Jan Sandee, boer in ruste
De zon streelt de narcissen in het groene gras bij de boerderij. Naast de
monumentale, zwartgeteerde schuur met zijn bemoste, rieten wolfdak staat
een lange rij versleten klompen. Met één paar doet de boer precies een half
jaar. Ernaast staan rood en groen vijf tractoren te glimmen. De mooiste hebben
namen, zegt Jan Sandee lachend. Hartedief is hem het liefste: die heeft zijn
boerenhart gestolen.
,,Nee hoor, die heb ik echt nodig! Ik kan niet
zonder. De oudste twee zijn uit 1957, van Far-
mall. De drie nieuwere hebben een naam.
Troetelkind was mijn eerste Fendt, in 1990 ge
kocht. Dan komt Stoeipoesje uit 1992 - die
heet zo omdat-ie zo klein is, daar kun je fijn
mee gooien en smijten. De liefste is Hartedief,
die ik sinds 23 oktober 2007 bezit. Ik doe alles
met de tractor. Om de vier weken rijd ik met
de tractor op en neer naar de supermarkt voor
de boodschappen. De verhuizing van mijn
ouderlijke boerderij naar Hof Reijgersberg,
waar ik nu woon, heb ik helemaal in mijn
eentje gedaan: met de tractor. Vierentwintig
keer op en neer van Oud-Sabbinge naar Bors-
sele! Elke morgen rij ik vier kilometer langs de
Borsselse kaaien, aan de Westerschelde. Dan
terug, koffie drinken. 's Avonds nog een
rondje van 3,8 kilometer over de Osseweg. En
nog eens een ritje rondom etenstijd. Zes da
gen in de week, want ik knap er enorm van
op, het werkt helend op mijn gemoed. Zon
dags niet, dan ga ik naar de kerk. Met een
stropdas van Fendt, jawel."
,,Uit Oud-Sabbinge. Daar ben ik in 1951 gebo
ren op de boerderij van mijn ouders. Ze heb
ben mij vernoemd naar mijn opa Jan. Daar
trek ik veel op, wat karakter betreft. Onstui
mig, emotioneel, aftastend, wat wantrouwig.
Mijn moeder kwam van Walcheren. Op haar
trouwdag heeft ze de dracht afgelegd. Op ver
zoek van mijn vader, denk ik. Walcherse kle
derdracht op Zuid-Beveland, dat past niet. En
een Walcherse vrouw gaat geen Zuid-Beve-
landse dracht dragen, natuurlijk. Van mijn va
der heb ik geleerd wat het is om boer te zijn.
Hij had aanvankelijk een gemengd bedrijf, la
ter werd het landbouw en loonwerk. Ik heb er
tot mijn pensioen in 2011 gewerkt."
,,Dat is een manier van leven, dicht bij de na
tuur, met de seizoenen mee. Mijn moeder
nam me als peuter van anderhalf al mee naar
het veld, als ze aardappels ging rapen. Dan
legde ze me in een voerbagge, zo'n voederbak
voor de beesten. Ik ben met het boerenleven
opgegroeid. Altijd vooruit kijken, altijd in ge
spannen verwachting: gaat het regenen, gaat
het vriezen? Kunnen we zaaien, kunnen we
oogsten? Elk jaar is weer nieuw, geen jaar is
hetzelfde. Dat is het mooie van boeren. En die
onnoemelijke bevrediging als je de oogst bin
nenhaalt of het hooi in de schuur ziet liggen."
,,Boer zijn, dat is ook: eten van je eigen land.
Wij waren zelfvoorzienend. Twee keer per
jaar werd er een varken geslacht, we hadden
eieren van eigen kippen, we aten onze eigen
aardappelen en groenten, dronken onze eigen
melk. Nu doe ik dat niet meer. Hier op Hof
Reijgersberg heb ik genoeg aan mijn huishou
den. Zo nu en dan geef ik een rondleiding,
want er valt hier heel wat te zien: het is bijna
een museum, deze boerderij."
,,Dat kan! Ik ben lid van de Vereniging Zonder
Internet. Het meest zuidelijke lid en het enige
binnen mijn kerkgenootschap in Zeeland!
Twee keer per jaar komen wij bij elkaar in
Groenekan, ergens boven Utrecht. Dan praten
we over alle problemen die je tegenkomt, als
je geen internet wil. Er kan veel meer zonder
internet dan de meeste mensen denken. Maar
eerlijk is eerlijk: als ik nu mijn bedrijf nog had,
zou het wel een probleem worden. Steeds va
ker staat ergens geen telefoonnummer bij, al
leen een, hoe noem je dat? Een www, of een
mailadres. Dan kan ik geen contact opnemen.
Je wordt uitgesloten. Vroeger zeiden ze achter
je rug: kijk, die heeft nog geen telefoon. Nu is
het: die oude man op de Kaai, die heeft geen
internet! Ze begrijpen niet dat je daarvoor
kiest. Dat internet, die mobieltjes, dat geeft al
lemaal onrust. Onze jeugd heeft er een een
gejaagd leven door. Al die elektronica is ten
diepste niet ambachtelijk: daar moet je bij
blijven denken, dan krijgen je hersens geen
rust want het kan niet op de automatische pi
loot. Iets mechanisch kun je op den duur blin
delings."
,,Zeker. Internet brengt dingen in de huiska
mer die daar niet horen. Ik ben zeer gelovig.
Mijn ouders kochten in 1963 een televisie. Ik
heb die in 1997 weg gedaan, toen zij beiden
overleden waren. Uit principe. Ik kijk nooit tv,
ik luister nooit radio, bij mij is het altijd stil in
huis. Ik ben strenger in de leer dan mijn ou
ders; ik behoor tot de rechterflank van de re
formatorische kerk. De Heere draagt mij, in
voor- en tegenspoed. Als het tegenzit, vraag ik
Hem om hulp. Niet dat Hij altijd direct ant
woordt. Soms niet, of veel later. De wegen van
de Heere zijn ondoorgrondelijk voor ons
mensen, Gods wegen zijn niet onze wegen. Je
moet erop vertrouwen dat het toch goed is,
ook als je ziek bent en pijn hebt. Dat valt niet
altijd mee."
Maakt u zich zorgen over Covid-19?
,,Ik ben een man van voorgevoelens. Ik weet
nog, het was eind 2019 en ik schreef nieuw
jaarskaarten. 'Gelukkig nieuwjaar', schreef ik.
Opeens voelde ik: er staat ons iets te wachten.
Toen kwam corona en wist ik: dit is het. Een
beproeving van de Heere, is het. Nederland is
van zijn plaats, de hele wereld is van het padje.
We moeten hiervan leren. Het is een les in ne
derigheid. De mens is gewend geraakt aan
welvaart en naast zijn schoenen gaan lopen.
Drie, vier keer per jaar op vakantie en meer
van die luxe vermakelijkheden: daar heeft
God nu een stokje voor gestoken."
,,Ik ben bevreesd dat hierna nog iets komt.
'Een ritje met de
tractor, daar knap
ik enorm van op'
ONDINE VAN DER VLEUTEN
Vijf tractoren... Voor een boer in ruste... Is
dat zoiets als tassen voor een vrouw? Je
kunt er nooit genoeg van hebben?
Dus u komt niet uit Borssele?
Wat is dat dan, boer zijn?
U heeft geen internet en geen computer.
Kun je zo nog leven, anno 2021?
Komt die wens om zonder internet te leven
voort uit uw geloof?
