ZEELAND GEBOEKT Hofman is aanstekelijk en kleurrijk 7 De Zeeuwse volks- en letterkundige Piet Meertens was een maniakaal dagboekschrijver. Aan de hand van fragmenten uit die dagboeken en zijn correspondentie geeft Peter Schuman een beeld van de man die later als meneer Beerta een hoofdrol zou spelen in Het Bureau, de romancyclus van J.J. Voskuil. Zeeuwse schrijvers Wim Hofman viert zijn tachtigste verjaardag met een bijzonder boek, We vertrekken voordat het licht is. 'Hof- mans vertellingen' luidt de onder titel, een speelse verwijzing naar de opera Hoffmanns vertellingen, ge baseerd op verhalen van E.T.A. Hoffmann. Hofman, de man uit Vlissingen dus, is een veelzijdig talent. Zijn nieuwste boek bevat dan ook aan stekelijk proza en even aansteke lijke illustraties. De vertellingen zijn kleurrijk, juist als ze gaan over wat hij 'het grijze verleden' noemt. Kijkers gevraagd, het boek is één lange uitnodiging te kijken, mee te kijken met wat Wim Hofman aan zijn eigen stranden en aan verre stranden vindt. Het is een grillige bundel, met bijvoorbeeld een tekst over alle bijzon derheden van de denkbeeldige ei- landstaat Enland. Het openingsverhaal gaat over een stagiaire in een Natuurhistorisch Museum. De schrijver doet zelf eveneens aan wat vroeger natuurlijke historie heette. Hij blijkt een nauwkeurige en eigenzinnige waarnemer van kwallen en zeesterren, allemaal beestjes. Vooral gunt hij ons een blik in zijn Zeeuwse herinneringen. Vroe ger zou wel eens het stopwoord, in ieder geval het sleutelwoord van dit boek kunnen zijn. 'In vroeger dagen' of 'Het was in de tijd' luiden de beginzinnen van deze verhalen. Het hoogtepunt is misschien een gedicht dat simpelweg Autobiogra fie heet. Hij heeft het daarin onder meer over 'de eerste keer dat ik met mijn liefste naar bed ging'. Doorgaans kijkt hij verder terug, naar de tijd toen Hofman nog een Hofmannetje was. Naar de winters van weleer, naar de bevrijding in het najaar van 1944, naar de Wa tersnoodramp van 1953. Soms wordt niet gekeken, maar geluis terd, naar 'de Vlissingse wind, die suisde en geluiden maakte alsof hij iets tegen je wilde zeggen. En als je niets terugzei, rammelde hij aan het raam, of hij liet dakpannen rof felen.' Net zoals kijken bij deze schrij ver vaak terugkijken is, is luiste ren terugluisteren. Terug, helemaal naar opa Hofman, een naar Zee land gekomen zeeman die niet kon zwemmen. Zijn kleinzoon bewijst zich zeker in dit boek als het top punt van Zeeuwse schrijver. Proza waar muziek in zit. Plof, 2,8 kilo schoon aan de haak. De in Middelburg geboren P.J. of Piet Meertens (1899-1985) mag dan niet die grote wetenschapper zijn ge worden die hij graag had willen zijn, het boek dat pas over hem is verschenen heeft in elk geval gewicht. Zo'n twaalfhon derd pagina's met fragmenten uit zijn dag boeken en correspondentie. Dit is pas deel één: over zijn leven tot 1956. Het tweede deel, even zwaar en even dik, verschijnt dit jaar voor de zomer. Daarin gaat het over de jaren 1956 tot 1985. Samensteller van dit omvangrijke werk is jurist Peter Schuman (1959) in Vlissingen. Hij raakte in de ban van volks- en letterkundige Meertens. Dat begon in 1996, het jaar dat Me neer Beerta verscheen, het eerste deel van de zevendelige romancyclus Het Bureau. In die boeken schetst J.J. Voskuil hoe het eraan toe ging op het Volkskun debureau van de Ko ninklijke Nederlandse Akademie van Weten schappen in Amster dam. In de romans is Anton P. Beerta direc teur van dat instituut. Voskuil zegt in zijn boe ken een waarheidsge trouw beeld te geven. Anton Beerta is een weergave van Piet Meer tens die in die tijd direc teur was van het Volks kundebureau. Schuman las ook een artikel van recensente en columniste Elsbeth Etty die vond dat Meertens een biografie verdiende. En hij ontdekte dat er in de ZB Biblio theek van Zeeland heel wat ma teriaal over en van de man lag. Zo ontwikkelde zich het idee om het levens verhaal van P.J. Meertens in een boek te van gen. Schuman: ,,Ik heb een aantal keren met Voskuil gebeld en gesproken. Die zei: 'Weet waaraan je begint'. Hij wist dat Meertens een complexe figuur was." Meertens werd in 1899 in Middelburg gebo ren, haalde daar na eerst afgewezen