ZEELAND GEBOEKT
N
Jo van Ham
geloofde in
de Nazi's
7
Na zovele eeuwen blijft het kasteel in Burgh-Haamstede verrassen. In het boek Slot
Haamstede - Tussen zand en zoutlezen we over Romeinse militairen en een oude christelijke
begraafplaats. Haamstede en het slot krijgen opeens heel wat meer kleur op de wangen.
Iu de toeristen weer mogen komen, zie
je ze in Burgh-Haamstede voor de brug
over de gracht staan. Net achter de
drukke winkelstraten met volle terrassen ben
je er plotseling in een groene oase van rust.
Monumentale bomen, oprijzende torens,
hoog opgetrokken woonvleugels, een gemet
seld poortgebouw: Slot Haamstede doet er al
les aan om de argeloze passant het fototoestel
te laten trekken.
Maar waar kijken we eigenlijk naar? Dat
kunnen we nu eindelijk naslaan in een uitge
breid boekwerk over het kasteel: Slot Haam
stede. Tussen zand en zout. Donderdag wordt
het met wat tromgeroffel op het slot gepresen
teerd. ,,Met reden", zegt Ernst Dekkers, één
van de auteurs: ,,Er wordt nogal wat aan de tot
nu bekende geschiedenis van het kasteel toe
gevoegd."
Archeoloog én acteur
Ernst Dekkers (1966) is archeoloog van be
roep. Voor wie denkt, waar heb ik die naam
meer gezien en gehoord: hij is ook acteur en
speelde in films als Bankier van het verzet en De
Heinekenontvoering. Met Pim Veth vormde hij
het cabaretduo Duodekkersveth. Over de
combinatie van de twee beroepen zegt hij:
„Archeologie en acteren, ik vind het allebei
heel leuk. Daarom heb ik na mijn studie ar
cheologie in Amsterdam nog een driejarige to
neelopleiding gevolgd."
Er was over het slot eerder een boekje ver
schenen, in 1981, in de serie van de Neder
landse Kastelenstichting en de ANWB. Ook
daarin werd al gerept over de grootscheepse
restauratie in de jaren 1963-1973. Tijdens die
jaren werd er uitvoerig archeologisch en
bouwkundig onderzoek gedaan. Die vondsten
van toen waren niet bestudeerd. Dat heeft het
team van Ernst Dekkers nu wel gedaan. Hun
bevindingen zijn samengebracht in het
nieuwe boek.
Dat er in Haamstede een
nederzetting lag die banden
had met het Romeinse leger,
dat vermoeden is heel sterk
om een christelijke begraafplaats. Omdat we
nu jaartallen hadden, kon er verband worden
gelegd met een uit 776 daterende oorkonde
waarin een kerk op Schouwen wordt ge
noemd. Die oorkonde is één van de oudste van
Holland en Zeeland. De christelijke begraaf
plaats op het slotterrein betekent dat die kerk
zeer waarschijnlijk die van Haamstede is. Zo
weten we dat Haamstede al belangrijk was
ruim voor het kasteel in de 13e eeuw werd ge
bouwd."
Tufstenen muren
Eerder was er wel verondersteld dat er Romei
nen in Haamstede waren geweest. Het recente
onderzoek van Dekkers en de zijnen heeft alle
twijfel weggenomen. Want: ,,Tussen de gra
ven werden tufstenen muren aangetroffen.
Tufsteen is vulkanisch en werd via de Maas en
de Rijn uit Duitsland aangevoerd. Die muren
werden in de tweede eeuw na Christus ge
bouwd, in de Romeinse tijd. De
Schelde was voor de Romeinen
een belangrijke rivier. Achter de
duinen liep er waarschijnlijk een
vaarroute naar de Maas en van
daar naar de Rijn. Bij De Meern
in de omgeving van Utrecht zijn
Romeinse schepen gevonden die
gemaakt waren van hout uit het
Scheldebekken. Dat er in Haam
stede een nederzetting lag die
banden had met het Romeinse
leger, dat vermoeden is heel
sterk. We hebben twee tufstenen
muren gevonden, parallel aan el
kaar en met karrensporen ertus
sen, daarom denken we dat er
twee grote Romeinse gebouwen hebben ge
staan."
De in zijn tijd machtige Lodewijk van
Gruuthuse zorgde in 1475 voor een enorme
uitbouw die vier tot zes keer zo groot was als
de oorspronkelijke woontoren met poortaan-
bouw. Al in 1525 - het jaartal is niet helemaal
zeker - woedde er een vernietigende brand die
de nieuwbouw onherstelbaar beschadigde.
Dekkers: ,,Je ziet in Haamstede nogal wat hui
zen waarin grote stenen zijn verwerkt. Die
kunnen afkomstig zijn van de ruïne van die
Gruuthuse-uitbouw." Nieuw is dat de naam
Van Gruuthuse ook verbonden moet worden
aan de nog altijd bestaande torens naast de
woontoren. Lange tijd werd gedacht dat die
uit de 17e eeuw stamden. Maar nu is zeker dat
Gruuthuse ze al eind 15e eeuw liet bouwen.
Zo wordt een deel van het het eerbiedwaar
dige kasteel opeens tweehonderd jaar ouder.
