'Ja, dit kan een échte
zijn...
8
NIEUWS 13
6 Emotie
7 Emotie
De ontdekking van een 'nieuwe' Caravaggio
van misschien wel 150 miljoen euro zet de
kunstwereld op z'n kop. Acht redenen waarom
het volgens Liesbeth Helmus, Caravaggio-fan
en conservator van het Centraal Museum in
Utrecht, zo bijzonder is.
1 Verrassing
Wat de ontdekking van een nieuw
schilderij van Caravaggio zo speciaal
maakt, is de verrassingsfactor. „Cara
vaggio is zo beroemd dat je gewoon
niet verwacht dat er ergens op een
onbekende plek nog een werk van
hem hangt. En dat niemand ooit
heeft gezien dat het mogelijk van
hem was'', zegt Liesbeth Helmus. Dat
er af en toe toch onbekende meester
werken opduiken, komt omdat som
mige adellijke families collecties eeu
wenlang in eigen kring houden. ,,Pas
als zo'n collectie ter veiling wordt
aangeboden, kunnen anderen er een
blik op werpen en denken: hé, is dat
niet van...
In dit geval wist noch de anoniem
gebleven eigenaar noch veilinghuis
Ansorena in Madrid dat het om een
werk zou kunnen gaan van Miche
langelo Merisi da Caravaggio (1571
1610), een van 's werelds grootste ba
rokschilders. Het werd in de veiling
catalogus pretentieloos beschreven
als 'van een kunstenaar uit de kring
van José de Ribera', een barokschil
der uit Spanje. Na de 'ontdekking'
door Caravaggio-specialisten suisde
de waarde van het kunstwerk van
een schamele 1500 euro naar een mo
gelijke megasom van 150 miljoen
euro. Dat het echt écht is, staat trou
wens nog niet vast. ,,Er moet nog veel
onderzoek gedaan worden, onder
meer naar de verfstreek. Is dit Cara-
vaggio's schildertechniek?'' Wat er op
het schilderij staat, is wel makkelijk
te achterhalen. Het gaat om de bij
belse scène 'Ecce Homo' ('Zie de
mens') waarin landvoogd Pontius Pi-
latus de gemartelde Christus vóór
zijn kruisiging aan het Joodse volk
toont.
2 Zeldzaam
Een andere reden voor de euforie in
kunstkringen: werk van Caravaggio
is zeer schaars. Helmus: ,,Hij heeft
maar zo'n tachtig werken gemaakt en
veel werk zit 'vast' in kerken en ka
pellen en zal dus nooit op de markt
komen. Dat er überhaupt een schil
derij geveild wordt, is een klein won
der.'' Spanje zet nu dus alles op alles
om te voorkomen dat het werk in een
kluis van een Arabische sjeik belandt.
,,Als het om zeer belangrijk erfgoed
gaat, is het logisch dat de staat een ex
portverbod afkondigt.''
waren bijbelse figuren op schilde
rijen goddelijke schepsels die ontzag
bij de kijker in moesten boezemen,
afstand moesten scheppen. Caravag-
gio haalde die afstand weg. Hij
maakte er echte mensen van; met
vieze nagels, vuile voeten. En hij mo
delleerde Maria naar de beeltenis van
een hoer die hij op straat oppikte. Dat
ging voor die tijd ver, erg ver. Som
migen zagen dat zelfs als heilig
schennis.'' Ook de Christus-figuur in
het pas ontdekte werk is 'rauw realis
tisch': het bloed druipt van zijn
schouder af. ,,In dat opzicht zou dit
werk inderdaad een echte Caravaggio
kunnen zijn.''
