Als iemand emotioneel overkomt,
zien we dat vaak als iets negatiefs.
In zijn nieuwe boek De emotionele
mens pleit hoogleraar Emoties en
Welbevinden Ad Vingerhoets er juist
voor onze emoties te waarderen.
Speciaal voor Mezza schreef hij
dit kleine college.
n de psychologie Is de Amerikaanse
spoorwegarbeider Phineas Gage
een beroemdheid. Het was zijn taak
grote rotsblokken met dynamiet op
te blazen voor de aanleg van een
spoorlijn. Op een zekere dag In
1848 ging het flink mis. Een lading
dynamiet die Phineas vlak daarvoor
In een rotsblok had aangebracht,
ontplofte voortijdig. Daarbij vloog
een grote stalen pin die hij gebruikte
om het dynamiet aan te stampen uit
het rotsblok en doorboorde Phineas'
hoofd nét onder zijn oogkas. De pin
kwam aan de bovenkant, helemaal door
zijn schedel heen, weer naar bulten. Een
deel van zijn voorhersenen raakte daarbij
ernstig beschadigd.
Phineas overleefde het ongeluk en aanvankelijk
leek het zelfs dat hij er niets aan had overgehouden.
Zijn motoriek, cognitieve vermogens en
spraak leken onaangetast. Toch zou het
niet goed met hem aflopen. Phineas'
persoonlijkheid was namelijk wel
degelijk Ingrijpend veranderd.
Terwijl hij voor het ongeluk een
verantwoordelijke, rustige en
sociaal aangepaste man
was, leek hij daarna geen
spijt, schaamte en
schuldgevoelens
meer te kennen.
Hij was In een
onverschil
lige man
veran
derd, niets leek hem nog dierbaar te zijn. Hij werd
omschreven als asociaal, totaal ongeremd, en
gestuurd door dierlijke driften. Het lukte hem niet
zich aan een partner te binden en in elke nieuwe
betrekking hield hij het hooguit een paar weken vol.
Hij ging aan de drank, vergokte alles en raakte aan
lager wal.
Het lijkt erop dat wij niet zoveel op hebben met
emoties. Ze hebben een slechte reputatie. En dat
geldt al helemaal voor negatieve emoties, zoals
boosheid en jaloezie. Of teleurstelling en frustratie,
want daar kun je - zo lijkt het - per definitie al niets
goeds van verwachten. Maar ook iemand die erg
verliefd is kan rare bokkensprongen maken. Als we
van iemand zeggen dat hij emotioneel is, of vanuit
de emotie handelt of spreekt, dan is dat feitelijk
meteen een diskwalificatie van die persoon. Dat
zien we zelfs in de rechtspraak, denk aan begrippen
als 'crime passionnel' en 'ontoerekeningsvatbaar'.
Je zou er haast door gaan denken dat we zonder
emoties misschien beter af zouden zijn. Zeker met
emoties als verdriet, schaamte en spijt. Maar met
het verhaal van Phineas in het achterhoofd, weten
we dat het genuanceerder ligt.
Het is met emoties wellicht net als met alles waar
'te' voor staat. Te veel is niet goed, maar te weinig
zeker ook niet. Dat is ook wat recent onderzoek naar
emoties ons leert. Steeds opnieuw blijkt hoezeer
emoties - ook de varianten die we aanduiden als
negatief - ons de weg wijzen en ons helpen bij
problemen. Onze emoties zijn ontstaan aan het
begin van de menselijke evolutie, toen de wereld
er heel anders uitzag. Toen waren ze zelfs van groot
belang voor de overleving. Bovendien zijn ze onmis
baar voor ons sociale en morele functioneren.
Om het concreet te maken: als onze voorouders
geen angst zouden hebben gehad voor allerlei
roofdieren, zouden ze een gemakkelijke prooi zijn
geweest. Als ze geen walging hadden gekend, zouden
ze veel vaker zijn blootgesteld aan allerlei ziekte
verwekkers. En als ze nooit gevoelens van schuld,
schaamte of berouw hadden getoond, zouden ze
waarschijnlijk uit de groep zijn verbannen, wat bijna
gelijkstond aan de doodstraf.
Emoties zijn in de kern altijd een reactie op een
situatie (of een herinnering of een fantasie) die ertoe
doet voor ons. Daarbij is steeds sprake van een uit
lokkende prikkel. Als die prikkel ontbreekt of de
situatie ons onverschillig laat, zullen we geen emo
tie ervaren. Welke emotie we precies ervaren, hangt
mede af van hoe we tegen de situatie aankijken en
MEZZA 21
