beschaving' in object
Wat zegt de wetenschap
Schimmel rukt op: banaan
dreigt de pisang te worden
Eureka! Blij met spugende cobra
Bananen telen op
steenwollen
matten moet
soelaas bieden
19
wetenschapsbeoefening binden aan
dwingend opgelegde traditionele regels.''
Ondanks alle kritiek wil hij niet van
wijken weten. Dat deed hij eerder niet bij
provocerend onderzoek naar bijvoorbeeld
zwarte gaten en het prille universum, en
dat doet hij ook nu niet. ,,Ik heb deze af
wijking, zoals ik altijd doe, op weten
schappelijke manier benaderd. Ik sluit
mogelijkheden uit en heb oog voor wat
het meest waarschijnlijk is. Zo moet je
wetenschap bedrijven'', aldus Loeb.
Daarom zoekt hij ook grenzen op, zoals
met zijn samenwerking met miljardair
Yuri Milner, in een project voor de ont
wikkeling van lichtzeilen. Met deze ultra
dunne, lasergestuurde reflecterende vaar
tuigen zouden op hoge snelheid reizen
naar nabijgelegen sterrenstelsels moeten
kunnen worden gemaakt.
Avi Loeb, tot voor kort voorzitter van de
afdeling astronomie van Harvard, bena
drukt in Buitenaards (uitgeverij Prome
theus) dat het nooit zijn bedoeling is ge
weest om 'de enfant terrible van de Har-
vard-astrofysica' te worden. Hij vraagt
zich alleen af wat er gebeurt als het myste
rie het uitgangspunt wordt in plaats van
vertrouwde opvattingen en benaderingen.
Met de nadruk op dat ene refrein: 'En toch
week het af van zijn baan.'
Voelt Loeb zich een miskend astronoom
naar het voorbeeld van Galilei en Coper
nicus die na veel tegenstand toch gelijk
hebben gekregen? ,,Ik denk dat mijn meest
luidruchtige critici middelmatige weten
schappers zijn. De echt goede baseren zich
op argumenten, maken geen vervelende
opmerkingen. Misschien raken de critici
juist gefascineerd door de mogelijkheid
dat Oumuamua geen natuurverschijnsel
is, maar willen ze dat niet toegeven.''
Een schimmel die ervoor zorgt dat de bananenplant het loodje legt verspreidt zich
over de wereld. Is dit het einde van de banaan?
De banaan is de meest gegeten
fruitsoort ter wereld. Maar voor
hoe lang nog? Een hardnekkige
schimmel verwoest langzaam alle
bananenplantages over de hele
wereld. Fytopatholoog Gert Kema
van Wageningen University Re
search: ,,De toekomst van de ba
naan staat op het spel.''
De mens heeft in het geval van
de banaan een monocultuur
gecreëerd. Dat betekent dat er
slechts één type gewas wordt ver
bouwd: de Cavendish-banaan. Die
ligt in alle supermarkten. Mono
cultuur is efficiënt, maar het na
deel is dat ziektes zich heel mak
kelijk kunnen verspreiden. Gene
tisch zijn alle Cavendish-bananen
namelijk hetzelfde. Er hoeft maar
één ziekteverwekker voorbij te ko
men en ze sterven allemaal.
Kema: ,,Het is opmerkelijk dat
dit nu weer gebeurt, want in het
verleden is dit ook misgegaan.'' In
de jaren 20 was er een andere ba
naan, de Gros Michel, die ook als
een monocultuur werd verbouwd.
Gros Michel werd binnen een paar
decennia volledig weggevaagd
door de Panamaziekte, ook al ver
oorzaakt door een groep schim
mels. De Cavendish was toen de
grote redder in nood. Die bleek
wel resistent en wordt sindsdien
massaal verbouwd. Dit is vijftig
jaar lang goed gegaan, maar nu is
er toch een schimmel opgedoken
die deze soort infecteert, namelijk
Tropical Race 4 (TR4).
Deze schimmel infecteert de ba-
nanenplant via de wortels. Vanuit
daar kruipt de schimmel de vaten
van de plant binnen en verstopt
daar de doorgang. Het is te verge
lijken met hart- en vaatziekten bij
de mens. Voedingsstoffen kunnen
niet meer de hele plant bereiken,
waardoor hij langzaam afsterft.
