Tweelingbroers brengen oermens tot leven
4
'Ötzi, de Cheddar
Man, Lisar, de
Tollund Man: daar
zeg je nooit nee
tegen, al heb je
het nog zo druk'
eter was het. De broers gaven Krijn
een 'leerlooiersmond'. Alfons: ,,De
tanden van Neanderthalers zitten
met lange wortels verankerd in de
kaak. Die tanden, vooral de voor
tanden, zijn op een zeer specifieke
manier afgesleten. Je kunt eraan
zien dat ze heel veel op leer ge
kauwd hebben. Net als de Inuit es
kimo's. Ze hielden stukken vlees
tussen de tanden vastgeklemd ter
wijl ze met een mes een stuk af
sneden. Op hun tanden zie je de
krasjes die de vuurstenen messen
hebben achtergelaten. De onder
tanden staan vrij ver naar voren."
Van jongs af aan heeft het duo,
ooit begonnen als tekenleraar, een
bovengemiddelde interesse in oer
mensen en prehistorische dieren.
Lezen, verzamelen, observeren,
vergelijken en tekenen: zo begon
het. Om beter te kunnen tekenen,
maakten ze hun eerste reconstruc
ties. Nu is dat tekenen helemaal
naar de achtergrond verdwenen.
Alfons: ,,Of er tekeningen zijn van
Krijn? Nee. Geen tijd voor. Ik heb
al tien jaar niet meer getekend.
Wij mogen ons gelukkig prijzen
dat we al vijftien jaar kunnen le
ven van de reconstructie-opdrach
ten, met twee gezinnen. Daar heb
ben we onze handen vol aan."
Voor de kop van Krijn was een
schedelfragment het uitgangs
punt. Een deukje in het bot boven
het rechteroog was - zo bleek uit
eerder onderzoek - het gevolg van
een goedaardige tumor: vandaar
de bult boven het oog. De rest van
het hoofd is gebaseerd op zorgvul
dige bestudering van andere Ne
anderthaler-schedels. Door de ja
ren heen hebben de broers een
schat aan ervaring opgedaan. Elk
jaar weten ze weer een stukje
(pre)historie tot leven te wekken.
Zo werkten ze in 2017 aan de 5000
jaar oude ijsmummie Ötzi, in 2018
aan de Cheddar Man (de prehisto
rische Brit die blijkens DNA-on-
derzoek een donkere huid en
blauwe ogen had: het sloeg in als
een bom). In 2019 reconstrueerden
ze de neolithische vrouw Lisar, in
2021 het veenlijk van de Tollund
Man. ,,Tegen dergelijke eervolle
opdrachten zeg je nooit nee, al heb
je het nog zo druk, glundert Al-
fons. Intussen behoren ze tot de
internationale top in hun vakge
bied. ,,Alleen Toetanchamon is
naar een concurrent gegaan", lacht
Alfons.
Donkere huid
Krijn heeft bruine ogen gekregen
en een donkere, gelooide huid.
,,Het lijkt me logisch dat hij gene
tisch een donker uiterlijk heeft ge
had. Maar of ze nu genetisch don
ker of licht zouden zijn, de Nean
derthalers liepen hele dagen bui
ten rond. Als ik op vakantie ben
geweest, ben ik zeker zo donker als
Krijn nu is", aldus Alfons.
Krijn is geen portret, zegt de in
Veghel geboren Alfons. ,,Zelfs als
ik een complete schedel van Krijn
had, zou ik nog geen portret kun-
Krijn
Oer-Zeeuw
nen maken. Hoe iemand er precies
uitziet, zit in de details. De neus
vleugels, de dikte van de lippen,
hoe de wenkbrauwen staan, de
wallen boven en onder de ogen.
Dit is alleen een globale indruk
van hoe hij eruit kan hebben ge-
zien. Vroeger hebben ze mensen
gereconstrueerd die nog leefden;
hun schedels zijn met behulp van
3D-technieken uitgeprint. Wat er
dan uit komt, is geen portret, maar
globaal hetzelfde. Misschien lijken
ze op een broer of een neef."
Met Krijn is het duo ongeveer
een half jaar bezig geweest. Het
schedelfragment is met replica's
uit het eigen archief aangevuld tot
een volledige Neanderthaler-sche
del. Het cranium (schedeldak) is
geleend van 'de grijsaard van Cha-
pelle aux Saints', ook een Nean
derthaler. Het stuk voor de boven
tanden en de onderkaak kwamen
van Neanderthaler Krapina uit
Kroatië ,,Er is een grote variatie in
Neanderthaler-schedels", zegt Al-
fons. ,,Maar er zijn ook markante
kenmerken, typerend voor Nean
derthalers: de dikke wenkbrauw
bogen die een heel specifieke
vorm hebben; de kenmerkende
neusopening met een heel scherpe
onderrand bijvoorbeeld. Krijn
heeft een heel diepe onderkaak.