te zijn toch het gymnasium, verhuisde met het gezin naar Utrecht waar hij Nederlandse letter kunde ging studeren. Na een korte, mislukte carrière in het onderwijs kwam hij in 1926 te werken op de handschriftenkamer van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek. In 1930 werd hij bezoldigd secretaris van de pas opge richte Dialectencommissie van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen in Amster dam. Dat was het begin van zijn 'volks- en let terkundige' carrière die eindigde met het di recteurschap van het Instituut voor Dialecto logie, Volkskunde en Naamkunde. Die functie vervulde hij tot zijn pensionering in 1965. In 1979 kreeg het instituut zijn naam. In Voskuils romans is de directeur een nuf fige, vrijgezelle wetenschapper, vormelijk, preuts, zonder veel gevoel van eigenwaarde, vol ontzag voor de wetenschap en weten schappers, zeer belezen, klein burgerlijk, plichtsgetrouw. Verder is van hem bekend dat hij een religieuze man was die zich thuis voelde in pro- gressief-sociale en pacifistische kringen. Documentatie Schuman schreef geen biografie, maar een 'documentatie'. Het verschil? In een biografie beantwoordt de schrijver vragen: wie was de hoofdfiguur, waarom deed hij of zij dat, hoe kun je een karaktertrek verklaren? Schuman, die rechten studeerde in Rotterdam en Leiden en docent was op de heao van de HZ Univer sity of Applied Sciences in Vlissingen, noemt dat 'het psychologiseren van de persoon'. En dat is nu precies wat hij niet wilde. Want: ,,Voor elke verklaring die ik voor een karakter trek van Meertens zou geven, kon ik er zo nog tien andere verzinnen. Daarom heb ik voor een documentatie gekozen." Er zijn volgens Schuman in Nederland tot nu toe twee documentaties verschenen: Ger- rit Borgers over Paul van Ostaijen en Enno Endt over Herman Gorter. P.J. Meertens is de derde. Schuman 'documenteert' het leven van Meertens met fragmenten uit dagboeken en correspondentie die hij chronologisch per jaar presenteert. In het geval van Meertens was dat een hele klus, omdat de man een bijna mania kaal dagboekschrijver was. In zijn inleiding noemt Schuman hem een 'chroniqueur' die van jaar tot jaar, van dag tot dag, soms zelfs van uur tot uur zijn leven en werk heeft vast gelegd (pagina 7): 'Meertens schreef graag en veel over zichzelf, zich beperken kon hij niet, en niets daarvan mocht verloren gaan'. Ook knipte hij alles uit wat over hem in kranten en tijdschrif ten werd geschreven. De documentatie vertelt over het leven van een kruidenierszoon die het deed voorkomen dat zijn vader directeur was van een verzeke ringsmaatschappij. De overgenomen dag boek- en brieffragmenten worden aan elkaar gekoppeld met korte teksten waarin zakelijk de wederwaardigheden van de betreffende dagen worden opgesomd. We lezen hoe hij worstelde met zijn geloof en met zijn geaard heid. In januari 1941 werd hij tot zes maanden cel veroordeeld wegens 'seksuele contacten met minderjarigen van hetzelfde geslacht'. In 1943 promoveerde hij op Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft van de zeventiende eeuw. Peter Schuman heeft er een documentatie van gemaakt die recht doet aan Meertens als chroniqueur van zijn eigen leven. Van de lezer vergt dat doorzettingsvermogen, je voelt dat Meertens zich moeilijk kon beperken. Het nog te verschijnen deel twee zal beginnen op het moment dat Voskuil op het Bureau komt wer ken. Dan kunnen de romans en de documen tatie naast elkaar worden gelegd. En zien we of Voskuil inderdaad niets verzonnen heeft. maandag 22 februari 2021 GO Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland en boeken van Zeeuwse schrijvers Meertens schreef graag en veel over zichzelf Mario Molegraaf Hotoan Jan van Damme Wim Hofman: We vertrekken voordat het licht is: Hofmans ver tellingen - Uitgeverij Querido, 240 pagina's, 20,99 euro. p.,1. Meertens 1899-1985 Ken docuBM P.J. Meertens in zijn werkkamer, circa 1935. FOTO BEELDBANK ZB Cover P.J. Meertens een documentatie P.B. Schuman: P.J. Meertens 1899-1985. Een documentatie 1899-1956. Het literair tekort - Uitgeverij Van Soeren Co, 1308 pagina's, 49,50 euro.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2021 | | pagina 27