Waarom spreekt die ene
kunstenaar van lang gele
den mensen nog altijd aan
en is de ander dood en ver
geten? Volgens Helmus
heeft Caravaggio's popula
riteit vooral te maken met
universele emoties. „Ook
als je niks met het christe
lijke geloof hebt en geen
enkel bijbels verhaal kent,
maken deze schilderijen
indruk. Ze gaan namelijk
over gevoel. Vreugde, ver
driet, woede. Of over lijden,
zoals in dit 'nieuwe' schil
derij. Je kan niet onaangedaan naar
Jezus kijken, en dat wordt nog eens
versterkt omdat een van de mannen
jou, als toeschouwer, aankijkt. Op dit
werk zijn 'wij' letterlijk het volk dat
geconfronteerd wordt met de martel
gang van Christus.''
Qua kwaliteit doet de nieuwe ont
dekking volgens Helmus absoluut
niet onder voor andere stukken.
,,Hoewel ik het nog alleen maar op
foto's heb gezien en het doek nogal
vuil is, heeft het zeker dat typische
licht-donkercontrast waar Caravag-
gio om bekend staat. Kijk maar eens
naar de tegenstelling tussen het licht
op het lichaam van Christus en de
donkere figuur achter hem.'' Ook de
diagonale lijnen van onder naar bo
ven zijn op en top 'Caravaggesk'. ,,De
compositie met de drie hoofden en
de lijn van de houten stok zorgen
voor de dynamiek en beweging die
typisch Barok is.''
Status
Waar Rembrandt door de eeuwen
heen altijd gekoesterd is, heeft de er
kenning voor de Italiaanse meester
volgens Helmus best lang op zich la
ten wachten. ,,Pas in de jaren vijftig
van de vorige eeuw werden de eerste
grote Caravaggio-tentoonstellingen
georganiseerd.'' Inmiddels is zijn
status onbetwist en geldt (bijna)
elk stuk als een waar meesterwerk,
weet Helmus. ,,Niemand zal, denk ik,
ontkennen dat hij inmiddels 's we
reld populairste barokschilder is.''
Leven
Wat zeker aan de mythische status
van dit en andere werken van Cara-
vaggio bijdraagt: zijn tumultueuze,
zelfdestructieve levensloop. De be
roemdste schilder van Rome stak ie
mand dood tijdens een ruzie, be
landde in de gevangenis, vluchtte
naar Sicilië en stierf op zijn 39ste een
raadselachtige dood op een strand in
Toscane. En, zeker, de schilder duikt
ook op in het werk van thrillerkanon
Dan Brown en in het succesboek
'Grand Hotel Europa' van de Neder-
Ook als je niks
met het geloof
hebt, maken
de schilderijen
indruk. Ze
gaan namelijk
over gevoel
landse schrijver/dichter Ilja Leonard
Pfeijffer. Saillant: Pfeiffer gaat in dat
boek werkelijk op zoek naar een ver
loren gewaande Caravaggio. Helmus:
,,Dat Caravaggio tot de verbeelding
spreekt, blijkt uit een enorme stroom
literatuur. Ik heb er op kantoor zo'n
beetje een hele muur mee gevuld.''
Rauw
Fan of niet: geen kunstkenner zal
volgens Helmus ontkennen dat Cara-
vaggio voor een revolutie in de schil
derkunst van de 17de eeuw heeft ge
zorgd. Helmus: ,,Vóór Caravaggio
Spanning
De vraag 'echt of niet' maakt het ver
haal rond deze Caravaggio extra
spannend. ,,Iedereen hoopt natuur
lijk ooit eens 'op zolder' een oud
schilderij te vinden dat miljoenen
waard is en dit zou zomaar eens zo'n
zeldzame vondst kunnen zijn.'' Het
mysterie zal overigens nog wel even
voortduren. ,,Het duurt soms maan
den, soms zelfs jaren voor de authen
ticiteit van bepaalde werken vaststaat
en soms komt er nooit uitsluitsel.''
dinsdag 13 april 2021
M De Christus in het ontdekte
werk is 'rauw realistisch'. In
zetje: Ecce Homo. foto ansorena
Eefje Oomen
Utrecht
Caravagg 10
- Liesbeth Helmus
