r
J&k5 ik
W"
4
TWEEDE
KAMERVERKIEZINGEN
Groot aantal zwevende kiezers maakt peilen lastig
Chaos bij poststemmen
Minister Ollongren (Binnenlandse
Zaken) gooit tijdens de verkiezingen
de regels voor het poststemmen op de
schop, waardoor afgekeurde stemmen
tóch meetellen. Hoe kon de procedure zo
misgaan?
samii
iü
Stembureau
T
Dat de peilingen er flink naast
kunnen zitten, bleek nog geen
twee jaar geleden. Bij de Europese
verkiezingen in mei 2019 won de
PvdA onverwacht. Een 'bizarre
comeback', noemde toenmalig
PvdA-leider Lodewijk Asscher
het. Vrijwel alle peilers rekenden
in de week voor de verkiezingen
op een tweestrijd tussen VVD en
Forum voor Democratie. Dat liep
anders.
Ook bij de vorige Tweede Ka
merverkiezingen in 2017 zaten er
flinke verschillen tussen de pei
lingen en de uitslag. De VVD
werd veruit de grootste met 33 ze
tels, maar op de dag voor de ver
kiezingen voorspelden peilers
slechts 27 tot 29 zetels voor de
partij van Mark Rutte. En Groen
Links werd door peilbureau I&O
Research op 20 zetels gepeild,
maar dat werden er uiteindelijk
Onnauwkeurig
,,Peilingen zijn onnauwkeurig'',
waarschuwt onderzoeker Peter
Kanne van I&O Research. ,,Het is
geen exacte wetenschap. Als pei
lers proberen we de werkelijk
heid zo veel mogelijk te benade
ren. Maar er zijn altijd verschillen.
Toch denken we dat wij de grote
lijnen, de machtsverhoudingen,
er netjes mee kunnen laten zien.''
Veel nieuwsmedia - ook deze
krant - putten bij voorkeur uit de
Peilingwijzer, een gewogen ge
middelde van de peilingen van
I&O Research, Ipsos/EenVandaag
en Kantar. Die Peilingwijzer rap
porteerde gisteren 34 tot 36 zetels
voor de VVD, en dan de PVV (18
tot 20 zetels), D66 (17 tot 19 zetels)
en CDA (16 tot 18 zetels).
Volgens Tom Louwerse van de
Universiteit Leiden, de drijvende
kracht achter de Peilingwijzer,
geven de slotpeilingen voor ver
kiezingsdag vaak een 'goede in
schatting van de krachtsverhou
dingen'. ,,Maar eigenlijk elk ver
kiezingsjaar is er wel een flinke
verrassing: een partij die mini
maal 5 zetels meer of minder
haalt dan in de slotpeilingen.''
Opinie-onderzoeker Kanne ziet
dit jaar een 'totaal unieke situa-
Veel mensen denken:
'Rutte heeft mijn
stem niet meer nodig
om te winnen'
tie'. ,,Ik doe dit werk sinds 2004
en altijd was het spannend: welke
partij wordt de grootste? Tot aan
verkiezingsdag spande het er nog
om. Maar nu is dat niet zo. Tussen
de nummer 1 en de nummer 2 is
een enorm gat.''
Doordat iedereen ervan uitgaat
dat de VVD toch wel zal winnen,
hebben deze verkiezingen een
Spanning in de top
heel andere dynamiek. Kanne:
,,Minder mensen zullen strate
gisch stemmen. Bij een tweestrijd
zijn kiezers geneigd om één van
de twee koplopers te steunen, om
te voorkomen dat de ander wint.
Nu lijkt dat niet nodig.'' In 2012
waren er veel strategische stem
mers. Toen won de VVD met 41
zetels, de PvdA werd tweede met
38 zetels. Uiteindelijk stapten die
twee partijen samen in een kabi
net.
,,Als de strategische stem uit
blijft, kan dat een aantal effecten
hebben'', verwacht Kanne. ,,Zo
zou het kunnen dat partijen als
GroenLinks, D66 en SP stemmen
gaan verliezen aan kleine partijen
als Volt en de Partij voor de Die
ren. Het is goed mogelijk dat kie
zers dit keer meer met hun hart
stemmen. Dat ze bijvoorbeeld
een partij als Volt wel sympathiek
vinden, en die nieuwkomer een
kans willen geven.''
Ook sluit Kanne niet uit dat de
VVD toch niet zo hoog gaat eindi
gen. ,,Veel mensen denken: 'Die
VVD-stem is toch wel binnen,
Rutte heeft mijn stem niet meer
nodig om te winnen'. Dat is zeker
een zorg binnen de VVD.''
Een groot deel van de kiezers is
nog zwevend, zegt Kanne. ,,Dat is
ook een reden dat peilingen nooit
waterdicht zijn. Sommige kiezers
bepalen pas in het stemhokje
welk vakje ze inkleuren.'' Kanne
denkt dat de omstandigheden
vandaag ideaal zijn voor kleine
partijen om door te breken. ,,Van-
wege corona is het mogelijk dat
de opkomst lager uitvalt. Hoe
minder kiezers, hoe lager de kies
deler die bepaalt hoeveel stem
men er nodig zijn om één zetel te
halen.''
Het zou dus kunnen dat naast
JA21 en Volt ook nieuwkomers als
Bij1, Code Oranje, de BoerBurger
Beweging en Nida in de Kamer
komen. ,,Zelf verwacht ik veel van
de groei van de Partij voor de Die
ren'', zegt Kanne. ,,In onze peiling
staat die partij op 5 zetels, maar op
basis van hun campagne vermoed
ik dat zij het beter gaan doen.''
