EUWS 11
ARCHEOLOGIE FLEVOPOLDERS
Flevoland is geen saai en rechtlijnig
gebied, zegt maritiem archeoloog Yftinus
van Popta. De IJsselmeerpolders zijn een
scheepswrakkenkerkhof waar zich
bijzondere verhalen hebben afgespeeld.
Bijna een eeuw geleden
voeren schippers nog
dwars door de gebie
den die nu de IJssel
meerpolders heten.
Sommigen bestuurden zwaarbe
wapende schepen, anderen ver
voerden grote ladingen grind en
zand over de Zuiderzee. Die reizen
verliepen niet altijd voorspoedig,
blijkt uit het grote aantal scheeps
wrakken dat bij het droogleggen
van de polders tevoorschijn is ge
komen.
Tegenwoordig zijn we niet goed
op de hoogte van alle scheepsram
pen die zich op de Zuiderzee heb
ben voltrokken. Maritiem archeo
loog Yftinus van Popta van de
Rijksuniversiteit Groningen
brengt daar verandering in. Hij
onderzoekt scheepswrakken die
in de bodem van Flevoland zijn
gevonden, zoals dat van de Queen
Anne, een 18de-eeuws Engels
koopvaardijschip. Allerlei spullen
waren hier aan boord aanwezig,
vertelt Van Popta. „Kanonnen, pis
tolen, wijnflessen, bierkruiken,
koninklijke lepels, noem maar op.
En veel is nog intact."
Dat laatste is niet vaak het geval.
Soms is er van de scheepswrakken
bijna niets terug te vinden, maar
Van Popta laat zich daardoor niet
ontmoedigen. Hij spit oude arche
ologische opgravingsdocumenta-
ties door, op zoek naar aanwijzin
gen die hem verder kunnen bren
gen. Zo kwam hij terecht bij een
schip met de naam Drie Gebroe
ders.
Hinderlijk
,,Een arbeider was in de jaren 40 in
de Noordoostpolder het land ge
reed aan het maken voor boeren
die zich daar zouden gaan vesti
gen. Samen met andere arbeiders
was hij sloten aan het graven op
een kavel bij het huidige Rutten
toen ze op twee scheepswrakken
stuitten. Hij meldde dat bij zijn
voorman en vroeg of hij de arche
oloog op de hoogte moest stellen,
Zijn baas vond dat geen goed idee.
Hij zei letterlijk: 'Houd op met het
vinden van schepen.' Ze liepen na
melijk behoorlijk achter met hun
werk. Een wrak was in dat opzicht
heel hinderlijk. Toch besloot de
arbeider de archeoloog een brief te
sturen."
Die brief vond Van Popta in de
database die gevuld is met oude
documentatie van archeologen.
,,De arbeider schrijft dat hij twee
wrakken heeft gevonden, waar ze
ongeveer liggen en wat voor soort
schepen het zijn. Verder vertelt hij
dat een van de twee schepen Drie
Gebroeders heet. In 1955 ging de
archeoloog kijken op de plek waar
over de arbeider had geschreven.
Hij constateerde dat er geen wrak
ken lagen."
De zaak leek daarmee afgedaan,
tot de vondst van Van Popta. ,,Ik
kreeg het idee dat die wrakken
waarschijnlijk ergens voor 1955
door de opzichter van het land zijn
weggehaald. Stiekem, zonder met
de archeoloog te overleggen."
Van Popta had een aankno
pingspunt waardoor hij een zoek
tocht kon starten. ,,Op basis van de
naam had ik het vermoeden dat
het om een schip uit de 19de of
20ste eeuw moest gaan. Ook wist
ik wat voor lading er aan boord
was; dat had die arbeider opge-
schreven: bakken met zand en
grind. Verder was bekend dat het
wrak had gelegen in het oostelijke
deel van de Zuiderzee, in de omge
ving van Lemmer."
Hij ging speuren in de histori
sche krantenarchieven om te kij
ken of de Drie Gebroeders in de
19de en 20ste eeuw een keer voor
kwam in het gebied van de hui
dige Noordoostpolder. Dat bleek
het geval te zijn.
,,In een krant uit 1909 staat dat
het schip Drie Gebroeders - met
aan boord zand en grind - gezon
ken was. Dit was ten zuiden van
Lemmer. Er wordt zelfs een locatie
aangegeven, in oude coördinaten,
dus in noorderbreedte en ooster
lengte. Die kan ik met een formule
omrekenen naar moderne coördi
naten en dan kom je op die kavel
bij Rutten in de Noordoostpolder
uit."
Het bericht van de
tragedie bereikte
zelfs koningin
Wilhelmina
Van Popta nam contact op met de
mensen die op de kavel wonen. Zij
vertelden dat ze op het land resten
aardewerk, ander materiaal, zoals
kleine pijpjes en netverzwaarder,
en mogelijk scheepshout hadden
gevonden.
Deze locatie klopte dus, maar
hoe zit het met dat andere wrak
dat vlak bij de Drie Gebroeders
lag? Van Popta: ,,Het is best bijzon
der als twee scheepswrakken op
dezelfde plek liggen. Meestal lig
gen wrakken in Flevoland enkele
kilometers uit elkaar. Ik dacht
daarom dat er een verband tussen
die twee rampen moest zijn. In de
krant van 1909, waarin over de
ramp van de Drie Gebroeders
werd bericht, las ik al dat deze
ramp waarschijnlijk iets te maken
had met een schipbreuk van een
paar maanden eerder. Dat was op
nagenoeg dezelfde plek."
Lek
,,De schipper van de Drie Gebroe
ders vertelde in een artikel dat hij
onder goed weer voer en dat het
schip lek was gestoten op een ob
stakel. De bodem van de Zuider
zee was heel zacht. Daarom dacht
hij dat iets anders dan de bodem
de oorzaak moest zijn geweest."
Van Popta onderzocht wat zich
een paar maanden eerder op die
zelfde plek had afgespeeld. Het
bleek dat een ander schip, De
Hoop, er tijdens slecht weer was
vergaan. ,,Dat was in 1909 groot
nieuws; er verdronken zes kinde
ren, een vrouw en een knecht. Al
leen de schipper overleefde het.
Het bericht van de tragedie be
reikte zelfs koningin Wilhelmina.
Zij heeft geld gedoneerd aan de
schipper en de nabestaanden van
de knecht."
Van Popta had in één keer twee
scheepswrakken geïdentificeerd.
De speurtocht maakt deel uit van
een groter onderzoek van de mari
tiem archeoloog naar de oorzaak
van scheepsrampen op de Zuider
zee.
woensdag 11 augustus 2021
GO
Het wrak
van de
Queen Anne
bij Rutten,
enkele jaren
geleden.
FOTO'S FREDDY
SCHINKEL
Speurtocht leidt tot verhaal
achter twee scheepswrakken
Marleen Hoebe
Amsterdam
Maritiem archeoloog Yftinus
van Popta. foto freddy schinkel
-Yftinus van Popta, archeoloog
