Geoloog ontwikkelt 'recept' voor
18
Hoogleraar Douwe J.J. van Hinsbergen brengt bergen
tot leven. Aan de hand van modellen reconstrueert hij
hun verleden, zoekt hij naar hun rijkdom aan
grondstoffen en voorspelt hij hun toekomst. Ooit van het
Somalayagebergte gehoord?
'Wij wonen
hier op een
verloren
continent,
Avalonia'
T
'J
omalië vastgeklemd aan
India? Madagaskar ver
groeid met Zuid-Oost-
Azië? Zijn we de weg
kwijt? ,,Nee, helemaal
niet'', zegt geoloog
Douwe J.J. van Hins
bergen (44). ,,,Alleen
moeten we 200 miljoen
jaar wachten voor het zo
ver is.'' Tegen die tijd botsen So
malië, Madagaskar en India op el
kaar en ontstaat er een superconti
nent met een nieuwe bergketen,
het Somalayagebergte.
Deze voorspelling is een uit
vloeisel van het 'recept' voor ge
bergtevorming dat hoogleraar Van
Hinsbergen, verbonden aan de
Universiteit Utrecht, heeft ont
wikkeld aan de hand van het werk
van zijn groep aan gebergten over
de hele wereld. Hij is daarmee de
eerste ter wereld. Hij sleutelt nog
flink aan zijn 'recept', maar het
heeft al een spin-off. Het is een
opmaat naar fundamentele stu
dies: naar het ontstaan van ertsen,
naar aardbevingen en veranderin
gen in het klimaat.
„Waarom ik aan dit project ben
begonnen? Omdat vaak de vraag
werd gesteld of ik ook de toekomst
kon voorspellen. Ik dacht: ja, dat
kan ik wel, maar waarom zou ik,
want dan moet ik honderden mil
joenen jaren wachten tot ik weet
of ik gelijk heb. Maar ik begon me
te realiseren dat het leuk zou zijn
en ergernis zou wegnemen. In de
natuurwetenschappen zoeken we
altijd naar uitzonderingen, naar
het meest spectaculaire, het oud
ste of het grootste. Maar 99 pro
cent is niet bijzonder en dat deel is
juist het belangrijkst. Daar kunnen
we het meeste mee verklaren en
daar besteden we relatief gezien
weinig aandacht aan. Dat doe ik nu
juist wel met dit project.''
De geboorte beleven van een
nieuw Somalayagebergte, dat moet
een fascinerend gevoel geven. Hij
deed dit niet alleen: „Ik heb de
regels voor de modellen opge
steld en mijn afstudeerstu-
dent Thomas Schouten
bouwde daarmee gebergtes
van de toekomst'', zegt de on
derzoeker van tektoniek, de
bewegingen en spanningen in
de aardkorst. Het aardoppervlak
is altijd in beweging, de ligging van
de continenten is een momentop
name in het aardse bestaan.
Plakjes
Van Hinsbergen heeft vooral on
derzoek gedaan naar grote geberg
tes, de Alpen, de Himalaya. ,,Die
gebergtes zijn afgeschraapte plak
jes van grote aardplaten die over
elkaar zijn geschoven. De plakjes
stapelen zich op en groeien uit een
gebergte. Op basis van die kennis
hebben we altijd kaarten gemaakt
van hoe de aarde er in het verleden
uitzag. Dergelijke reconstructies
laten zien dat van het aardopper
vlak van 150 miljoen jaar geleden,
in de hoogtijdagen van de dino
sauriërs, 70 procent niet meer be
staat. Dat hebben we verzonnen
aan de hand van 1 procent van de
informatie die in de gebergtes zit.
Daardoor zien we veel over het
hoofd. Dat wil ik nu doorbreken
door ook vooruit te kijken, bij
voorbeeld naar de ontwikkelingen
rond de Indische Oceaan.''
Door reconstructies van geberg
ten, die vooral ontstaan langs zo
geheten subductiezones, waarin
de ene plaat onder de andere de
aardmantel in duikt, spoorde Van
Hinsbergen ook verloren conti
nenten op. ,,Wij Nederlanders wo
nen zelf op zo'n verloren conti
nent, Avalonia genaamd, met een
stukje Canada, Engeland, Dene
marken en Duitsland'', legt de
geoloog uit. ,,Als we nu naar Win
terswijk gaan, dan vinden we er
stenen die ons vertellen dat daar
ooit een woestijn lag naast een tro
pische zee. Moeten we daaruit de
conclusie trekken dat het klimaat
in Nederland ooit veel warmer en
tropisch was? Nee, Winterswijk
lag ooit ter hoogte van de Rode
Zee en dus kun je niet zomaar zeg
gen dat de aarde toen veel warmer
was. Je moet goed weten hoe de
wereld in elkaar zat om te kunnen
snappen wat er nu met klimaat ge-
beurt.'' Het is Van Hinsbergens
onderzoek in een notendop: met
het verleden begrijp je het heden
en omgekeerd, en met die kennis
kijk je vooruit, waag je je aan voor
spellingen.
Kobalt
Er is niet alleen belangstelling
vanuit de klimatologie voor het
onderzoek van de wetenschapper
uit Utrecht. Er is ook praktisch
nut. Van Hinsbergens 'recept'
moet leiden tot betrouwbare voor
spellingen over welke grondstof
fen waar te vinden zijn.
,,De mijnbouw doet veel onder
zoek naar grondstoffen omdat we
op de wereld alles elektrisch wil
len maken en daar veel specifieke
grondstoffen voor nodig hebben.
Gewone grondstoffen als koper,
zeldzame grondstoffen als kobalt.
Nu levert 1 procent van die zoek
tochten erts op. Als we daar
2 procent van kunnen maken, dan
zijn er al miljarden mee gemoeid.
We proberen nu ertsen op te spo
ren die zijn gevormd rondom stro
men magma, vloeibaar gesteente,
uit vulkanen en in gebergten. Die
magmastromen zetten vloeistof
fen in gang en daaruit ontstaan
ertsen. Dus nu moeten we die
magma's aan ons recept voor ge
bergtevorming toevoegen. Maar
zover zijn we nog niet. Het duurt
nog wel even voordat we een sys
teem hebben ontwikkeld waar-
ZATERDAG 12 JUNI 2021 GO
A
A a
bezig met
nieuwe
bergketen
«r
THIJS LINGER MARK REIJNTJENS BRON: PROF, VAN HINSBERGEN BAS SCHOUTEN
HANS VAN ZON
Over 200 miljoen
jaar ontstaat een
nieuw superconti
nent met een
nieuwe bergketen,
voorspelt Douwe
van Hinsbergen
(onder). foto universi
teit UTRECHT
Artistieke impressie van de Somalaya
