8 NIEUWS
AANSLAGEN UT0YA EN OSLO
Precies tien jaar geleden vermoordde Anders Breivik
77 mensen op het eilandje Ut0ya en in Oslo. Zijn vreselijke
daad veranderde alles: het land, de politiek en de mensen.
Hoe kon dit in hemelsnaam juist in Noorwegen gebeuren?
De overlevenden
Dedader
(en zijn erfenis)
donderdag 22 juli 2021
Mark van Assen
,,Ik wou dat ik jullie was", had An-
niken Huitfeldt een beetje jaloers
gezegd. De sociaaldemocratische
minister van Cultuur wenste haar
jonge partijgenoten op 21 juli 2011
een prachtig verblijf toe op het ei
landje Ut0ya. Ze waren daar bij el
kaar voor het jaarlijkse zomer
kamp van de AUF, de jeugdbewe
ging van de Arbeiderspartij. Het
was zomer, alles was groen, het
meer lag er kalm bij, en wat is er
mooier dan met anderen praten
over je idealen?
Nog geen 24 uur later waren
69 van hen vermoord en meer dan
honderd verwond, van wie de
helft ernstig. En in Oslo, waar op
die ongelukkige dag de eerste aan
slag plaatsvond, vielen ook nog
eens acht doden.
Wie nu naar de gezichten van de
overlevenden kijkt, hun verhalen
hoort en hun littekens ziet, weet
meteen dat dit soort wonden nooit
heelt. Fotograaf Andrea Gjestvang
volgde de afgelopen tien jaar en
kele jongeren van toen. Zo zijn er
foto's van Hanne Hest0 Ness als
jonge vrouw (in 2012, toen ze 20
jaar was) en als jonge moeder (in
2021). Ze werd geraakt in haar lin-
het niet met ons eens was. Hij
durfde niet met ons te
debatteren."
Het was een belangrijke vraag tij
dens het proces tegen Anders
Breivik: is hij nu wel of niet gek?
Er was toen iets raars aan de hand,
een beetje de omgekeerde wereld.
Het Openbaar Ministerie (OM)
wilde hem ontoerekeningsvatbaar
laten verklaren, zodat hij veilig
kon worden opgeborgen, mis
schien wel voor de rest van zijn le
ven. De nabestaanden waren daar
tegen, omdat ze wilden dat hij
écht werd gestraft voor wat hij
heeft gedaan. En Breivik zelf
gruwde van ontoerekeningsvat
baarheid. Dat zou immers beteke
nen dat er iets mis was met hem,
en dat was wat hem betreft niet
aan de orde.
Het OM kreeg uiteindelijk niet
zijn zin. Breivik is veroordeeld tot
21 jaar eenzame opsluiting, met
daarna de mogelijkheid tot ver
lenging. Hij zit vast in de gevange
nis van Skien en laat daarvandaan
voortdurend blijken dat de diag
nose 'narcisme' de lading volle
dig dekt. Hij zegt blij te zijn met al
die doden, omdat mensen zo ein
delijk zijn manifest gingen lezen.
Hij diende aanklachten in tegen
de staat, omdat hij meer democra
tie, meer openheid en meer men
selijkheid wilde (voor zichzelf).
Hij klaagde over hoofdpijn door
zijn eenzame opsluiting, wilde
een nieuwe PlayStation, voelde
zich alleen, wilde meer brieven
kunnen sturen, een eigen tele
foon en zo nog wat zaken.
En de nu 42-jarige Breivik zit
dan wel in de gevangenis, maar
hij is zeker niet verdwenen uit de
verbeelding. Zijn manifest, Een
Europese Onafhankelijkheidsverkla
ring, heeft iets wakker gemaakt in
andere extremisten. In 1500 pagi
na's claimt hij niet alleen dat de
'Noorse etnische groep' langzaam
maar zeker wordt 'afgebroken'
door moslims, maar beschrijft hij
ook tot in detail hoe hij de aansla
gen in Oslo en op Ut0ya voorbe
reidde. Hoe hij zich liet registre
ren als boer bijvoorbeeld, omdat
hij zo makkelijker aan kunstmest
voor explosieven kon komen. Of
hoe hij eigenlijk ook de sociaal
democratische politica Gro Har
lem Brundlandt wilde onthoof
den en daarvoor al van alles had
aangeschaft: bajonet, mes, plastic
handboeien. Hij wilde zijn daad
ook filmen, maar omdat hij geen
iPhone had, blies hij dit plan af.
Een dergelijk manifest is ook
aangetroffen bij de Australiër
Brenton Tarrant, die in maart
2019 in Nieuw-Zeeland in twee
moskeeën 51 mensen vermoord
de. Hij noemde Breivik een voor
beeld. Ook Ali David Sonboly, een
18-jarige jongen die in 2016 in
München negen mensen dood
schoot, was geïnspireerd door de
Noor en diens schrijfsels. Hij zou
zelfs een afbeelding van Breivik
als profielfoto op WhatsApp heb
ben gebruikt.
Toch bestaat er in extreem
rechtse kringen ook weerzin. Tij
dens het proces liet de verdedi
ging radicalen getuigen om aan te
tonen dat Breiviks ideeën breder
kerarm, een vinger en haar nek-
wervels. Uiterlijk is er niet zoveel
te zien. Maar, zo zegt ze in een
verhaal in de Financial Times: ,,Ik
ben voortdurend bang dat ik de
genen kwijtraak van wie ik het
meeste houd, omdat ik mijn beste
vriend verloor op het eiland."
Of Cecilie Herlovsen (nu 25),
die kogels in haar schouder, kin
en arm kreeg, en het nog steeds
heeft over de 'gevangenis Ut0ya'.
,,Door mijn verwondingen denk
ik dat ik nooit volledig vrij zal
zijn. Ook al ben ik sterk."
Sommigen zijn ondanks
alles wat er gebeurd is toch po
litiek actief gebleven. Ina Libak
(31), die ernstig gewond raakte,
was van 2018 tot 2020 zelfs
voorzitter van AUF. En
Kamzy Gunaratnam (33),
die destijds zwemmend
van het eiland wist te ont
snappen, is nu locobur
gemeester van Oslo. Zij
zet zich in voor vrijheid
van meningsuiting en
hoe je daarmee om
gaat. ,,Wat moet je
doen als je het ergens
niet mee eens bent?
Deze terrorist kwam
naar een eiland omdat hij
Deze terrorist
durfde niet
met ons te
debatteren
- Kamzy Gunaratnam,
overlevende
GO
.5- .-'V'V.
