Marjan Berk
NIEUWS 15
Mijn moeder
wist van geen
ophouden
tot ik eruitzag
als een uit het
nest gevallen
kuiken
Ik zat doodstil. Een groot beddenlaken lag op de
grond, hierop stond de pianokruk en ik zat er
bovenop, een servet om mijn nek geknoopt. Op
de grond naast de kruk stond een bakje water.
Mijn moeder stond met de pietenkam in de
aanslag, terwijl ze met het zwakke licht van een
kaars mijn hoofd afspeurde, op zoek naar het jeu
kend ongedierte.
„Hebbes!" riep mijn moeder enthousiast, toen ze
een beestje ving. Ze ging nog een poosje door met
de pietenkam, ze ving er nog drie, die ze in een luci
fersdoosje stopte. ,,Ik fiets meteen even naar de dok
ter!''
Ik kroop zolang maar rillend terug in bed. Het was
maart 1945 en er was vorst aan de grond voorspeld.
De scholen waren dicht, die waren in september ge
sloten. Ik doezelde weg en schoot wakker toen ik de
poortdeur hoorde. Daar was mijn moeder. Klaarw
akker liep ik naar beneden. ,,Ja hoor. Het is hoofd-
luis.''
Mijn moeder pakte de grote keukenschaar, zette
mij weer op de pianokruk, knoopte een servet om
mijn nek en begon verwoed te knippen. Mijn pij
penkrullen vielen op de grond, maar mijn moeder
wist van geen ophouden tot ik eruitzag als een uit
het nest gevallen kuiken. Vervolgens haalde ze de
fles met petroleum uit de keuken (ons laatste restje
lampolie) en begon mijn kaalgeknipte hoofd ermee
in te smeren.
„Ziezo", sprak ze triomfantelijk. ,,En nu ga ik je
elke avond kammen met de pietenkam.
Dat zal ze leren!''
Sinds die laatste oorlogswinter heb ik enkele ja
ren geen luis meer gezien. De vergeten pietenkam
kwam pas weer in actie, toen op de basisschool van
mijn kinderen een luizenplaag uitbrak. De pieten-
kam werd uit de mottenballen gehaald, de luizen
moeder werd in ere hersteld én werd dankzij een
komische televisieserie razend populair.
De luis werd teruggedrongen. En ondanks dat alle
jonge en oude vrouwen van Nederland tegenwoor
dig allemaal hun haar tot op haar bibs laten groeien,
hoor je niemand meer over luizen praten. Maar het
zijn rare tijden en mijn oude pietenkam ligt veilig
opgeborgen voor het geval dat...
De jaarlijkse herdenking van de in 1901
neergeslagen rebellie van de Maya's
tegen de blanke elite en de Mexicaanse
regering was dit jaar anders dan anders.
President Andrés Manuel López Obra-
dor gebruikte de bijeenkomst voor een
nationaal excuus.
Namens Mexico vroeg hij afgelopen
maandag vergiffenis voor de uitbuiting
en discriminatie waaronder het in
heemse volk al eeuwen gebukt gaat.
,,Vandaag geven we toe wat te lang is
ontkend'', voegde minister van Binnen
landse Zaken Olga Sdnchez Cordero
eraan toe. De knieval gebeurde in het
bijzijn van president Alejandro Giam-
mattei van buurland Guatemala, waar
een groot deel van de bevolking van
Mayaanse afkomst is.
De Maya's zijn de nazaten van een
volk dat rond 1000 vóór Christus ont
stond en een bloeiend stedelijk leven
kende. In 900 na Christus stortte het rijk
in, door een combinatie van verstik
kende droogte, instortend centraal
gezag en onderlinge oorlogen. Verspreid
over Midden-Amerika wonen nu onge
veer vijf miljoen mensen die een van de
zeventig Maya-dialecten spreken.
In Mexico worden de Maya's behan
deld als tweederangsburgers. In de toe
ristenindustrie werken ze vooral als
schoonmaker. Verder verdienen ze de
kost als keuterboer of fruitteler, en
knappen het vuile werk op in onder
meer de bouw.
Erkenning
In historisch perspectief wordt het ex
cuus aan de Maya's belangrijk genoemd.
