Breuk leidt altijd tot verdriet
10 ZEELAND
'De Tram' van Kees Wijker in Bewaerschole
Monnikenwerk
Het is een oude tram van vooroor
logse origine. Met mooie houten
bankjes en een imponerende bo
venleiding. Op een rails met een
begin en een einde. Conducteur en
passagiers ontbreken. Het aante
kenboekje van de conducteur ligt er
nog wel, evenals een driedelige
pocketreeks: de autobiografie van
Laura Knight (1877-1970), een En
gelse kunstenares, bekend om haar
schilderijen van rondtrekkende cir
cusartiesten en Roma. Is het boekje
achtergelaten door één van de pas
sagiers? Heeft de trambestuurder
na lezing besloten een ander vak te
kiezen? Wijker prikkelt mijn fanta
sie. In je verbeelding kun je van al
les bedenken. En zijn tram is bij uit
stek een beeld van en over verbeel-
De tram staat stil.
Conducteur en
passagiers zijn
verdwenen
ding. De schaal is kleiner dan in
werkelijkheid. En hoewel je op het
eerste gezicht een echte tram lijkt
te zien, ontdek je steeds meer dat
Wijker zijn tram heeft samenge
steld uit allerlei objecten. Het on
derstel roestig, afkomstig van
tramsporen uit tuinderskassen in
het Westland, de bovenleiding
komt van een Arnhemse trolleybus
en de voorruit bestaat uit een ver
bouwd vitrinekastje. De Tram is vol
van speelse vondsten en Wijkers
genoegen in het verwerken van wat
hij verzamelde straalt er vanaf.
Fossiele brandstoffen
Anders dan in het gewone leven
trekt deze tram ook nog een oude
oliedrum waarin een mini-installa
tie van lampen, planten en een
hangende steen. De hangende
steen verwijst naar de zwaarte
kracht en de planten naar de oor
sprong van de fossiele brandstoffen
die nu nagenoeg op zijn. Een extra
aanhangertje draagt een kistje met
daarin steen en metaal, andere
grondstoffen waarmee we onze
werkelijkheid vormgeven. Het ge
heel heeft iets melancholisch, ge
tuigt van een verleden waarin op
gewekt de mogelijkheden van tech
niek werden ingezet voor een com
fortabel bestaan, zonder besef van
eindigheid, laat staan van schade, al
dan niet herstelbaar. In al zijn werk
en ook in De Tram wijst Wijker er
fijntjes op dat techniek is gebaseerd
op de toepassing van natuurwetten.
En dan komt ook de vraag: hoe ver
houdt zich ons actuele gebruik van
natuur en techniek tot een goed le
ven? Een leven dat toekomst heeft?
De tram staat stil. Conducteur en
passagiers zijn verdwenen. Naar
een nieuwe manier om het mense
lijk bestaan vorm te geven? Net als
de personages in de schilderijen
van Laura Knight? Vrij, authentiek,
flexibel en creatief? Steeds nieuwe
manieren zoekend om binnen de
beperkingen van de omstandighe-
den er iets moois van te maken? De
Tram van Kees Wijker vertelt ons
wat mij betreft dat het tijd is om uit
te stappen, tijd is om nieuwe wegen
te bewandelen. Zoals Laura Knight
dat deed, die het als arm meisje wist
te schoppen tot de hoogst gewaar
deerde vrouwelijke kunstenaar van
Groot-Brittannië, zonder haar
principes te verloochenen en met
respect voor alles wat leeft.
Lale Gül is nu een week of
twee het huis uit. De schrijf
ster die onlangs debuteerde
met de autobiografische roman Ik
ga leven dook onder na bedreigin
gen in reactie op haar werk. Ze
schreef over haar orthodox islami
tische opvoeding. Haar denkbeel
den en gedrag kon zij daarmee
niet in lijn brengen. Daarin is Gül
niet uniek. De worsteling van jon
geren in orthodox islamitische,
joodse en christelijke kring is ver
gelijkbaar.
