10 NIEUWS
Big pharma maakt ons ziek, corona is een meesterzet van de
elite en klimaatverandering wordt zwaar overtrokken. Wie zijn
de mensen die in zulke complotten geloven? Een socioloog en fotograaf
doken in hun wereld. ,,We kunnen beter wél naar ze luisteren om te
begrijpen waar hun ideeën vandaan komen.''
éhEH
ie zijn de men
sen die geloven
dat de maanlan
ding in scène is
gezet, klimaat
verandering een
broodjeaapver-
haal betreft of
dat er een elite
bestaat die ritueel kinderen mis
bruikt? Socioloog Jaron Harambam
raakte als tiener al gefascineerd door
complottheorieën. ,,Ik keek altijd
naar de Amerikaans sciencefiction-
serie The X-Files, over buitenaards le
ven, spionage en geheime overheids-
operaties: kan het waar zijn?, vroeg ik
me dan af.'' Door zijn Israëlische va
der kwam hij in aanraking met com
plotten over het Israëlisch-Pales-
tijnse conflict. En in de nasleep van
de kredietcrisis ging hij zelf vragen
stellen over ons geldsysteem. Zo
kwam hij in contact met mensen die
geloofden in uiteenlopende complot
ten. ,,Van amateurspeurders tot
hoogleraren. Een fascinerende we
reld voor een socioloog.''
Fotografe Marije Kuiper raakte
door de liefde geïntrigeerd door com
plotten. Gaandeweg ontdekte ze dat
haar geliefde - inmiddels ex - een
complotdenker was. Een bevriende
ontwerper, Roel Vaessen, wees haar
op een interview met Harambam, die
in 2017 aan de Rotterdamse Erasmus
Universiteit op een onderzoek naar
complotdenkers is gepromoveerd. Zo
ontstond hun samenwerking voor
het net verschenen boek The Truth is
Out There, waarin zij achttien com
plotdenkers hebben geportretteerd.
Centraal staan de vragen: wie zijn
deze mensen? Waarom zijn ze afge
haakt bij de officiële waarheid? Wat
zijn hun overtuigingen?
Toen ze drie jaar geleden met hun
project begonnen, hadden de makers
nog geen idee dat het onderwerp zo-
veel los zou maken. ,,Bij complot
theorieën dachten veel mensen toen
nog aan klassiekers als de moord op
John F. Kennedy, 9/11 en graancir
kels'', zegt Kuiper. ,,Sinds de corona-
pandemie heeft de aandacht voor
complottheorieën een vlucht geno
men. Door sociale media zijn ze veel
zichtbaarder geworden, en maat
schappelijk meer ontwrichtend.''
Mensen die geloven dat de pande-
mie een ultieme machtsgreep is van
de farmaceutische industrie, poli
tieke elite en Bill Gates roerden zich
niet alleen op sociale media. Zij gin
gen de straat op, stapten naar de
rechter en kregen zo ook steeds meer
aandacht in de reguliere media. ,,De
eenvormige reactie van de politiek,
de media en wetenschap op de co
rona-uitbraak heeft veel wantrou
wen veroorzaakt'', zo verklaart Ha-
rambam de felle reacties. ,,De institu
ties leken weinig te luisteren naar ge
luiden uit de samenleving. Dat gaf
veel mensen het gevoel dat zij niet
werden gehoord, dat ze geen invloed
konden uitoefenen. Die mensen zijn
op het internet op zoek gegaan naar
Mensen die
genegeerd
worden, zullen
zich eerder
terugtrekken of
radicaliseren
alternatieve verklaringen.''
In het boek komen de complotden
kers zelf aan het woord. Zij leggen uit
hoe zij werden gegrepen door een 'al
ternatieve waarheid' en hoe het vol
gens hen dan wel zit met vliegtuig-
strepen, massa-immigratie of 5G. Elk
portret wordt ingeleid met een korte
weergave van de algemeen geaccep
teerde waarheid. Maar aan een fact-
check worden de geïnterviewden
niet onderworpen.
Biedt het boek zo
geen podium voor
desinformatie die on
dermijnend kan zijn
voor onze vreedzame
samenleving? De be
storming van het Ca-
pitool in Washington
heeft aangetoond wat
het gevolg kan zijn als
grote groepen men
sen zich laten meesle
pen door nepnieuws
uit hun eigen filter
bubbel.
Voor de makers was het een be
wuste keuze om de complotdenkers
of 'waarheidszoekers', zoals ze in het
boek genoemd worden, de ruimte te
geven. ,,In de reguliere media worden
zij weinig aan het woord gelaten.
Vaak worden ze stereotyperend weg
gezet als wappies, die geen flauw
idee hebben waar ze over spreken'',
zegt Harambam.
Dat is volgens de socioloog te kort
door de bocht en bovendien gevaar
lijk: ,,Mensen die genegeerd worden,
zullen zich eerder terugtrekken uit
hüBaauw
woensdag 18 augustus 2021
Gitta Sluijters: ,,De hele bevolking een vaccin aanpraten, tel uit je winst.''
Niels Verduijn is complotdenker af.
'We kunnen beter wél naar
complotdenkers luisteren'
Annemieke van Dongen
Rotterdam
The Truth is Out There Jaron Haram
bam, Marije Kuiper, Roel Vaessen
Uitgeverij Volt ISBN: 9789021440804
Prijs: 24,99 euro.
- Jaron Harambam,
socioloog