In de 18e en 19e eeuw werd het slot het bui
tenverblijf van rijke Zeeuwse geslachten. In
1981 verkocht de familie Van der Lek de Clercq
het kasteel aan Natuurmonumenten. Uit de
verkoopsom is een onderhoudsfonds inge
steld dat nog steeds functioneert. Marijke en
Govert Geleijnse zijn de slotbeheerders, zij
zorgen dat de nazaten van de familie Van der
Lek de Clercq hun vakantiewoning - in de
noordwestelijke Mogge-vleugel - altijd klaar
vinden voor gebruik. Daar zal
vast ook een exemplaar liggen
van de nieuwe kasteelge
schiedenis, met hoofdstuk
ken over het landschap en de
vroegste geschiedenis van
Haamstede, de bouwgeschie
denis, bewoners en eigena
ren. De Zeepeduinen en de
Atlantikwall komen aan bod
in het hoofdstuk over de om
geving. De vondst van een
17e- of 18e-eeuwse verrekijker
vormt de afsluiting van een
bijzonder kastelenboek.
Zeeuwse schrijvers
Een streper en een streber. Jo
van Ham, in 1892 te Middel
burg geboren en in 1985
te Middelburg gestorven. Lang uit
Zeeland weg, al 'meer dan 30 jaar',
schrijft hij in Taalpolitiek uit 1944,
maar nog steeds een Zeeuw. 'Op
nieuw naar Zeeland overgeplant,
zou ik in een ommezien Zeeuw
met de Zeeuwen zijn en mijn
Zeeuwsch spreken ongeveer als
toen ik kind in Zeeland was', ver
volgt hij.
Zeeland zou zich weer over de
verloren zoon ontfermen. Na de
oorlog publiceerde die boekjes als
Middelburg in oude ansichten, maar
ook een studie over Harry Mu-
lisch. Voor de oorlog was hij onder
meer be
trokken bij
het chris
telijke tijd
schrift Op
waart-
sche We
gen. Voor
hem ging
de weg pas
echt op
waarts m
de oorlog.
Hij werd in 1941 het zeer fana
tieke hoofd van de Afdeeling
Boekwezen van het Departement
van Volksvoorlichting en Kunsten.
Van Ham vond het duidelijk heer
lijk een streep door andermans
werk te kunnen zetten en zijn
streberneigingen te kunnen uitle
ven. De SS vroeg om een 'zwarte
lijst' van Nederlandse schrijvers,
hij produceerde die binnen een
dag.
Van Hams machtigste wapen
was de papiertoewijzing. Voor
hem onwelgevallige publicaties
was er geen papier, des te meer
voor die van zijn trawanten en
hemzelf. Een geval van: papier
hier! Al dat kostbare papier werd
verspild aan zijn flutpamfletje
Taalpolitiek, aan zijn 324 pagina's
dikke vertaling van één of andere
IJslandse saga en zo meer.
Het ergste is misschien het boek
De kerk op den tweesprong (1942)
dat hij samen met de Leidse NSB-
dominee W.Th. Boissevain
schreef. Als je ziet wat Hitler in
Mijn strijd zegt over de verhouding
tussen kerk en staat, lijkt de
Führer in vergelijking met Jo
van Ham een onhandige beginne
ling.
Het duo hekelt de 'plotselinge
liefde' van de kerken voor de Jo
den. Dat moet anders, houden ze
de gelovigen voor, want 'rationa
lisme, cosmopolitisme, materialisme
en mammondienst, atheïsme en bol
sjewisme zijn openbaringen van
den joodschen geest'. De Zeeuwen
schonken de auteur na de oorlog
toch een riante baan (in het onder
wijs) en een rustig bestaan.
Skeletresten
Dekkers: ,,Ik moest eerst op zoek naar het ma
teriaal dat bij de archeologische en bouwkun
dige onderzoeken in de jaren 60 tevoorschijn
was gekomen. Dat vond ik uiteindelijk in het
Zeeuws Archeologisch Depot. Er bleken skele-
tresten van vijftig mensen te zijn opgegraven,
waarvan er vijftien compleet waren. Op vier
daarvan hebben we een c14-datering laten uit
voeren. Drie skeletten stamden uit de periode
675-775, eentje werd iets ruimer geschat van
675 tot 870. Die mensen leef
den hier nog voor de Noor
mannen kwamen. Voor
Nederlandse begrippen
is zo'n datering vroeg."
,,Het gaat bovendien
maandag 14 juni 2021
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Slot Haamstede blijft
boeien en verrassen
Jan van Damme
-Ernst Dekkers, archeoloog
•shS
Slot Haamstede met gracht en poortgebouw. foto ruben oreel
Ernst Dekkers, Liesbeth van
Nispen, Ben Olde Meierink, Michiel Purmer:
Slot Haamstede. Tussen zand en zout - Neder
landse Kastelenstichting en Uitgeverij Verlo
ren, 232 pagina's, 21,95 euro. De presentatie
is in verband met coronamaatregelen in be
sloten kring donderdag 17 juni op Slot Haam
stede. In november wordt er een voor pu
bliek toegankelijk congres georganiseerd op
het slot.
Slot Haamstede
Tussen zand en zout
Mario Molegraaf
