7
FORMATIE BESTUURSCULTUUR
Informateur Tjeenk
Willink werkt aan
voorstellen om de
Haagse bestuurscultuur
transparanter en
dualistischer te maken.
Iedereen wil het. Maar er
komt nooit iets van.
vrijdag 16 april 2021
Jan Hoedeman
Hans van Soest
Den Haag
Alle partijen in de Tweede Ka
mer roepen dat alles anders
moet: minder dichtgetim
merde regeerakkoorden,
meer mogelijkheden voor de
Tweede Kamer om het kabinet te controle
ren, meer openheid, minder afspraken in
de achterkamers waar de oppositie vervol
gens niets meer aan kan veranderen.
En terwijl alles anders moet, vroegen de
partijen de 79-jarige veteraan Herman
Tjeenk Willink als informateur. Dat lijkt
een paradox. Tjeenk Willink loopt al zijn
hele leven in Den Haag rond en was al bij
veel kabinetsformaties betrokken waarbij
die cultuur die nu moet worden doorbro
ken juist is doorbroken. In de jaren 70 was
hij als ambtenaar al betrokken bij meer
dere kabinetsformaties, als informateur is
dit de vierde keer dat hij is aangezocht. De
eerste keer was in 1994.
En toch is de keuze voor deze veteraan
niet raar. Want uitgerekend Tjeenk Wil
link waarschuwt al bijna zijn hele leven
voor het gebrek aan controle op het kabi
net door het parlement. Voor de groeiende
kloof tussen Den Haag en de rest van het
land. Dat deed hij in zijn functie als rege
ringscommissaris voor de Reorganisatie
van de Rijksdienst in de jaren 80 en daarna
als vicevoorzitter van de Raad van State.
Telkens wees hij erop dat de zittende
macht te weinig openstond voor kritiek.
Niet dat hij een roepende in de woestijn
was. Al decennia is er bij elke formatie
consensus dat het anders moet. Carla van
Baalen, hoogleraar en directeur van het
Centrum Parlementaire Geschiedenis aan
de Radboud Universiteit onderzocht de
zucht naar vernieuwing bij Haagse politici
van de kabinetsformaties na de oorlog.
,,Als je kijkt door de decennia heen,
komt steeds hetzelfde terug'', vertelt ze.
,,Er wordt gemopperd over hoe het gaat en
iedereen neemt zich voor om het anders te
doen. En dat gemopper is luider als er een
formatie is met dezelfde premier, zoals
nu.''
Geen belang
Waarom het toch nooit lukt? Van Baalen
weet het wel. ,,Een meerderheid die aan de
macht komt, heeft geen belang meer bij
het doorvoeren van veranderingen.'' Ze
heeft dan ook geen hoge verwachtingen.
,,Het is van alle tijden, we willen echt
meer dualisme, een regeringsprogramma
op hoofdlijnen. En het moet allemaal ook
opener, transparanter en democratischer.
Hele bekende geluiden. Soms zie je dat
men er de ene keer net iets verder in komt
dan een andere keer. Maar nooit gaat het
dusdanig dat iedereen zegt: zo is het zoals
we het allemaal willen.''
Zo wilde oud-premier Wim Kok minder
vastleggen in harde afspraken en de
Tweede Kamer meer overtuigen in het de-
bat van de kabinetsplannen. Maar dat
bleek toch lastiger dan gedacht. Van Baa-
len: ,,Kok hield het niet vol. Terwijl als je
het van tevoren even afstemt, dan is dat
ook best wel efficiënt regeren op een be
paalde manier.''
En voormalig premier Jan Peter Balke
nende had het in de campagne van 2002
over een regeerakkoord van een A4'tje,
maar dat lukte niet. ,,Al was het korter dan
het regeerakkoord van het tweede paarse
kabinet.''
Huidig premier Mark Rutte zegt nu ook
dat het anders moet. Zo wil hij een betere
ambtelijke ondersteuning van Tweede Ka
merleden, zodat die beter in staat zijn het
werk van het kabinet te controleren en
eigen onderzoek te doen. Minder regels,
zodat agenten en zorgmedewerkers min
der tijd kwijt zijn aan papierwerk. Minder
dichtgetimmerde regeerakkoorden, zodat
de Tweede Kamer over meer onderwerpen
nog een eigen mening kan vormen. En een
andere cultuur op ministeries.
Van Baalen ziet het niet gebeuren. Het
ligt volgens haar niet voor de hand dat ie
mand die al drie kabinetten heeft geleid,
zijn stijl en vergaderorde wezenlijk anders
gaat aanpakken bij zijn vierde kabinet. ,,Ik
verwacht niet dat dat gaat gebeuren'', zegt
ze.
Drang
Ook Tjeenk Willink zelf is sceptisch. Bij
zijn aantreden als informateur vorige week
wees hij erop dat juist nu de drang groot is
om een dik regeerakkoord te schrijven. De
Tweede Kamer is met zeventien partijen
versplinterd en er is behoefte aan stabili
teit. Dan zijn partijen geneigd dingen
vooraf goed vast te leggen met elkaar.
,,Wat in veertig jaar in een bepaalde rich
ting is gegaan, heb je niet in veertig dagen
teruggedraaid. Maar we moeten het wel
proberen.''
Dat is om twee redenen nodig. Voor een
stabiel bestuur willen partijen graag een
meerderheidscoalitie. In de huidige ver
houdingen kan dat niet zonder het CDA.
En juist het CDA heeft met Kamerlid Pie-
ter Omtzigt een criticus van de huidige
politieke cultuur in zijn midden die eist
dat er dingen veranderen. Zo niet, dan zal
het CDA niet toetreden tot een kabinet. Of
de partij krijgt een groot intern probleem.
De tweede reden: ook kabinetsleden zelf
klagen dat al dat vergader achter de scher
men te belastend is. Het begon de afgelo
pen vier jaar al op maandagochtend met
coalitieoverleg waarin de lijnen werden
uitgezet van de week die voorlag.
Minister van Sociale Zaken Wouter
Koolmees werd tijdens de ziekte van zijn
partijgenoot Kajsa Ollongren een halfjaar
vicepremier. Toen hij er vanaf was, zei hij
tegen een collega-minister: ,,Weet je wel
hoeveel tijd dat kost?''
Want niet alleen zondagavond de troe
pen bellen, maar lunchen op dinsdag met
Rutte en de andere vicepremiers, van alles
afstemmen na de ministerraad op vrijdag
avond. En tussendoor plooien gladstrijken
bij het bewindsliedenoverleg op donder
dagavond, even langsgaan bij de fractie
voorzitter, bellen met een Kamerlid. Het
overleggen houdt niet op.
Het vergadercircus is juist opgericht om
dat kabinetten in het decennium-Rutte
zelden konden rekenen op een meerder
heid in Tweede en Eerste Kamer. Er moest
nogal wat worden afvergaderd om dingen
geregeld te krijgen. Toch zegt ook CDA-
minister Wopke Hoekstra dat het anders
moet: ,,Er gaat te veel tijd verloren met
overleg, alles is dichtgetimmerd. Dat moet
anders. De overlegcultuur moet minder,
dat kan ook.'' Maar Hoekstra kan dan ook
niet om de wens van 'zijn' Omtzigt heen.
GO
Iedereen zegt
dat het anders
moet, maar het
gebeurt niet
