ZEELAND GEBOEKT
Wie was de
jongen met
de deukhoed
8 ZEELAND
Het was in 1732-1733 een doodgewone handelsreis van Middelburg naar Curagao.
Tot opeens slavin Leonora als verstekeling opdook. Daar had kapitein Jan Bijl niet op
gerekend. We ontmoeten Leonora in het nieuwste nummer van tijdschrift Zeeland.
Zeeuwse schrijvers
Hulp gevraagd! Een Zeeuwse
schrijver gezocht, Jan P.
Kooman heet hij en hij is
de auteur van De zoon van Kees
Rentmeester. Ik bezit een cahiertje,
'Poesie' staat voorop, met daarin
dit verhaal geschreven. Of eigen
lijk overgeschreven, de tekst ver
toont geen enkele aarzeling.
Kooman had dit exemplaar gere
serveerd 'voor mijne vrienden in
Zoutelande'. In het schriftje is een
foto geplakt van een heer in
Zeeuwse dracht, de schrijver, Kees
Rentmeester of de zoon. Aan het
einde van het verhaal, een geluk
kig einde, is er de datering 30 no
vember 1941.
De zoon van Kees Rentmeester
heeft, zo lezen we, in de meidagen
van 1940 een
'zenuwschok'
opgelopen. Hij
was sergeant
en werd na de
mobilisatie in
Rotterdam ge
stationeerd.
Het duurt een
poosje eer het
incident dat
de jonge
man aangreep aan de orde komt.
Tijdens een verkenningstocht
door de stad worden hij en zijn
maat vanuit een café beschoten.
De dader is de kastelein, zeer dui
delijk nationaalsocialist. 'Schiet jij
hem neer of moet ik het doen?',
vraagt sergeant Rentmeester aan
zijn kameraad. 'Een minuut later
was de kastelein onschadelijk ge
maakt'. En moest de zoon van
Kees Rentmeester 'worden weg
gevoerd naar den dokter'.
Het herstel duurt lang, pas in
november 1940 mag vader Rent
meester, elke week trouw in het
militaire hospitaal in Utrecht op
bezoek geweest, zijn zoon mee te
rug nemen naar huis, 'de boerderij
op den weg van Heinkenszand
naar 's-Heerenhoek', vermoedelijk
dus de huidige N667, ofwel de
Heinkenszandseweg. Aan de over
kant is er 'de hoeve van Jaap Boon
man', vervolgt de auteur. De oud
ste dochter Nele Boonman kijkt
aandachtig als ze de buurjongen
naar het land ziet rijden 'op den
wagen of met ploeg of egge'. In de
moeilijke dagen denkt Nele vaak
aan hem.
En jawel, uiteindelijk lopen ze
heel dicht naast elkaar: 'Een boe
renmeisje in haar ondermuts en
een jongen met een deukhoed op'.
God 'geeft er Zijnen Zegen op', be
sluit het verhaal. Leefden ze nog
lang en gelukkig? Waarom schreef
Jan P. Kooman dit relaas? En wie
was hij? Misschien weet iemand
méér over de jongen met de deuk
hoed en de schrijver achter hem.
iMuN
Wat is dat toch leuk als het ver
leden zich opeens in alle be
schikbare kleuren en geuren
aandient. Dat gebeurt meestal
als er veel details in de archie
ven kunnen worden teruggevonden. Een tref
fend voorbeeld van zo'n smakelijk stukje histo
rie valt te lezen in het voorjaarsnummer van
het tijdschrift Zeeland. Zeeuws Archiefmede
werker Roosanne Goudbeek reconstrueert
daarin de reis die schipper Jan Bijl in 1732 voor
de Middelburgse Commercie Compagnie
(MCC) maakte naar Curasao.
Het is al interessant om te lezen wat hij mee
nam op de heenreis in zijn Maria Elisabeth, een
twaalf jaar oude hoeker van ruim 21 meter lang.
Het gaat om een handelslading of 'cargazoen',
die grotendeels uit textiel bestond. Dat hield in:
Osnabrugs en Vlaams linnen in twee kwalitei
ten, Elberfelds gestreept en Elberfelds geblokt
linnen, witte en groene wollen dekens, Silezi-
sche 'Rouaan' (katoen), katoenen 'Hollandillas',
rode sitsen (bedrukte katoen), 'brede en ge
mengde Carad'oro', blauwe 'barcanen' en
'Noorse bree baaien'. Al die stoffen en weefsels
waren bestemd voor verkoop aan plantagehou
ders die er kleding voor hun slaven van lieten
maken. Naast het textiel nam schipper Bijl ook
een aanzienlijke lading voedsel en verf mee,
zoals Rijnwijn, oude meikaas, Westfaalse ham
men, Delftse boter, Franse brandewijn, Oost-
Indische meutselaar (bier), lijnolie, menie,
loodwit-verf. Verder houwelen, hagel en bus
kruit. Als ballast werden 30.000 gele klinkers
en 7000 rode dakpannen in het ruim geladen.
Uit de lading valt op te maken dat er in die
tijd een bloeiende wereldhandel was. De totale
inkoopwaarde was goed voor 4040 ponden
Vlaams, naar nu omgerekend ongeveer 242.500
euro. De goederen waren grotendeels bestemd
voor Spaans West-Indië, een deel van het hui
dige Venezuela met Caracas als belangrijkste
stad. Als retourlading moest het schip vooral
cacao meenemen.
