ZEELAND GEBOEKT
Grondlegger
van Engels
polderland
7
Bijna 150 jaar Zeeuwse spoorlijn tussen Vlissingen en Roosendaal. De uit
Zeeland afkomstige archivaris Jan van der Male beschrijft in een boeiende,
gedetailleerde studie hoe er tussen de rails werd en wordt gespoord.
Zeeuwse schrijvers
Hij heeft zijn straat in Sint
Maartensdijk. Of eigenlijk is
de Cornelis Vermuyden-
straat een straatje, met slechts een
huis of wat. Cornelis Vermuy-
den (1590-1677) is geboren in het
Thoolse stadje, waar zijn vader in
dertijd schepen was.
In 1924 publiceerde J. Korthals Al-
tes (1873-1938), werkzaam geweest
in Vermuydens sector, het nog al
tijd lezenswaardige boek Polderland
in Engeland. De geschiedenis van een
Zeeuwsch bedijker uit de Gouden
Eeuw en zijnegrootsche Hollandsch-
Engelsche onderneming. Een jaar later
kwam er ook een Engelse
versie. Zeeuwser dan Vermuyden
zie je zelden, maar hij bracht dus
het grootste deel van zijn leven
door in Engeland, waar hij verheven
werd tot Sir Cornelius Vermuyden.
'Zoowel van vader- als van moe
derszijde zat het bedijken en landaan-
winnen hem in het bloed, meent
Korthals Altes over zijn held. Die hij
trouwens niet heilig verklaart, hij
wijst deskundig en uitgebreid op
diens fouten in dit boek dat
meer waterbouwkunde dan ziels-
kunde biedt, meer over financiële
transacties gaat dan over biografi
sche details. Hij vergeeft Vermuy
den de techni-
sche en mense
lijke
blunders ook
weer. Als vakge
noot kan hij ze
maar al te goed
verklaren: 'Ik
weet hoe men
als pionier te
kampen heeft
met allerlei volmaakt onvoorziene
omstandigheden, terwijl men van alle
kanten door concurrenten, ijverzuchti-
gen en eerzuchtigen bespied, beoor
deeld en veroordeeld wordt'.
Ziezo, de Zeeuwse eer is weer ge
red. De auteur besluit zijn relaas
met complimenten 'aan den grond
legger van Engeland's Polderland, aan
den stoeren Zeeuw: Cornelis Vermuy
den'. In 1619 vertrok deze, opgeleid
als landmeter, naar Engeland. Daar
begon hij zijn loopbaan met dijk
werken aan de Theems, vervolgens
hield hij zich bezig met de afwate
ring van het Koninklijk Park te
Windsor. Daarna werkte hij aan het
droogleggen van het kroondomein
Hatfield Chase. Zijn meest gerucht
makende project was het droogma
ken van The Fens. Bij Vermuydens
werkzaamheden kregen de argwa
nende Engelsen niet met één
Zeeuw, maar met een heleboel
Zeeuwen te maken. Zeeuwse ar
beid en Zeeuwse methoden, zoals
het inzaaien met koolzaad.
De trots van Tholen. In de gunst
bij de Engelse koning, of eigenlijk
bij twee Engelse koningen, Jacobus
I en Karel I. Een man misschien die
méér straat verdient.
Laten we beginnen met een schandaal. Ja,
ook volgens auteur Jan van der Male mag
je het zo noemen. Het gaat over de Arne
brug, daar waar de spoorlijn het Arnekanaal
tussen Middelburg en Arnemuiden kruist.
Eerst kwam er in 1872 één stalen brug met een
enkelspoor. In 1888 volgde een verbreding met
een tweede brug tot dubbelspoor. Dat duo
werd in 1913 vervangen door twee nieuwe,
naast elkaar liggende, enkelsporige draaibrug
gen.
Hoe gewoontjes het ook mag klinken, om
dat het draaipunt van de bruggen niet in het
midden maar juist helemaal buiten de brug
lag, was de Arnebrug vrijwel uniek. Een brug
wachter kon beide bruggen met handslingers
gelijktijdig van elkaar af laten draaien. Voor hij
dat deed, moesten de brugdekken met een
soort hefboom tien centimeter worden opge
licht. Dat systeem werd later alleen nog toege
past bij de in 1937 geopende Vlakebrug over
het Kanaal door Zuid-Beveland.