Met name in de periode van vol
wassen en zelfstandig worden kan
het weleens flink botsen tussen
kinderen en ouders die grenzen
stellen. Het gaat ook niet 'zomaar'
over een pakket leefregels, de re
gels staan voor wat 'heilig' is, het
geloof in en leven tot eer van
Jhwh, Allah of God. En wat heilig
is, is niet onderhandelbaar. Terwijl
pubers zélf willen ontdekken wat
zij van belang vinden.
Voorspelbaar
Ouders stimuleren de omgang
met geloofsgenoten, die met an
dersdenkenden wordt afgeremd.
Wanneer voorgangers, ouders, on
derwijzers, familie, vrienden en
bekenden voortdurend dezelfde
grenzen bewaken is de kans min
der groot dat waarden en normen
verwateren, de groep uiteenvalt of
oplost in de grote seculiere samen
leving. De gemeenschap biedt de
gelovigen ook véél. Wanneer jon
geren zich de mores eigen maken,
plukken ook zij daar de vruchten
van. Orthodoxe gelovigen zien
naar elkaar om van de wieg tot het
graf. Het leven is voorspelbaar en
voor wie tot de groep wil behoren,
goed.
Maar blijven is niet voor ieder
een vanzelfsprekend. Nestvlieders
voelen zich soms niet gehoord of
gekend. Wanneer hun wensen
niet vervuld kunnen worden zon
der dat anderen water bij de wijn
doen, kan het tot een breuk ko
men. De gemeenschappen zijn
een warm bad voor wie ze inslui
ten, een koude douche voor wie ze
uitsluiten. Een breuk met (de or
thodoxe variant van) het geloof
en/of de gemeenschap gaat vaak
gepaard met tumult, maar altijd
met verdriet. Er worden existenti
ële verliezen geleden, ook door de
genen die de gemeenschap koste
wat kost 'zuiver' willen houden.
Het is een hoge prijs om als ouder
een kind te verliezen. De docu
mentair One of Us op Netflix geeft
een indringend beeld van jonge
mannen en vrouwen die niet lan
ger kunnen leven in de chassidi
sche gemeenschap in New York.
Over breken met orthodox islami
tische kring was in de media en in
boekwinkels ook al het nodige te
vinden. Of het werk van Lale Gül
een verrijking is beoordeel dat
zelf. Laat ik zeggen dat de toon an-
ders is dan die van Franca Treur in
Dorsvloer vol confetti of het sterkere
Hoor nu mijn stem.
Drekhaan
Wanneer iemand niet kSn leven
als orthodox gelovige, in een kring
waarin hij of zij toevallig geboren
is, wordt vlot gezegd dat diegene
het eigen nest bevuilt. Maar ge
tuigt wat een enkeling opschrijft
niet juist van het gevoel te zijn ge
boren in het verkeerde nest? En
kijkend naar ouders van het gevoel
opgezadeld zijn met een koe
koeksjong? Als 's morgens vroeg
de vogels fluiten denk ik nog eens
na over de term 'nest bevuilen'.
Jonge vogels doen het allemaal,
maar de drekhaan bij uitstek. Die
vogel is zeldzaam en beschermd.
Waarom zou dat bij mensen an
ders zijn?
zaterdag 10 april 2021
Sterk beeld, rijk aan betekenis
Burgh-Haamstede
De tentoonstellingsreeks 'Op
Drift' in de Bewaerschole in
Burgh-Haamstede is enigszins
vertraagd door de coronapande-
mie. Sinds kort staat er nu toch
De Tram van Kees Wijker. Een
zeer toepasselijk beeld.
Nico Out
A De Tram van Kees Wijker
T/m 2/5. Kees Wijker. De Tram.
Bewaerschole, Weststraat 18,
Burgh-Haamstede. Te bezoeken
op afspraak via www.bewaer-
schole.nl. U kunt ook direct con
tact opnemen met Kees Wijker,
via keeswijker@gmail.com of 06 -
51 86 51 33.
José Baars
José Baars schrijft
wekelijks over
religie en kerken in
Zeeland. Kijk voor haar blog
op pzc.nl/monnikenwerk
