8 ZEELAND
ARMENIË PROEFSCHRIFT
Zelfs de befaamde historicus Lou de
Jong schreef nog in de jaren zeventig dat
de Armeense genocide 'in ons land
nagenoeg onbekend' was. Het tegendeel
is waar, zo toont Dirk Roodzant
overtuigend aan in zijn proefschrift en
boek. Hij promoveerde vrijdag aan de
Universiteit van Amsterdam.
zaterdag 24 april 2021
Axel
Al sinds de tweede helft
van de jaren tachtig
verdiept Dirk Rood
zant zich in de Ar
meense kwestie. Die
interesse is voor een belangrijk
deel toeval. ,,Toen ik student ge
schiedenis was, heb ik in de Ver
enigde Staten in een kinderkamp
gewerkt. Door een slechte tele
foonverbinding dacht ik dat ik
naar een Amish-kamp ging. Bij
aankomst bleek dat het een Ar
meens kamp was."
Onvermijdelijk kwamen daar
naar verloop van tijd de gebeurte
nissen van 1915 ter sprake. ,,Daar
heb ik ook mensen ontmoet die
het zelf hadden meegemaakt en
die me vertelden hoe ze door de
Syrische woestijn moesten gaan.
ik schaamde me er een beetje voor
dat ik daar als geschiedenisstudent
eigenlijk niets van afwist. Het was
in die tijd ook totaal geen onder
werp. Een oude vrouw zei tegen
mij: dan moet jij het maar gaan
vertellen, want dan komt het nog
een beetje naar buiten. Dat heb ik
altijd als een soort opdracht be
schouwd."
Acht jaar lang onderzoek
Het werd het onderwerp van zijn
eindscriptie op de universiteit en
ook daarna bleef het zijn aan
dacht houden. De afge
lopen acht jaar werkte
hij aan zijn promotie
onderzoek. Dat deed
Roodzant naast zijn baan
als geschiedenisdocent
aan het Lodewijk College
in Terneuzen. Dankzij een
promotiebeurs kon hij
twee dagen in de week aan
zijn onderzoek werken.
,,De rest heb ik in het
weekend en in mijn vrije tijd
gedaan. Daar moet je wel en
kele jaren een streep door zet
ten", zegt Roodzant. ,,Het is
best een diepgravend onder
zoek geweest. Ik heb veel archie
ven bezocht in binnen- en buiten
land. Elke vakantie ging daaraan
op. Wij hebben vier kinderen,
maar we noemen dit boek thuis
ons vijfde kindje. Er is heel veel
tijd in gestopt en ik ben ook trots
op het resultaat."
In het kort
De positie van de (christelijke) Ar
meniërs in het (islamitische) Ot
tomaanse Rijk kwam aan het eind
van de 19e eeuw onder zware druk
te staan. Dat leidde tussen 1894 en
1897 tot pogroms, bloedige vervol
gingen die ongeveer 100.000 Ar
meniërs het leven kostten. Het
bleek later de voorbode te zijn van
de grootschalige etnische zuive
ring die de Jong-Turken tussen
1915 en 1917 uitvoerden, met naar
schatting 1,2 miljoen doden tot ge
volg.
Veel landen erkennen dat er
sprake was genocide. Turkije
spreekt zelf van de 'Armeense
kwestie'. De Tweede Kamer kwam
in 2018 tot de
conclusie dat
genocide de
juiste om
schrijving is.
Het Neder
landse kabi
net houdt
het op 'de
kwestie
van de
Ar
meense
geno
cide'.
De ge
beur
tenissen
Omslag van het boek van Dirk
Roodzant.
worden jaarlijks op 24 april her
dacht.
Een moord op een volk
De centrale vraag in zijn onder
zoek was: in hoeverre was Neder
land in 1915 al op de hoogte van
wat er met de Armeniërs ge
beurde? ,,Mijn eindconclusie is dat
Wij hebben vier
kinderen, maar we
noemen dit boek
thuis ons vijfde kindje
-Dirk Roodzant
we het allemaal wisten. Dat is heel
duidelijk. Nederland was er ook
van op de hoogte dat het geen oor
log was, maar een genocide, de
moord op een volk. Het laatste
stond zelfs letterlijk in de krant."
Roodzant ontdekte tal van on
bekende feiten. Zo vond hij in
Londen bewijs dat Talaat Pasja, de
belangrijkste Jong-Turkse leider
van de genocide, na de Eerste We
reldoorlog meerdere keren in het
neutrale Nederland is geweest.
,,We zaten hier al met de Duitse
keizer, wat ons niet populair
maakte. Toen verscheen ook nog
de Jong-Turkse leider opeens.
Daarmee werden we extra in ver
legenheid gebracht."
Kinderen
Ook bijzonder was dat hij in het
nog ongeordende archief van
Stichting Morgenland-Zending le
vensverhalen vond van enkele
kinderen, onder wie een Armeens
meisje van vijftien jaar uit Aïntab
(nu Gaziantep). Ze schreef over
Deir-es-Zor, het eindpunt van de
deportaties. 'Deir-es-Zor, een ver
vloekt oord, waar men een volk
van honger liet sterven. Deir-es-
Zor, de hel op de aarde, waar het
kwaad zijn grootste macht ont
vouwde, waar het menschelijk
hart in al zijn slechtheid liet zien,
waartoe het in staat was.'
,,Dat vond ik een perfecte be
schrijving van wat genocide is",
zegt Roodzant. ,,Deir-es-Zor is
voor de Armeniërs een soort
Auschwitz. Ik wist wel dat er cor
respondentie was geweest, maar ik
had totaal niet verwacht dat ik zo
ver zou komen dat ik ook berich
ten uit Deir-es-Zor in handen zou
krijgen. Toen dat toch gebeurde,
was het voor mij wel een emotio
neel moment."
Ook al is het een wetenschappe
lijk onderzoek, het boek bevat veel
aangrijpende verhalen. ,,Ik probeer
er altijd voor te zorgen dat het
leesbaar is voor iedereen. Hoewel
het zware kost en een moeilijk on
derwerp is, wil ik het zo menselijk
mogelijk opschrijven. Ik ben ook
niet voor de Armeniërs en tegen
de Turken of andersom. Er waren
ook Koerden en Turken die Arme
niërs gered hebben. Ik wil me niet
beperken tot het simplisme van
twee groepen die tegenover staan,
maar probeer altijd verder te kij
ken en te zoeken naar de nuance
daarbinnen."
GO
'Nederland wist van genocide'
M Dirk Roodzant
schreef zijn proef
schrift naast zijn
werk als docent ge
schiedenis aan het
Lodewijk College in
Terneuzen.
FOTO CAMILE SCHELSTRAETE
Rolf Bosboom
Het boek 'De Armeense gruwe
len. Nederland en de vervolgin
gen van Armeniërs in het Otto
maanse Rijk, 1889-1923' van
Dirk Roodzant is vrijdag ver
schenen bij uitgeverij Verloren.