Drama na drama
Bijzondere bruggen waren het dus, daar over
het Arnekanaal. In de jaren negentig van de
vorige eeuw volgde drama op drama. Eerst
was er een hoofdrol voor de gemeente Middel
burg. Eigenaar Railinfrabeheer wilde rigou
reus ingrijpen: de handmatige bediening was
uit de tijd en er waren scheuren ontstaan in de
landhoofden. Plaatsing van een compleet
nieuwe brug lag voor de hand. Echter, het ge
meentebestuur van Middel
burg onderkende de histori
sche waarde van de bruggen
en weigerde in 1997 een sloop
vergunning af te geven. Een
unieke brug gered, zo leek het.
Helaas vergat een gemeen
teambtenaar tijdig bezwaar aan
te tekenen tegen de sloopver
gunning. De oude Arnebrug
werd in oktober 1998 gedemon
teerd en voor 1 gulden verkocht
aan de Stichting Civilion die in
Delft een openluchtmuseum
wilde inrichten voor 'historische
kunstwerken in of over het wa
ter'.
Dan volgt drama twee. In afwachting van de
totstandkoming van dat openluchtmuseum
werd de brug opgeslagen op een werkterrein
van Rijkswaterstaat bij Scharendijke. Een
de ZEEUWSE LIJN
nieuwe manager daar zag slechts een hoop
oud ijzer dat hinderlijk in de weg lag. Civilion
werd gemaand de brug binnen een maand te
verwijderen. Vernietiging was
de enige mogelijkheid. En dat
gebeurde.
Rechtstreekse
verbinding
Jan van der Male heeft de tra
gische geschiedenis van de
oude Arnebrug als anekdote
opgenomen in zijn monu
mentale boek over De
Zeeuwse lijn, de spoorlijn die
sinds 1873 tussen Vlissin-
gen en Roosendaal loopt en
Zeeland voor het eerst over
land een rechtstreekse ver
binding gaf met de rest van
Nederland. Het is een gedegen studie over
personen- en goederenvervoer, met daarbij
ook aandacht voor de op Zuid-Beveland aan
sluitende spoor- en tramlijnen. Voorgeschie
denis, aanleg van dammen en bruggen, bouw
van stations, de ontwikkeling van het interna
tionale treinverkeer in de periode tot de Eerste
Wereldoorlog toen er vanuit Vlissingen op
Engeland werd gevaren, de overgang van
stoom op elektriciteit in 1956, de ontwikkeling
van de overslag in het Sloegebied, ongevallen
met als één van de klappers de trein die op 1
juni 1899 het stationsgebouw van Vlissingen
binnenreed.
Schrijver Jan van der Male is in 1990 geboren
in Nieuwerkerk, hij groeide op in Middelburg.
In 2007 ging hij aan de Hogeschool van Am
sterdam Media, Informatie en Communicatie
studeren met vervolgens een specialisatie als
archivaris. Sinds 2015 is hij verbonden aan het
Gemeentearchief Zaanstad. Het onderzoek
voor zijn boek De Zeeuwse lijn nam zo'n zeven
tien jaar in beslag.
In 1875 deden reizigers 2 uur en 45 minuten
over het traject Vlissingen-Roosendaal. Als te
genwoordig de intercity zich ook als zodanig
gedraagt, is er minder dan een uur nodig.
maandag 3 mei 2021
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Sporen op de Zeeuwse Lijn
De Arnebrug gefotografeerd in 1973. De unieke, in 1913 ge
bouwde, brug werd eind vorige eeuw gesloopt. fotouitgeverij uquilair
Spoorwegpersoneel poseert op station Kruiningen-Yerseke om
streeks 1910. FOTOZEEUWS ARCHIEF, ZELANDIA ILLUSTRATA
Mario Molegraaf
POLDERLAND
ENGELAND
j. KORTHALS ALTES
Jan van Damme
Het station van Oudelande in 1954 tijdens een excursie van de Nederlandse Vereniging
van Belangstellenden in het Spoor- en Tramwegwezen. foto stichting rail publicaties
Jan van der Male: De Zeeuwse Lijn - Uitgeve
rij Uquilair, hardcover, 256 pagina's, 42 euro.