ZEELAND GEBOEKT
Hofman is
aanstekelijk
en kleurrijk
7
De Zeeuwse volks- en letterkundige Piet Meertens was een maniakaal dagboekschrijver. Aan de
hand van fragmenten uit die dagboeken en zijn correspondentie geeft Peter Schuman een beeld van de
man die later als meneer Beerta een hoofdrol zou spelen in Het Bureau, de romancyclus van J.J. Voskuil.
Zeeuwse schrijvers
Wim Hofman viert zijn
tachtigste verjaardag met
een bijzonder boek, We
vertrekken voordat het licht is. 'Hof-
mans vertellingen' luidt de onder
titel, een speelse verwijzing naar
de opera Hoffmanns vertellingen, ge
baseerd op verhalen van
E.T.A. Hoffmann.
Hofman, de man uit Vlissingen
dus, is een veelzijdig talent. Zijn
nieuwste boek bevat dan ook aan
stekelijk proza en even aansteke
lijke illustraties. De vertellingen
zijn kleurrijk, juist als ze gaan over
wat hij 'het grijze verleden' noemt.
Kijkers gevraagd, het boek is één
lange uitnodiging te kijken, mee te
kijken met wat Wim
Hofman aan zijn eigen
stranden en aan verre
stranden vindt. Het is
een grillige bundel,
met bijvoorbeeld een
tekst over alle bijzon
derheden van
de denkbeeldige ei-
landstaat Enland. Het
openingsverhaal gaat
over een stagiaire
in een Natuurhistorisch Museum.
De schrijver doet zelf eveneens aan
wat vroeger natuurlijke historie
heette. Hij blijkt een nauwkeurige
en eigenzinnige waarnemer van
kwallen en zeesterren, allemaal
beestjes.
Vooral gunt hij ons een blik in
zijn Zeeuwse herinneringen. Vroe
ger zou wel eens het stopwoord, in
ieder geval het sleutelwoord van
dit boek kunnen zijn. 'In vroeger
dagen' of 'Het was in de tijd' luiden
de beginzinnen van deze verhalen.
Het hoogtepunt is misschien een
gedicht dat simpelweg Autobiogra
fie heet. Hij heeft het daarin onder
meer over 'de eerste keer dat ik met
mijn liefste naar bed ging'.
Doorgaans kijkt hij verder terug,
naar de tijd toen Hofman nog een
Hofmannetje was. Naar de winters
van weleer, naar de bevrijding in
het najaar van 1944, naar de Wa
tersnoodramp van 1953. Soms
wordt niet gekeken, maar geluis
terd, naar 'de Vlissingse wind, die
suisde en geluiden maakte alsof hij
iets tegen je wilde zeggen. En als je
niets terugzei, rammelde hij aan
het raam, of hij liet dakpannen rof
felen.'
Net zoals kijken bij deze schrij
ver vaak terugkijken is, is luiste
ren terugluisteren. Terug, helemaal
naar opa Hofman, een naar Zee
land gekomen zeeman die niet kon
zwemmen. Zijn kleinzoon bewijst
zich zeker in dit boek als het top
punt van Zeeuwse schrijver. Proza
waar muziek in zit.
Plof, 2,8 kilo schoon aan de haak. De
in Middelburg geboren P.J. of Piet
Meertens (1899-1985) mag dan niet
die grote wetenschapper zijn ge
worden die hij graag had willen
zijn, het boek dat pas over hem is verschenen
heeft in elk geval gewicht. Zo'n twaalfhon
derd pagina's met fragmenten uit zijn dag
boeken en correspondentie. Dit is pas deel
één: over zijn leven tot 1956. Het tweede deel,
even zwaar en even dik, verschijnt dit jaar
voor de zomer. Daarin gaat het over de jaren
1956 tot 1985.
Samensteller van dit omvangrijke werk is
jurist Peter Schuman (1959) in Vlissingen. Hij
raakte in de ban van volks- en letterkundige
Meertens. Dat begon in 1996, het jaar dat Me
neer Beerta verscheen, het eerste deel van de
zevendelige romancyclus Het Bureau. In die
boeken schetst J.J. Voskuil hoe het eraan toe
ging op het Volkskun
debureau van de Ko
ninklijke Nederlandse
Akademie van Weten
schappen in Amster
dam. In de romans is
Anton P. Beerta direc
teur van dat instituut.
Voskuil zegt in zijn boe
ken een waarheidsge
trouw beeld te geven.
Anton Beerta is een
weergave van Piet Meer
tens die in die tijd direc
teur was van het Volks
kundebureau.
Schuman las ook een
artikel van recensente en
columniste Elsbeth Etty
die vond dat Meertens een
biografie verdiende. En hij
ontdekte dat er in de ZB Biblio
theek van Zeeland heel wat ma
teriaal over en van de man lag.
Zo ontwikkelde zich het idee om het levens
verhaal van P.J. Meertens in een boek te van
gen. Schuman: ,,Ik heb een aantal keren met
Voskuil gebeld en gesproken. Die zei: 'Weet
waaraan je begint'. Hij wist dat Meertens een
complexe figuur was."