Mayaleiders dringen al lang aan op
erkenning van de massaslachting onder
hun volk; de kastenoorlog eiste tussen
1847 en 1901 driehonderdduizend le
vens. Hun cultuur werd uitgewist door
driehonderd jaar Spaanse overheersing
en twee eeuwen Mexicaans bestuur.
Emeritus hoogleraar volkenrecht
Nico Schrijver noemt de stap van López
Obrador een moedig besluit. ,,Het is een
collectieve erkenning van al het aange
dane leed aan het Mayavolk onder Mexi
caanse regeringen. Het kan het begin
zijn van rechtsherstel, zoals je ook zag
na excuses aan de Amerikaanse india
nen en de Aboriginals in Australië. Deze
stap kan leiden tot protocollen waarin
economische en culturele rechten wor
den vastgelegd.''
Genner Llanes Ortiz, Maya uit Yuca
tan en sociaal antropoloog aan de uni
versiteit van Leiden: ,,Twee jaar geleden
stuurde de president een brief naar de
Spaanse koning Felipe en paus Francis-
cus met het verzoek excuses aan te bie
den voor alle schendingen van de men
senrechten bij de verovering van Mexico
vijfhonderd jaar geleden en drie eeuwen
koloniaal bestuur. López Obrador kreeg
toen in eigen land meteen het verwijt
dat hij geen aandacht besteedde aan de
misstanden die twee eeuwen lang on
der onafhankelijke Mexicaans regerin
gen zijn begaan. Dat haalt hij nu in.''
Maar de excuses aan de Maya's blijven
een rimpeling in de geschiedenis als de
president geen werk maakt van het ver
beteren van hun leefomstandigheden.
,,Wij kennen onze grote geschiedenis,
maar anderen verdienen er grof aan'',
zegt Maya-activist Alfaro Yam Canul.
De kust ten zuiden van Cancün mag
dan de 'Maya Rivièra' worden genoemd
en vol staan met Maya-attracties in pret
parken, de grote meerderheid van de
Maya's leeft in armoede. Yam Canul
vraagt de president de Maya's de rech
ten terug te geven over natuurreservaat
Sian Ka'an, dat zich over een lengte van
180 kilometer uitstrekt langs de kust.
,,Sian Ka'an is van ons gestolen, we wil
len er zelf ecologisch verantwoord toe
risme beginnen. Zonder hoogbouw.''
Verkiezingen
Er is ook veel scepsis omdat Mexico vol
gende maand verkiezingen houdt voor
het parlement en gemeenteraden. De
president, sinds 1 december 2018 aan de
macht, hoopt op extra steun voor zijn
linkse partij Morena (Movimiento de
Regeneración Nacional).
Bovendien steekt het veel Maya's
dat López Obrador weigert afstand te
nemen van het ambitieuze spoorweg
project Tren Maya, een toeristentrein
door de Maya Rivièra. De aanleg stuit op
groot verzet. ,,Dat ze ons land platwal-
sen en ons van onze rechten beroven is
als vanouds. Maar dit keer zullen we ons
land verdedigen'', zegt activist Pedru Uc.
Zijn collega Alberto Cahuich noemt
de inspraakprocedure van de regering
'een farce omdat er nauwelijks informa
tie is gegeven'.
Zolang de president de tegenstanders
van het project 'ecologische fundamen
talisten' noemt en het management
van de Mayatrein wil overlaten aan de
strijdkrachten, hechten veel Maya's
nog weinig waarde aan de excuses van
Lopéz Obrador. Ze willen eerst zien,
dan geloven.
woensdag 5 mei 2021
GO
Pietenkam
President Mexico vraagt
Maya's om vergiffenis
President Andrés Manuel López
Obrador heeft de Maya's excuses
aangeboden voor de eeuwenlange
uitbuiting en discriminatie onder
Mexicaanse regeringen. Een keer
punt in de geschiedenis of een
praatje voor de bühne?
Hans van Zon
Felipe Carrillo Puerto/Rotterdam
M Andrés Ma
nuel López
Obrador (r),
Alejandro
Giammattei (m)
en Olga San
chez Cordero
tijdens de her
denking. foto afp
Een demonstratie van een Mayaritueel in park Xcaret aan de Maya Rivièra. foto getty
