waarom 40 procent van
de Oost-Duitse kiezers zich twee
derangsburgers voelt."
Ruim 60 procent van de top
functies in het oosten is bezet door
'Wessies' en eenzelfde percentage
bezit er het onroerend goed. 'Os-
sies' zijn, met uitzondering van de
politiek, ondervertegenwoordigd
in de elite die maatschappelijke
ontwikkelingen kan beïnvloeden
vanuit topposities in grote bedrij
ven en organisaties. Sinds vorig
jaar zijn er eindelijk twee Oost-
Duitse rectoren van universitei
ten, in Cottbus en Frankfurt am
Main, en heeft een Oost-Duitse
rechter zitting in het grondwette
lijk hof.
Vergrijzing
,,De scheve verhouding ligt met
name bij de mensen van middel
bare leeftijd en jongeren", zegt
Mau. ,,Velen trokken naar het wes
ten voor een opleiding, baan en
beter salaris. Dan ontbreken
belangrijke elementen voor ont
wikkeling in de regio die ze verla
ten, met vergrijzing als gevolg.''
Het wegtrekken van deze bevol
kingsgroepen verklaart tegelijk de
daling van het aantal inwoners in
Oost-Duitsland, van zo'n 15 mil
joen in 1990 tot ongeveer 12,5 mil
joen eind 2020. Pas sinds 2017 ver
huizen meer mensen van West-
naar Oost-Duitsland.
Maar Mau ziet wel lichtpunt
jes. ,,De levensvreugde in het oos-
Dertig jaar later is het
oosten nog bezig met
een economische
inhaalslag
ten is inmiddels bijna zo hoog als
in West-Duitsland. En bij de jon
geren onder de 30 zien we iets
opmerkelijks. Een derde voelt zich
in de eerste plaats Oost-Duitser
zónder de DDR te hebben meege
maakt. Dat is voor sociologen ver
rassend. Wij gingen ervan uit dat
de 'Ost-identiteit' langzaam zou
uitsterven. Maar deze Oost-jonge
ren vormen een nieuw netwerk
met een eigen identiteit die niet
problematisch meer is zoals jaren
geleden, maar die vergelijkbaar is
met de Beierse identiteit.''
Maar waar komt die sceptische
houding van Oost-Duitsers tegen
over politiek en democratie en het
succes van de AfD dan vandaan?
,,De populariteit van deze partij
komt voort uit frustraties over de
vluchtelingencrisis in 2015 en het
'opengrenzenbeleid' van de rege
ring Merkel'', zegt Mau. ,,Maar in
Oost-Duitsland heeft de AfD daar
naast ingespeeld op de geringere
invloed van traditionele volkspar
tijen CDU/CSU en SPD op de
lokale politieke cultuur. De AfD is
in alle Oost-Duitse deelstaten de
tweede grootste partij."
Brandmuur
De politiek kan niet om de AfD
heen. ,,Je kunt wel een brandmuur
optrekken tegen de AfD en elke
samenwerking uitsluiten, maar dat
is in kleine steden en gemeenten
zeer moeilijk", stelt Mau. ,,AfD-kie-
zers maken deel uit van het dage
lijks leven en je kunt hen niet de
moniseren. Je moet de hoofdfigu
ren en politieke leiders aanspreken.
Dat is de opgave van de federale
politiek, maar gebeurt te weinig.''
Voor het eerst sinds jaren zijn er
geen prominente Oost-Duitsers
meer op het hoogste politieke
strijdtoneel. Mau wijst erop dat
Friedrich Merz, uit het team van
kanshebber Armin Laschet (CDU/
CSU) in de huidige verkiezings
strijd, in Oost-Duitsland een
gevierd politicus is. ,,Hij geldt als
een economisch en financieel
expert, komt op voor handwerkers
en ondernemers en wil belasting
verlaging voor de lagere en mid
deninkomens. Dat kan die partij er
extra zetels opleveren."
Dat bureau valt onder de bevoegd
heid van zijn ministerie en wordt
verdacht van het niet doorspelen
van alle strafrechtelijk interessante
meldingen over verdachte trans
acties aan politie en justitie. Deel
staatministers van Justitie spraken
in een brandbrief aan Berlijn vorig
jaar over 'ernstige tekortkomin
gen' bij het antiwitwasbureau FIU.
In een vooronderzoek tegen het
financiële meldpunt vond vorige
week een huiszoeking plaats in het
ministerie van Financiën. Dat was
voor de parlementscommissie voor
Financiën aanleiding Scholz giste
ren op het matje te roepen. Rege
ringspartijen CDU/CSU en SPD
eisten samen met de oppositie uit
leg.
Vingerknip
Volgens minister Scholz zou 'geen
enkele minister de problemen met
een vingerknip kunnen oplossen',
maar is de afgelopen drie jaar 'meer
bereikt dan in de dertig jaar daar
voor'. Het antiwitwasbureau ver
huisde in 2017 van de federale re
cherche naar de douanerecherche.
Scholz, die een jaar later minister
van Financiën werd, wees gisteren
op de reorganisatie van het financi-
ele meldpunt. Dat kreeg een nieuwe
managementstructuur, een mo
dern it-systeem en bevoegdheden
om gegevens op te vragen bij
andere autoriteiten.
De minister benadrukte dat het
aantal meldingen over verdachte
transacties sinds 2008 is vertien
voudigd en dat de criteria voor het
scheiden van relevante en niet-
relevante meldingen zijn verbeterd.
Het hoofd van het antiwitwas-
bureau meldde medio 2020 aan de
parlementscommissie dat het
bepalen van die selectiecriteria een
probleem was.
Volgens de oppositiepartijen ligt
het probleem bij een tekort aan
gekwalificeerd personeel. Ze roe
pen al jaren dat Duitsland een wit
wasparadijs is met een geschatte
omvang van zo'n 100 miljard euro.
Scholz gaf de commissie geen
informatie over het vooronderzoek
naar het meldpunt. Dat kreeg in
juni 2018 een melding over een
overboeking van ruim 1 miljard
euro naar Afrika, maar gaf de infor
matie niet door aan justitie.
Het antiwitwasbureau raakte ook
al in opspraak in het boekhoud
schandaal rond Wirecard. De
Duitse betalingsverwerker ging in
juni vorig jaar ten onder toen
1,9 miljard euro op de balans 'zoek'
bleek. Het meldpunt gafzo'n dertig
meldingen over verdachte transac
ties bij het bedrijf niet door of pas
toen het te laat was, bleek tijdens
een parlementair onderzoek.
- Caspar Naber
GO DINSDAG 21 SEPTEMBER 2021
Ook zonder Muur zijn er
nog altijd twee Duitslanden
Caspar Naber
Rotterdam/Berlijn
l'fSk.j1'' o -
Toeristen op de> voormaligegrens
tnccan Onct. an Oi litcInnrl
Toeiisien op de' voormaligegreii
o^toSsen O,oSt-'.eh West-Duitsiand.
'„■•Faro corbiSsViaêettV iMAses..-*^.
- -GiJr~'lc
- Steffen Mau, hoogleraar
sociologie
ROTTERDAM/BERLIJN
Zes dagen voor de Duitse ver
kiezingen moest minister van
Financiën Olaf Schoiz (SPD), dé
favoriet voor het bondskanse
lierschap, zich verantwoorden
voor tekortkomingen bij het
Duitse antiwitwasbureau.
Olaf Scholz. FOTO REUTERS
