Dirk van Delft beschrijft in boek hoe Frits Veerman decennia tevergeefs knokte
8
Frits Veerman (1944-2021) werd weggehoond, ontslagen en geïntimideerd toen
hij in de jaren 70 de Pakistaanse atoomspion Abdul Khan ontmaskerde. Tientallen
jaren vocht hij voor eerherstel. Voor hij de laatste stap naar gerechtigheid kon
zetten, overleed hij. Het boek Splijtstofvertelt zijn absurde levensverhaal.
oen Dirk van Delft (1951) be
gin dit jaar Frits Veerman vijf
keer - vanwege corona nood
gedwongen via Zoom - in
terviewde, zag hij geenszins
een gebroken man. ,,Frits was
niet teneergeslagen, zuur of
cynisch'', zegt Van Delft,
schrijver van het onlangs
verschenen boek Splijtstof. ,,Hij stond positief in
het leven.''
Een leven dat in het teken stond van atoomspio-
nage, tegenwerking door zijn werkgever en de
overheid, en hinderlijk achtervolgd worden door
geheime diensten - tot in het buitenland toe.
Uit het niets werd hij in Boedapest door agenten
op straat aangesproken, op het vliegveld van Balti
more door de FBI verhoord en in Italië staande ge
houden door militairen met spijkermatten. ,,Maar
hij is tot het laatst onverschrokken doorgegaan",
zegt Van Delft. ,,Hij heeft zich nooit laten afbluffen
of afschrikken.''
Het verhaal van Veerman leest als het script van
een James Bondfilm en is perfect voer voor een
Netflixserie. Dat verhaal begint in mei 1972 als hij
op zijn werk - het laboratorium voor Fysisch Dy
namisch Onderzoek (FDO) in Amsterdam - een
nieuwe kamergenoot krijgt: de Pakistaanse metal-
lurg Abdul Qadeer Khan.
Het laboratorium ontwikkelt technologieën
voor onder meer Urenco in Almelo. Daar wordt
met ultracentrifuges uranium verrijkt. De splijt
stof is een belangrijke bron voor kernenergie en
het fabriceren van atoombommen.
Als technisch fotograaf heeft Veerman toegang
tot alle geheimen. Khan, afgestudeerd in metaal
kunde aan de Technische Hogeschool Delft en ge
promoveerd in Leuven, maakt daar gebruik van.
Hij is een patriot. De hatelijke strijd tussen mos
lims en hindoes, tussen Pakistan en India, vormt
hem.
Met lede ogen ziet hij vanuit Nederland hoe zijn
vaderland militair niet opgewassen is tegen de
aartsvijand. Als India met succes de eerste proef
met een atoombom uitvoert, biedt Khan zijn dien
sten als 'spion' persoonlijk aan premier Bhutto van
Pakistan aan. Hij smokkelt geheimen van FDO en
Urenco naar Pakistan.
Aanvankelijk koestert Veerman geen argwaan.
Khan is een sociale, gemoedelijke man. Veerman
komt geregeld bij hem thuis. 'Zag er gewoon uit,
korte krullen, altijd netjes gekleed, niks op aan te
merken', vertelt Veerman in het boek. 'Ik kon goed
met hem opschieten. Iedereen trouwens, Abdul
was geliefd en maakte overal vrienden.'
Khan wil alles weten over ultracentrifugetech-
nologie en vraagt Veerman documenten en onder
delen te fotograferen. De Pakistaan loopt vrij rond
binnen FDO en Urenco, zelfs op afdelingen waar
hij volgens het veiligheidsprotocol niet mag ko
men omdat die buiten zijn werkzaamheden lig
gen. 'Samen, met de bewaking erbij, hebben we
binnen alles gefotografeerd, opstellingen incluis.
De vraag is natuurlijk: was dat nou echt allemaal
nodig? Voor zijn werk niet. Allemaal flauwekul.
Die foto's had hij nodig voor een eigen fabriek in
Pakistan.'
Studiegenoten
Medewerkers vinden het raar dat wekenlang een
Pakistaan rondhuppelt met een kleine camera om
gedetailleerde foto's te maken van ultracentrifu
ges. Maar de directie, bestaande uit oud-studiege
noten van Khan, houdt hem de hand boven het
hoofd. Veerman krijgt argwaan als hij bij Khan
thuis geheime rapporten met bouwtekeningen
ziet liggen, en handleidingen om - in opdracht van
de directie - te vertalen. Als Khan vraagt tekenin
gen voor hem te fotograferen, weigert Veerman.
Elk jaar gaat Khan met zijn gezin, en een schat
aan informatie, op vakantie naar Pakistan. Hij
krijgt zelfs van de regering geld om mensen om te
kopen, onder wie Veerman.
Als Khan hem in het voorjaar van 1975 in Paki-
Het zou me
bezuren als
ik daarover
mijn mond
opendeed
stan uitnodigt op kosten van zijn regering, weet
Veerman het zeker. 'Ik heb dat afgewimpeld en al
les bij elkaar opgeteld, trok ik de conclusie dat Ab
dul Khan wel eens een atoomspion zou kunnen
zijn.'
Veerman meldt zijn vermoedens bij zijn werk
gever en de BVD, maar wordt voor gek verklaard
en gesommeerd te zwijgen. Uit de screening van
Khan waren 'geen negatieve gegevens' gekomen.
Wel wordt Khan in een andere functie gezet.
Later dat jaar vertrekt Khan voorgoed naar Paki
stan. Hij wordt daar de aanjager van het atoompro
gramma 'Project-706' en bouwt een uraniumver-
rijkingsfabriek die een kopie is van Urenco.
Khan blijft vanuit Pakistan zakendoen met Ne
derlandse bedrijven, waaronder FDO. Hij blijft
contact zoeken met Veerman. De directie vraagt
hem de brieven te verbranden en te zwijgen.
,,Meer mensen wisten wat er aan de hand was'',
zegt Van Delft. ,,Nooit heeft iemand anders aan de
bel getrokken. Ook de BVD niet. Dat heb ik nooit
begrepen. Khan heeft na vertrek nog een paar jaar
hier inkopen kunnen doen. Nederland had het
kunnen voorkomen en internationaal de noodklok
kunnen luiden.''
Dankzij de Nederlandse blauwdrukken voor
>urr'
VRIJDAG 17 SEPTEMBER 2021 GO
Hoe de klokkenluider
die een atoomspion
ontmaskerde, vermorzeld
werd door de staat
Tonny van der Mee
Frits Veerman in 2016. Rechts: zijn kinderen
Paul en Joke zetten de strijd van hun overleden
vader voor eerherstel voort.
FOTO'S MARCO OKHUIZEN, RODNEY PHOTOGRAPHY.
- Frits Veerman,
klokkenluider
Vtwi-.
Cl
.Au K-a ««Imh .t.,; V"") s
liJLi. u
- L„v-
fa) Qw.1t.
j 3r H-!
<T"
--v-} v**" os-ij
-ti-% li
--«1"-'- 1— X- y i»~ Al
v^fc.44. ^1.-
JUe- v
0
n
«V t.L
fV-k -Ui
TUii^r
- J4
(g^-C