De schimmel is tot overmaat
van ramp ontzettend lastig uit te
roeien. Plantageboeren kunnen
zieke planten kappen of in brand
steken, maar de grond is dan al
lang besmet. De schimmel kan ja
renlang in de bodem overleven.
,,Als je er na twintig jaar weer een
bananenplant plant, zal-ie alsnog
ziek worden'', aldus Kema.
Om dit op te lossen, moeten
nieuwe rassen worden ontwik
keld die resistent zijn tegen TR4.
Dit duurt jaren. Een andere strate
gie is de banaan uit de grond ha
len. TR4 is immers een bodem
schimmel. ,,Precies dat doen wij in
onze bananenkas in Wagenin-
gen'', vertelt Kema. De bananen
groeien daar niet in een pot met
aarde, maar op steenwollen mat
ten. De planten krijgen via zo'n
mat precies genoeg water en voe
dingsstoffen en TR4 komt er niet
bij in de buurt.
Zo'n kas met hoge temperatu
ren is alleen niet duurzaam in het
koude Nederland. Daarom bren
gen Kema en zijn collega's deze
nieuwe manier van telen naar de
buitenlandse boeren. Kema: ,,Zo
kunnen we tijd winnen, zodat ie
dereen hopelijk nog lang van een
banaan kan genieten.''
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Dit
keer Jory van
Thiel (25),
masterstudent bij
de onderzoeks
groep van Freek
Vonk.
,,,Ik ben altijd geïnteres
seerd geweest in dieren.
Dat ging langzaam over in
slangen en andere giftige
beesten. Als 14-jarige
wilde ik gifonderzoeker
worden. Ik vond het ra
zend intrigerend dat een
miniem stofje in een paar
minuten bij wijze van
spreken een olifant kan
platleggen.
Als mbo-student moest ik
stagelopen en vertrok ik
naar de jungle van Nak-
hon Ratchasima in Thai
land voor slangenonder-
zoek. Aldaar zenderden
we koningscobra's, en
volgden hen om hun eet
patroon, leefgewoontes en
gedrag te observeren. In
een van de nachten reden
we terug, toen er plotse
ling een spugende cobra
overstak; een zeer zeld
zame slang die we graag
wilden gebruiken. Tijdens
het vangen kreeg ik slan
gengif in mijn ogen en dat
gaf een naar, branderig
gevoel. Vervelend, maar
het hoort erbij. Door dat
moment in de nachtelijke
jungle werd ik geïnspi
reerd om verder onder
zoek te doen naar het gif
van cobra's. Met medestu
dent Roel Wouters en
professor Michael Ri
chardson heb ik dat de
afgelopen jaren gedaan,
met verbluffend resultaat.
We hebben aangetoond
dat slangengif in de loop
van de evolutie niet alleen
is aangepast voor het van
gen van prooien, maar ook
als verdediging tegen vij
anden. Van de bijna vier
duizend slangensoorten
vertonen alleen deze
cobra's dit unieke gedrag.
Deze ontdekking is der
mate baanbrekend dat het
op de cover van Science is
gepubliceerd, een van de
meest prestigieuze we
tenschappelijke tijdschrif
ten ter wereld. Ik ben nu
nog gewoon masterstu-
dent, maar wil de rest van
mijn leven hieraan wer
ken. Dierengif kan ook als
medicijn fungeren. Het is
dus niet alleen dodelijk,
maar kan ook levensred
dend zijn.''
GO ZATERDAG 17 APRIL 2021
Neptunus
Op 6 September 2017 kwam
Oumuamua ons zonnestelsel binnen,
op 9 September was het bij de zon
en op 7 oktober bij het baanvlak
van de aarde.
Lichtzeil
Een ruimteobject versnelt als het
dichter bij de zon komt. Maar de
versnelling van Oumuamua was zó
groot dat die niet verklaard kan
worden door de zwaartekracht
alleen. Er moet een extra kracht
aanwezig zijn
De versnelling is alleen mogelijk,
betoogt Avi Loeb als Oumuamua
heel dun en licht is (0,1 gr/cm2). Dat
zou een intelligent 'lichtzeil' kunnen
zijn. De versnelling gebeurt dan
door de stralingsdruk van zonlicht
op het zeil.
LUWE GROOT
N Kijk op de site bij
J /wetenschap
-Jim Jansen
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NCWSdGIltiSt en met
Universiteit
van Nederland
