n U 8 NIEUWS KILLE ONTVANGST BUREAUCRATIE Bij het vernieuwen van haar zo geprezen boek U wordt door niemand verwacht werd historica Michal Citroen weer boos. Want het spook van de onmenselijke bureaucratie - die Joden na de oorlog een trap na gaf - waart nu nog rond. at gebeurde er met de Nederlandse Joden die na de oorlog te rugkeerden uit de con centratiekampen en uit de onder duik? Ze moesten vooral zichzelf red den en veel begrip was er niet, con stateert Michal Citroen in haar boek over deze periode. Erger: overleven den leden na thuiskomst nog eens extra onder een 'te weinig invoelend, onbuigzaam bureaucratisch en kil' overheidsbeleid. Dat zoiets niet voltooid verleden tijd is, bleek in de kindertoeslagenaf faire. Weer hadden bestuurders en ambtenaren niet het lef solidair, em- pathisch of ruimhartig te zijn op de momenten die ertoe deden voor de slachtoffers. Het ontbrak aan begrip en medeleven, juist toen hier de meeste behoefte aan was. Voor de trauma's van de Joden die na de oorlog terugkeerden - onder wie de grootvader van Michal Ci troen, die Auschwitz overleefde - was er 76 jaar geleden doorgaans wei nig medeleven, laat staan opvang. De herrijzende staat der Nederlanden had wel andere prioriteiten en, zo was ook besloten, hier mocht zeker niet de indruk ontstaan dat er ie mand mogelijk zou worden voorge trokken. Want het opgepookte anti semitisme was niet weg met het ver jagen van de Duitsers. Hulp aan Jo den lag dus gevoelig, ook al kwamen ze uit Auschwitz. De Nederlandse autoriteiten vreesden boosheid van niet-Joodse Nederlanders die immers een Hongerwinter hadden moeten overleven en die zich benadeeld kon den voelen. Leed werd beleefd in bubbels, zouden we nu zeggen. Het gaf de oorlog een 'lange en smarte lijke nasleep'. Maar wat hebben we van die zwarte jaren geleerd? Minder dan je zou hopen, constateert Citroen tij dens een wandeling. Er zijn helaas parallellen te trekken met wat Joodse overlevenden (de meeste zijn inmid dels overleden) haar vertelden over hun traumatische ervaringen na de terugkeer uit de vernietigingskam pen en de nu in de media breed uit gemeten ellende van slachtoffers in de kindertoeslagenaffaire. De schrijf ster kan er steeds weer boos over worden: dit gebeurt er dus als de staat Hoe kan dat? Je bent alles kwijt. En dan gaan ze ouwehoeren over kwitanties de meest kwetsbaren niet beschermt, ze in de steek laat en de andere kant opkijkt in plaats van onrecht te her stellen. Nee, het ene leed laat zich niet met het andere vergelijken. De onvoor stelbaar harteloze manier waarop de Nederlandse overheid na de Tweede Wereldoorlog veel Joodse overleven den uit de kampen bejegende, heeft natuurlijk een andere context dan die van de kapotgemaakte ouders in de kindertoeslagenaffaire. Maar toch. Kwetsbare mensen krijgen als ze op de grond liggen weer een trap na van de staat, ziet Citroen. En dan dan heb je niet veel aan een invoelende on derzoekscommissie die achteraf vast stelt dat de overheid 'liever vluchtte in formalisme en bureaucratie dan te luisteren en een helpende hand te bieden'. Haar aangevulde boek gaat nog steeds over de Joodse tragedie, maar net zo goed over de menselijke maat die verloren ging in zo veel 'hoofdpijndossiers'. ,,Mozes Benjamins, een Rotter dammer, vertelde me hoe hij heel erg ziek terugkwam uit het concentratie kamp Sachsenhausen-Oranienburg", zegt Citroen. ,,Vlektyfus en cholera had hij, maar ook één grote drang: zo snel mogelijk weer naar huis. Met zijn streepjespak nog aan arriveert hij in Rotterdam. En dan begrijpt hij dat zijn gezin, zijn zwangere vrouw, zijn schoonouders, zijn hele familieie- dereen is dood. Behalve een broer die hij tegenkomt, maar die zo wanhopig is dat hij meteen naar het buitenland vertrekt. 'Waarom ben ik hier nog?', vraagt Mozes zich af. 'Wat doe ik hier?' Hij wil opnieuw beginnen en dan vraagt de schade-enquêtecom missie die na de oorlog in het leven was geroepen om mensen weer een beetje op weg te helpen keihard: waar zijn je kwitanties? Alsof die man in Sachsenhausen een boekhouding heeft bijgehouden. Dat soort absurde en onvoorstelbare dingen. Hoe kan dat? Je bent alles kwijt, je huis is ge roofd en dan gaan ze ouwehoeren over kwitanties." Voor dit boek kreeg de historica be vestigingen van verhalen die ze eer der nog niet kon gebruiken. Amster damse huiseigenaren die gedepor teerd waren naar nazikampen had den over de jaren 1943 en 1944 de erf pacht niet betaald. Toen ze terugkwa men kregen ze die rekening alsnog. Dat kan gebeuren, kun je zeggen, zo Het illustreert de onmenselijke omgang van de overheid met kwetsbare mensen ongewild kil kan ambtenarij soms werken. Citroen: ,,Maar het was niet alleen dat ze die openstaande reke ning moesten betalen, ze kregen een boete! Daar kun je toch niet bij! Die mensen waren alles kwijtgeraakt, hun familie werd vermoord, ze zaten in het concentratiekamp en dan zo'n boete. Onvoorstelbaar. Het is de illu stratie van de onmenselijke omgang van het overheidsapparaat met zulke kwetsbare mensen." Dat Nederland ouderloze vluchte lingenkinderen uit Moria niet op neemt, vindt ze net zo onbestaan baar. ,,Je kunt de dingen niet een op een vergelijken, weet ik. Maar als Mark Rutte zegt 'dit is de grootste crisis in Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog', dan denk ik, man, je bent historicus, kijk dan eens terug naar die geschiedenis. Dan zou je misschien een aantal fouten niet op nieuw maken. Hoe haal je het in je hoofd om die kinderen niet op te ne men? In 1938 zijn Duitse Joden aan de grens teruggestuurd, gezinnen met kinderen de vernietiging in gestuurd. Daar moeten we ons nog voor scha men." Menselijke maat Pijnlijk is, constateert Citroen, dat in het onderzoek over de toeslagenaf faire identieke bewoordingen wor den gebruikt als die na de oorlog werden gebezigd om het tekortschie ten van het beleid naar de Joodse overlevenden te kwalificeren: 'forma lisme, bureaucratie en een gebrek aan menselijke maat'. Dat zijn allemaal redenen waarom het verhaal van de terugkeer van de Nederlandse Joden verteld moet blijven, zegt ze. ,,En dan zijn er nog veel jongeren die het niet weten en die niet kunnen geloven wat ze lezen. De mensen die ik heb geïnterviewd zijn er niet meer. Maar hun stemmen zitten in mijn hoofd.'' maandag 3 mei 2021 GO 'Teruggekeerde Joden kregen een boete, onvoorstelbaar' Bob van Huët Rotterdam W i* m - Michal Citroen, auteur U wordt door niemand verwacht, Neder landse Joden na kam pen en onderduik door Michal Citroen ISBN 978 90 213 4006 7 448 pagi na's, geïllustreerd is verschenen bij Alfa bet Uitgevers 24,99 - Michal Citroen

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2021 | | pagina 8