Meertens werd in 1899 in Middelburg gebo
ren, haalde daar na eerst afgewezen te zijn
toch het gymnasium, verhuisde met het gezin
naar Utrecht waar hij Nederlandse letter
kunde ging studeren. Na een korte, mislukte
carrière in het onderwijs kwam hij in 1926 te
werken op de handschriftenkamer van de
Utrechtse Universiteitsbibliotheek. In 1930
werd hij bezoldigd secretaris van de pas opge
richte Dialectencommissie van de Koninklijke
Akademie van Wetenschappen in Amster
dam. Dat was het begin van zijn 'volks- en let
terkundige' carrière die eindigde met het di
recteurschap van het Instituut voor Dialecto
logie, Volkskunde en Naamkunde. Die functie
vervulde hij tot zijn pensionering in 1965. In
1979 kreeg het instituut zijn naam.
In Voskuils romans is de directeur een nuf
fige, vrijgezelle wetenschapper, vormelijk,
preuts, zonder veel gevoel van
eigenwaarde, vol ontzag voor
de wetenschap en weten
schappers, zeer belezen, klein
burgerlijk, plichtsgetrouw.
Verder is van hem bekend dat
hij een religieuze man was
die zich thuis voelde in pro-
gressief-sociale en pacifistische
kringen.
Documentatie
Schuman schreef geen biografie, maar een
'documentatie'. Het verschil? In een biografie
beantwoordt de schrijver vragen: wie was de
hoofdfiguur, waarom deed hij of zij dat, hoe
kun je een karaktertrek verklaren? Schuman,
die rechten studeerde in Rotterdam en Leiden
en docent was op de heao van de HZ Univer
sity of Applied Sciences in Vlissingen, noemt
dat 'het psychologiseren van de persoon'. En
dat is nu precies wat hij niet wilde. Want:
,,Voor elke verklaring die ik voor een karakter
trek van Meertens zou geven, kon ik er zo nog
tien andere verzinnen. Daarom heb ik voor
een documentatie gekozen."
Er zijn volgens Schuman in Nederland tot
nu toe twee documentaties verschenen: Ger-
rit Borgers over Paul van Ostaijen en Enno
Endt over Herman Gorter. P.J. Meertens is de
derde. Schuman 'documenteert' het leven van
Meertens met fragmenten uit dagboeken en
correspondentie die hij chronologisch per jaar
presenteert. In het geval van Meertens was dat
een hele klus, omdat de man een bijna mania
kaal dagboekschrijver was. In zijn inleiding
noemt Schuman hem een 'chroniqueur' die
van jaar tot jaar, van dag tot dag, soms zelfs
van uur tot uur zijn leven en werk heeft vast
gelegd (pagina 7): 'Meertens schreef graag en veel
over zichzelf, zich beperken kon hij niet, en niets
daarvan mocht verloren gaan'. Ook knipte hij
alles uit wat over hem in kranten en tijdschrif
ten werd geschreven.
De documentatie vertelt over het leven van
een kruidenierszoon die het deed voorkomen
dat zijn vader directeur was van een verzeke
ringsmaatschappij. De overgenomen dag
boek- en brieffragmenten worden aan elkaar
gekoppeld met korte teksten waarin zakelijk
de wederwaardigheden van de betreffende
dagen worden opgesomd. We lezen hoe hij
worstelde met zijn geloof en met zijn geaard
heid. In januari 1941 werd hij tot zes maanden
cel veroordeeld wegens 'seksuele contacten
met minderjarigen van hetzelfde geslacht'. In
1943 promoveerde hij op Letterkundig leven in
Zeeland in de zestiende en de eerste helft van de
zeventiende eeuw.
Peter Schuman heeft er een documentatie
van gemaakt die recht doet aan Meertens als
chroniqueur van zijn eigen leven. Van de lezer
vergt dat doorzettingsvermogen, je voelt dat
Meertens zich moeilijk kon beperken. Het nog
te verschijnen deel twee zal beginnen op het
moment dat Voskuil op het Bureau komt wer
ken. Dan kunnen de romans en de documen
tatie naast elkaar worden gelegd. En zien we of
Voskuil inderdaad niets verzonnen heeft.
maandag 22 februari 2021
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Meertens schreef graag
en veel over zichzelf
Mario Molegraaf
Hotoan
Jan van Damme
Wim Hofman: We vertrekken
voordat het licht is: Hofmans ver
tellingen - Uitgeverij Querido,
240 pagina's, 20,99 euro.
p.,1. Meertens
1899-1985
Ken docuBM
P.J. Meertens in zijn werkkamer, circa 1935.
FOTO BEELDBANK ZB
Cover P.J. Meertens
een documentatie
P.B. Schuman: P.J. Meertens 1899-1985. Een
documentatie 1899-1956. Het literair tekort -
Uitgeverij Van Soeren Co, 1308 pagina's,
49,50 euro.