Op donderdag 11 februari komen
twaalf senioren bij elkaar in Brou
werij De Prael in Den Haag. Niet
voor een biertje - de horeca zit op
slot - maar voor een experiment: ze
krijgen alvast de papieren in han
den waarmee een maand later alle
70-plussers in Nederland hun stem
per post kunnen uitbrengen.
,,Het ging helemaal mis'', vertelt
directeur Jacques de Wit van Leer
Zelf Online, een particuliere stich
ting die de proef organiseerde. ,,Ze-
ven van de twaalf senioren hadden
ongeldig gestemd. Wat ik het ergste
vond, was dat de mensen dachten
dat ze alles goed hadden gedaan. Ze
waren opgelucht, blij en vonden
het allemaal eenvoudig.''
De uitkomst wordt opgepikt
door de NOS, waarna De Wit met
een een belletje krijgt van het mi
nisterie. Het is de woordvoerder
van minister Kajsa Ollongren. ,,Zij
wilde precies weten wat we had
den gedaan. Ik heb haar gezegd dat
het belangrijk is om ouderen veel
beter te informeren. Maar in plaats
van dat zij ons serieus nam, belde
ze de NOS om te zeggen dat er van
alles mis was met onze proef. Zo
klaagde ze dat er maar twaalf men
sen meededen.''
Het briefstemmen gaat gewoon
door: er is op dat moment ook geen
weg meer terug, want de miljoenen
steminstructies, enveloppen en
stembiljetten zijn al gedrukt.
Deze week leidt de procedure tot
een ongekende situatie. 5 tot 10 pro
cent van de uitgebrachte poststem-
men is ongeldig, een enorm per
centage. Veel ouderen snappen niet
dat ze hun ingevulde stembiljet in
een stemenvelop moeten doen,
waarna ze die envelop sSmen met
hun stempas in een retourenvelop
moeten stoppen. Een deel van de
ouderen heeft hun stempas óók in
de stemenvelop gedaan. Stem-
bureauleden mogen die envelop
niet openmaken, omdat anders het
stemgeheim geschonden wordt. En
ook daarmee gaat het mis.
De situatie loopt zo uit de hand
dat minister Ollongren zich ge
noodzaakt ziet om de regels aan te
passen. De enveloppen mogen tóch
worden geopend om de stempas te
controleren. Daardoor kunnen de
meeste afgekeurde stemmen als
nog worden meegeteld. Een grote
opluchting voor bezorgde burge
meesters, Kamerleden en ouderen-
organisaties.
'Bijzonder geval'
Ollongren kwam tot haar besluit na
spoedadviezen van de Raad van
State en de Kiesraad. Volgens de
Raad van State is het niet fraai dat
de regels tijdens lopende verkiezin
gen worden aangepast. 'Er is hier
echter sprake van een zeer bijzon
der geval, waarbij onder buitenge
wone omstandigheden verkiezin
gen gehouden moeten worden',
schrijft het hoogste adviesorgaan.
Maar had deze flater met post-
stemmen voorkomen kunnen wor
den? Daar heeft het alle schijn van.
,,Onze proefin De Prael was eigen
lijk te laat'', zegt directeur De Wit.
,,Wij kregen te horen dat alle spul
len al bij de drukker lagen. Daarom
adviseerden wij het ministerie
maar om veel meer aan voorlich
ting te doen.''
Dat advies slaat Ollongren niet in
de wind. Half februari belooft de
minister 'meer aandacht te beste
den aan de communicatie richting
70-plussers over het briefstem-
men'. ,,Er zijn advertenties ge
plaatst'', zegt haar woordvoerder.
,,En de minister heeft ook gezegd:
het is niet ingewikkeld, maar je
moet er wel echt even voor gaan
zitten.''
Vorige week was op televisie te
zien dat het niet geholpen heeft:
zelfs oud-minister en Ollongrens
partijgenoot Jan Terlouw (D66)
woensdag 17 maart 2021
DEN HAAG
M>Ï3
MJesse
Klaver
hoopt nog
wat jonge
Haagse kie
zers binnen
te hengelen
voor Groen
Links. foto
ROBIN UTRECHT
M Op di
verse plek
ken kan
vanuit de
auto veilig
en corona-
vrij een
stem wor
den uitge
bracht. FOTO
ROBIN UTRECHT
M Thierry
Baudet op
de laatste
campagne
dag op met
zijn Vrij-
heidskara-
vaan op
pad in Dor
drecht. FOTO
JEFFREY GROENE-
WEG
De omstandigheden
zijn ideaal voor kleine
en nieuwe partijen
De kans dat de VVD vandaag de
grootste partij wordt, lijkt
groot. Toch kan de verkiezings
uitslag vanavond voor verras
singen zorgen. Want peilingen
zijn niet nauwkeurig, zo waar
schuwen peilers zelf.
Peter Winterman
Den Haag
14.
- Peter Kanne, opiniepeiler
In de peilingen verliest de VVD
terrein. Het CDA lijkt te zijn
voorbijgestreefd door D66.
Percentage stemmen
30%
VVD
22%
PVV
12,1%
D66
11,2%
CDA
10,6%
0
Januari Maart
170321 BRON: PEILINGWIJZER
Miskleun
Peter Winterman
Den Haag
