gaf ons een extra zintuig'
Wat zegt de wetenschap u
Elektrische lading door
botsingen maakt bliksem
Eureka! 'Negativiteit sloeg wél aan'
V
De natuur wil dat
de positieve en
negatieve deeltjes
gemengd worden
19
'We
hebben
geen idee
wat de
ware aard
is van
donkere
materie'
donkere materie bestaat als we
haar vinden met onze detectoren.
Daarom willen astrodeeltjesfysici
zoals ik het raadsel van donkere
materie tot op de bodem uitzoe
ken."
,,Naar mijn idee is de samenhang
tussen zwaartekrachtsgolven en
fundamentele natuurkunde een
nog compleet onontgonnen ge
bied. Met donkere materie tasten
we in het duister, maar er zijn wel
concrete ideeën over wat deze
vorm van materie kan zijn. Don
kere energie, waardoor het univer
sum versneld uitdijt, begrijpen we
helemaal niet.''
,,Ja, en daarom is dit vakgebied ook
zo spannend. Toen ik net begon,
was het idee dat er een soort schat
kaart was; dat duidelijk was waar
je moest graven om je schat te vin
den. Maar inmiddels hebben we
overal gezocht, en niets gevonden.
De vraag is nog steeds: waar zijn
de schatten? Die schatten zijn de
antwoorden op de vragen: wat is
de aard van donkere materie en
donkere energie? En die antwoor
den liggen nog compleet open.''
Wereldwijd slaat de bliksem 45 keer per seconde in op aarde. Maar wat gaat er in de
wolken nou precies vooraf aan die bliksemschicht?
Op een zwoele zomeravond zie je
het vaak: bliksem. Wat gebeurt er
eigenlijk in een wolk voordat zo'n
bliksemschicht zijn weg naar de
grond vindt? Natuurkundige San
der Nijdam (Technische Universi
teit Eindhoven) legt het uit.
Om te begrijpen hoe bliksem
ontstaat, moeten we kijken naar
zogenoemde geladen deeltjes. ,,In
een wolk zitten ijskristallen en ha
gelstenen" vertelt Nijdam. In
principe zijn die neutraal geladen.
Dat betekent dat zo'n ijskristal of
hagelsteen uit evenveel positieve
als negatieve deeltjes bestaat.
,,Maar die ijskristallen en hagelste
nen botsen weleens tegen elkaar.
Bij zo'n botsing springt een klein
beetje negatieve lading van de ijs
kristallen naar de hagelstenen. In
een wolk heb je na zo'n botsing
dan positief geladen ijskristallen
en negatief geladen hagelstenen.''
Om bliksem te krijgen, gebeurt
er ónder de wolk iets anders be
langrijks, iets wat we vooral zien
op mooie zomerdagen: warme
lucht stijgt op van de aarde. Omdat
de ijskristallen veel lichter zijn
dan de hagelstenen, worden die
naar de bovenkant van de wolk ge
duwd. De zware hagelstenen val
len gewoon naar beneden en ver
zamelen zich juist onderin. Je hebt
dus nu een wolk die aan de boven
kant positief geladen is (ijskristal
len), en aan de onderkant negatief
(hagelstenen). ,,Dat noemen we
ladingsscheiding, er ontstaat dan
een elektrisch veld'', legt Nijdam
uit.
,,De natuur wil dat elektrische
veld opheffen - de positieve en
negatieve deeltjes moeten weer
gemengd worden. Om dat voor el
kaar te krijgen, loopt er een
stroom van het positieve deel naar
het negatieve deel van de wolk.
Die stroom is de bliksem.''
Dit proces speelt zich dus af m de
wolk, 90% van de bliksem blijft
'binnenskamers'. Maar wat ge
beurt er dan als je een bliksem
schicht naar de aarde ziet gaan?
Nijdam: ,,Je hebt nu geleerd dat de
onderkant van de wolk negatief
geladen is. Die negatieve lading in
de wolk wil weg. Die kan naar bo
ven, maar ook naar de neutrale
aarde. Dat veroorzaakt de kilome
terslange flitsen.'' Ondanks dat
maar 10% van de bliksem buiten
de wolk plaatsvindt, komt dat erg
vaak voor. Wereldwijd slaat de
bliksem 45 keer per seconde in op
aarde.
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Dit
keer Frank Backx
(66), sportarts en
emeritus
hoogleraar
klinische
sportgeneeskunde
aan het UMC
Utrecht.
,,Sporten kan je metafo
risch het beste vergelijken
met tandenpoetsen. Je
moet het inbouwen in je
leefstijl, in een bepaald
ritme en met regelmaat.
Anders heeft het geen of
minder effect. Als je sport,
komt er endorfine vrij in
je hoofd en dat stofje
werkt verslavend. Daar
naast blijf je op gewicht
en hou je een goed figuur.
Vanuit mijn vakgebied
zijn we al decennia bezig
geweest om de meer
waarde van regelmatig be
wegen en sporten aan te
tonen, bijvoorbeeld rich
ting zorgverzekeraars,
door de schadekant van
sport - sportblessures
en plotse hartdood - te
relativeren en te wijzen
op de gezondheids-
waarde.
Dat lukte maar zeer
moeizaam. Tot het mo
ment in 2007 toen ik het
jaarcongres van het Ame
rican College of Sports
Medicine bijwoonde waar
de grootste bewegingswe
tenschappers ter wereld
samenkwamen. Daar
werd een aantal studies
gepresenteerd over heel
dikke Amerikaanse kin
deren die nauwelijks ac
tief waren, vergeleken
met actieve schoolkinde
ren. De Amerikaanse on
derzoekers draaiden ech
ter de kernboodschap om
en vertelden niet dat be
wegen gezond was, maar
toonden aan dat bewe
gingsarmoede - lichame
lijke inactiviteit - gezond
heidsschade veroorzaakt.
Daar ontstond de slogan
Exercise is Medicine, een
aanpak waarbij sport en
bewegen als aanvullende
therapie worden ingezet
bij chronische ziekten als
diabetes, maar ook bij par
kinson, CVA en artrose.
Dat zijn we vervolgens
ook in Nederland gaan
doen, we onderbouwden
dat onderzoeksmatig en
het kwartje viel.
De positieve boodschap
kwam niet over, maar een
negatieve boodschap
sloeg wel aan. Te weinig
bewegen is het nieuwe ro
ken. En ja, ik merk het ook
aan mezelf als ik een dag
te veel achter de computer
heb gezeten en nauwelijks
heb bewogen. Ik word on
rustig en ik voel dan een
bewegingsdrang. Voor
heen haalde ik 10.000
stappen per dag, maar en
nu is 20.000 het mini
mum. En ik voel me daar
heerlijk bij.''
GO ZATERDAG 4 SEPTEMBER 2021
OiVtst®an
040921TU
Waar kijkt u het meest naar uit?
Er is dus nog veel te doen.
Dit verhaal werd eerder gepubli
ceerd in New Scientist.
Kijk op de site bij
/wetenschap
-Jim Jansen
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NCWSdGIltiSt en met
Universiteit
van Nederland
FOTO HH
ANOUK KAUFFELD