Als je er niet op let zie je het niet,
maar hij heeft geen kin. Ook dat
typeert Neanderthalers."
Ontleden
Vervolgens zijn op de schedel
spieren en een huid van klei aan
gebracht. Het duo heeft jarenlang
onder meer chimpansees, gorilla's
en mensen ontleed. Ze kennen
ook de anatomie van de oermens
en weten uit ervaring hoe dik
spieren op een bepaalde plek moe
ten zijn. Het moment dat de spie
ren op de botten en schedels zijn
aangebracht, is altijd spannend.
,,Dat kan nog heel verrassend uit
pakken", zegt Alfons.
Door de jaren heen hebben de
broers een eigen manier van wer
ken ontwikkeld bij het maken van
reconstructies. Van het eerste, ui
terst kwetsbare beeld van botten
met vlees en huid van klei erover
wordt een mal gemaakt. Na nog
wat tussenstappen (Alfons: ,,Voor
één reconstructie hebben we wel
drie mallen nodig.") is er uiteinde
lijk een lichaam of kop van silico
nen. Die is in de mal al van kleur
voorzien, door middel van meer
dere gestempelde verflagen. Dat
proces, uniek voor de broeders
Kennis, geeft een uiterst realisti
sche huid. Tot slot worden kleur
accenten en huidreliëf aange
bracht en - haartje voor haartje -
met een naald de beharing. Mon
nikenwerk: van elke drie haren
blijft er maar één goed
zitten. Krijn heeft een pruik van
echt mensenhaar gekregen en een
baard van yak-haar: ,,Dat is dikker
en krulleriger."
Kermisfiguur
De grootste uitdaging bij Krijn
was - zoals altijd - de uitdrukking
van het gezicht. Het karakter, zoals
Alfons zegt. Het gaat dan om de
tails: een wenkbrauw die net een
puntje hoger wordt gezet, de vorm
van een neusvleugel, een mond
die een beetje glimlacht. Dat ka
rakter wordt gemaakt als het beeld
nog in de witte klei zit. ,,Klei is
heel rustig", vertelt Alfons. ,,Je
kunt daar heel mooi gezichtsex
pressie in maken. We hadden zo
een keer een prachtige kop van een
Neanderthaler gemaakt, een fijn,
subtiel, klein karaktertje. Toen
moesten de snor en de baard er
nog op - en weg karaktertje. Iets
kan er heel mooi uitzien in witte
klei, heel sereen, zoals die Ro-
ZATERDAG 18 SEPTEMBER 2021 GO
VERVOLG VAN PAGINA 3
De circa 20-jarige Krijn - ge
baseerd op een klein stukje
schedeldak met een wenk
brauwboog - is de nieuwste
creatie van paleo-kunste-
naars Adrie en Alfons Ken
nis (1966). Fossiel en recon
structie zijn tot en met
31 oktober te zien op de ten
toonstelling over Doggerland,
het verdronken prehistori
sche landschap dat rond de
laatste ijstijd, zo'n 11.000 tot
7000 jaar geleden, op de
plek lag waar nu de Noord
zee is. Het fossiel, vijf bij
twaalf centimeter, werd begin
deze eeuw gevonden voor de
kust van Schouwen-Duive-
land. Doggerland verdween
rond 6200 voor Christus
onder water. Samen met de
laatste resten van Krijn. Ruim
vijftigduizend jaar lag het
schedelfragment op de
bodem van het Middeldiep,
zo'n vijftien kilometer voor de
kust, tot een amateur-paleon
toloog het vond nadat het
was opgezogen door een
schelpenzuiger. In 2009 werd
het gepresenteerd in het
Rijksmuseum van Oudheden.
Alfons en Adrie gaven in op
dracht van het museum Krijn
een gezicht.
1. Het gevonden schedelstukje van Krijn (in
het blauw) is gespiegeld en de twee zijn
vervolgens in schedeldak van een Neander
thaler uit Chapelle aux Saints gezet.
2. Krijn met
ingezet bo-
ventandge-
deelte en
onderkaak
van Nean
derthaler
Krapina
(Kroatië).
De houten
prikkers
geven de
dikte van de
spieren en
huid aan.
3. Het begin van het aanbrengen van de
spieren op de schedel van Krijn.
4. Het aanbrengen van nog meer spieren op
de schedel van Krijn.
5. Het aanbrengen van de laatste spieren
op de schedel van Krijn.
