'Als je Scheele heet, heb je geen bijnaam meer nodig'
Oorsprong
4
rot gevonden, als ze dat zeiden. Zo
beledigend! Ik héb al een naam:
San Steketee."
Komen bijnamen in Zeeland
meer voor dan elders? Is er een
verband met de traditie om kinde
ren naar grootouders of andere fa
milieleden te vernoemen, waar
door in een dorp veel mensen
rondlopen met dezelfde naam?
Worden bijnamen net zo vaak aan
mannen als vrouwen gegeven? En
sterft dit verschijnsel uit? Typisch
vragen voor het Meertens Insti
tuut - dat de Nederlandse taal en
cultuur bestudeert. Maar nee. On
derzoeker Gerrit Bloothooft heeft
geen antwoorden: ,,Statistisch is er
al helemaal niets bekend over bij
namen, ze worden niet bijgehou
den, noch verklaard, behalve dan
in lokale boekjes", laat hij weten.
En lokale boekjes zijn er genoeg
in Zeeland. We noemen er een
paar: Bijnamen van Toen in Yerseke
(Johannes Minnaard), Bijnamen uit
het landje van Cadzand (Wim Krui
denier), Schouwen-Duiveland in
woord en beeld (G. van der Weele)
en Van Alejas tot Zuurbier (J. Zwe-
mer, over bijnamen in Vrouwen
polder, Oostkapelle en Middel
burg).
Uit de oude doos
De Terneuzense wethouder Frank
Deij schreef in 2009 samen met
Joke Naughton Het Dikke Bijna
menboek Zeeuws-Vlaanderen, dat
325 pagina's telt. Het boek bevat
zo'n honderd foto's, die vaak direct
duidelijk maken waar de bijnaam
vandaan komt. Voornamelijk uit
'de oude doos', uit de tijd dat men
sen nog met enige trots voor een
fotograaf poseerden. ,,Op de foto
gaan, dat was toch een bijzonder
heid", verklaart Frank Deij. Zo
staat er in zijn boek een foto van
Guust Krukke uit Zaamslag, die
leurde met touw en op krukken
liep. Hij heette eigenlijk De Smet,
maar verloor een van zijn benen
tijdens de Eerste Wereldoorlog.
En dan de foto van Johan Witte
uit Spui voor een bestelbus. Hij
had twee aliassen: Mister Spui,
omdat hij zoveel voor de gemeen
schap betekende, en Bolletje, van
wege de met reclame beschilderde
bus waarmee hij rondreed als ver
tegenwoordiger van Bolletje Eier-
beschuit.
Bijnamen - of de verhalen er
achter - reflecteren vaak de tijd
waarin ze ontstaan. Alleen dat al
maakt het waard ze vast te leggen.
De Koenckelpotfanfare uit Yerseke
deed dat begin jaren negentig in
twee 'Verwietliedjes'. Meer dan
een lange - en vast niet volledige -
opsomming van bijnamen (of ver-
wietnamen) is het niet: 'Panne,
Puksie, Reusje, Tunne, tot en
Krote, Bamboes, Barra, Bieze, Fik-
sie, Fiel en Pote...' En dat zijn dan
nog maar de eerste twee zinnen.
Voorzitter Rinus Scheele is nu 70
jaar oud. Bijnamen waren in zijn
jeugd heel gewoon. ,,Toen zeiden
we: zouden we daar nou geen
liedje over maken?" Het werden er
twee, die met groot enthousiasme
ontvangen werden. Zelf heeft hij
overigens geen bijnaam: ,,Als je
Scheele heet, heb je geen bijnaam
meer nodig."
Vernoemen
Jan Kaland van de Stichting Cul
tuurbehoud Westkapelle heeft wel
een idee waarom er tegenwoordig
toch een beetje de klad zit in de
bijnamen. ,,Ze worden nog wel ge
geven, maar de noodzaak is er niet
meer zo." Nagenoeg onmisbaar
waren ze in een tijd dat de gezin
nen kinderrijk waren en het ge
woonte was voornamen te geven
die al langer binnen de familie cir
culeerden: het vernoemen. Zie ze
dan nog maar eens uit elkaar te
houden, de Jannen, Marietjes, Pie
ten, Jannetjes of Teuntjes. Vaak
ook nog met dezelfde achternaam,
in dorpen waar bepaalde familie
namen dominant waren.
Kaland zou ze zo uit zijn mouw
kunnen schudden, de bijnamen
die in de Walcherse dorpen circu
leren, maar hij is voorzichtig. ,,Dat
is toch een beetje explosief materi
aal. Sommigen vinden hun bij-
naam prachtig, maar anderen ho
ren hem liever niet. Dat komt om
dat ze niet altijd vleiend zijn, of op
smerigheid betrekking hebben, of
op bepaalde uiterlijke kenmer
ken."
Vertellen wil men alleen als er
niemand gekwetst wordt. Als
mensen hun bijnaam met ere
droegen, bijvoorbeeld: ,,Hier in
Westkapelle is van 1946 tot 1970
Willem Gabriëlse wethouder ge
weest. Zijn bijnaam was Willem
de Redder. Dat was een bijnaam
die hij erfde van zijn vader Willem
de Redder. Die heette zo omdat hij
zich zeer heldhaftig had gedragen
bij een reddingsactie toen er een
schip op het strand liep." Over die
man met nogal grote handen en
vingers wil hij ook wel vertellen,
omdat de familie niet meer be
staat: ,,Die werd Lulvinger ge
noemd."
Misschien maar goed ook, dat de
bijnamen niet altijd bekend zijn
bij de mensen die het aangaat.
Neem nu De Gewone Man, die
een opvallend onopvallend be
staan leidt in het mooie Ritthem.
,,Als je hem ziet, zie je direct: dat is
hem", zegt voorzitter van de Ritt-
ZATERDAG 29 MEI 2021 GO
VERVOLG VAN PAGINA 3
Bijnamen zijn vaak uit humor
ontstaan, zij het niet altijd
even subtiel. 'Geschiedenis
met een glimlach', noemt
Frank Deij ze in het voor
woord van zijn boek. Op zoek
naar nieuwe namen en ver
klaringen dook hij diep in
boeken en archieven en
bracht menig uurtje door in
het café.
Deij onderscheidt twaalf ca
tegorieën voor het ontstaan
van een bijnaam. Dat zijn: ui
terlijk ('Papkake'), gedrag
('De Blauwe', voor iemand die
ze graag lustte), typerende
manier van voortbeweging
('Marie Wipgat'), gebrek ('De
Sikkel', voor iemand die krom
loopt), uitspraak of stop
woord ('Poe'), een tegenstel
ling ('Babbel', iemand die juist
weinig zegt), beroep ('De
blikken dominee'), hobby ('De
Vlinderman'), verdienste ('De
Brillenkoster'), afkomst ('De
Bazelaar'), verwantschap
('Piet van Nardjen Buikspek'),
raadsel ('de Man met de
Gouden Hamer'), incident
('de Bombardonschijter' deed
één keer zijn behoefte in zijn
muziekinstrument en moest
dat zijn hele leven aanhoren)
en bescherming (schuilnaam
voor bijvoorbeeld zendama
teur).
Johan Witte had twee bijnamen:
Mister Spui, omdat hij zoveel voor
de gemeenschap betekende, en
Bolletje, vanwege de bus waar
mee hij rondreed als vertegen
woordiger. FOTO ARCHIEF FRANK DEIJ
Guust de Smet uit Zaamslag, alias Guust Krukke.
FOTO ARCHIEF FRANK DEIJ