Glaesje hertstarkingh
We volgen de voorspoedige heenreis. De Maria
Elisabeth vertrok op 29 april 1732 uit Middel
burg en arriveerde 27 juni in de haven van Cu-
ra^ao. Alle dertien bemanningsleden verkeer
den in goede gezondheid. De Cura^aose leef
omstandigheden vielen hen zwaar. De
stuurlieden, de timmerman en enkele
matrozen werden ziek. Er was
sprake van drankjes tegen de
koorts, poeders, aderlatingen en
een 'glaesje hertstarkingh'. Deson
danks overleden twee beman
ningsleden, matroos Jacob du Pree
uit Vlissingen en timmerman Jan
Allard uit Oostende. Op de
later bij de onderstuurman
ingediende medicijnennota
viel te lezen dat er sprake was
geweest van dysenterie of
'roode loop', een besmette
lijke darminfectie.
De verkoop van de lading
verliep voorspoedig, evenals
het inslaan van de retourlading:
cacao, suiker, geel- en pokhout,
huiden en tabak. Op 17 november
1732 lichtte kapitein Bijl het anker
om de thuisreis te aanvaarden.
Nog geen 24 uur na vertrek kwam
er een vrouw met een donkere
huidskleur tevoorschijn. Leonora
was haar naam. Ze had zich aan
boord verstopt 'om haar vrijheid
te herwinnen'. Ze was, zo bleek, slavin, of slaaf-
gemaakte zoals er tegenwoordig vaak wordt ge
zegd. Leonora was dus het bezit van iemand,
waarschijnlijk een plantagehouder. De kapitein
voelde er niks voor om terug te varen naar Cu-
ra^ao. De 'negerin' moest maar mee naar Mid
delburg, dan zouden ze daar wel zien. Op zon
dag 18 januari 1733 bereikte de Maria Elisabeth
na een stormachtige overtocht de rede van
Rammekens, een dag later sleepten twee kop
pels paarden het schip door het kanaal van
Welzinge naar Middelburg.
De klerk van de MCC noteerde achteraf de
commotie: 'Dewijl schipper Jan Bijl te kennen
geeft dat sig in zijn schip zeekere slavin heeft
verborgen gehouden die sig eerst 24 uren na
sijn vertrekken geopenbaard heeft en tot
groote ontsteltenis van hem en zijn officie
- ren voor de dag gecomen'. Dat is wat in
de daaropvolgende notulen en
notariële verklaringen
>teeds werd benadrukt:
de bemanning wist
van niets en
was niet aan-
sprakelijk. Leonora ver
klaarde bovendien zelf dat ze
zich aan boord had verstopt.
Dat was belangrijk, want
vanuit Curasao kwam het
verzoek om haar met ge
zwinde spoed terug te sturen
naar de eigenaar, 'dewijl al
hier de slaven 't cappitaal van
veele menschen sijn door 't
wegloopen soude werden geruineert'.
Hoeker-Schip,
MARIA ELISABETH
TE KOOP,
Dienstbode
De MCC-directeuren lieten zich niet overha
len. Leonora was dienstbode geworden, zo lie
ten ze weten. En ze stond op het punt om inge
schreven te worden als lidmaat van de Neder-
duits-gereformeerde gemeente. 'Kortom',
schrijft Roosanne Goudbeek in haar artikel, 'te
rugkeer naar Curasao was onmogelijk. Door
zich te verstoppen aan boord van een MCC-
schip dat naar Middelburg voer, was het de
slaafgemaakte Leonora uit Curasao gelukt haar
vrijheid te herwinnen. Een daad van verzet van
een onvoorstelbaar dappere vrouw'.
Hoe het verder met Leonora in Middelburg
afliep, is niet bekend. De reis leverde de MCC
een winst op van omgerekend ruim 100.000
euro en de Maria Elisabeth werd daarna ver
kocht om te worden gesloopt.
maandag 12 april 2021
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
GO
Slavin Leonora vond
vrijheid in Middelburg
Mario Molegraaf
Informatie of tips, mail s.v.p. naar
j.vandamme@pzc.nl.
Jan van Damme
Hollandse hoeker op het water, ets door Adolf van der Laan, circa 1710.
ILLUSTRATIE RIJKSMUSEUM AMSTERDAM
Affiche (detail) van de verkoop van het schip Maria Elisabeth door de Commercie Com
pagnie van Middelburg. illustratie zeeuws archief, archief mcc
Model van een hoeker uit
1756. ILLUSTRATIE RIJKSMUSEUM AMSTERDAM
Genaamt de
Legffmk jtgemnrde a/bier in de Kaaj.
Laatjl gevaert by Cape. Jan Bijl.
Binnen Middelburg in Zeeland
Het artikel Een geslaagde ontsnapping aan sla
vernij is te lezen in het pas verschenen tijd
schrift Zeeland van het Koninklijk Zeeuwsch
Genootschap der Wetenschappen. De gege
vens over de reis zijn bewaard in het archief
van de Middelburgse Commercie Compag
nie, online te lezen via zeeuwsarchief.nl.
