MEDIA CULTUUR 25
De dubieuze
dubbelzinnigheid
A Clockwork Orange is één grote paradox. De titel
zegt het eigenlijk al. Na de Ludovico-methode is
Alex organisch (een sinaasappel) van buiten en
mechanisch (een uurwerk) van binnen. De film is
zowel schokkend als zwart-komisch. Hebben ze
net een zwerver afgetuigd, pikt Alex vervolgens
doodleuk twee dames op voor een triootje dat we
versneld afgespeeld voor ons zien, muzikaal bege
leid door een lullige, elektronische bewerking van
Rossini's klassieke William Tell Overture. Ook am
bigu: tegenover zijn liefde voor alles wat moreel
niet door de beugel kan, geniet Alex evenveel van
de muziek van Ludwig van Beethoven. En dan de
inhoud. Moeten we sympathie voelen voor een ge
vaarlijke klootzak die goedbeschouwd door de
overheid wordt beroofd van zijn gewelddadige na
tuur? Hoe bizar ook, Alex verliest zijn vrije wil en
dus in zekere zin zijn menselijkheid. Of om het
nóg complexer te maken: is de gehersenspoelde
Alex niet eigenlijk pas genezen als hij weer wél
kan genieten van het verwerpelijke? Vijftig jaar na
dato is de film nog altijd een basis voor fraaie ge
sprekken in de kroeg.
Vijftig jaar
na dato is
de film nog
altijd basis
voor fraaie
gesprekken
in de kroeg
3 De verknipte
vorm
Altijd leuk om klassiekers die over de toekomst
gaan, opnieuw te zien. Ook van regisseur Stan
ley Kubrick is de sciencefictiontrip 2001: A Space
Odyssey, gemaakt in 1968 toen nog geen mens
voet op de maan had gezet (dat Kubrick de
maanlanding met Neil Armstrong in scène zou
hebben gezet, is niet voor niets een beroemde
complottheorie). Naar Jupiter reizen, zoals in
die film gebeurde, is nog altijd niet mogelijk.
A Clockwork Orange voorspelde de huidige
retrotrend (in kleding, meubels en kleuren)
juist. Evenals een meer vrije moraal wat seks
betreft, al staan onze huizen niet vol met bi
zarre falluskunst. En een avondje stappen be
ginnen met een bezoek aan de melkbar (melk
met drugs is hier het 'nieuwe' indrinken) is ook
nog niet hip and happening. Vooral de foute
haardracht met enorme bakkebaarden in A
Clockwork Orange verraadt de tijd waarin hij
werd gemaakt. De film was in 1971 al een curio
siteit, qua vorm wordt hij met de jaren alleen
maar nóg absurder en düs fascinerender.
4 De roemruchte
reputatie
Cultfilms worden wel vaker pas decennia later
op hun waarde geschat. In 1971 zagen veel kij
kers in A Clockwork Orange een vrijbrief voor
anarchie. In Groot-Brittannië steeg het aantal
verkrachtingen en gewelddadige misdrijven.
Sommige daders waren verkleed als Alex, com
pleet met bolhoedje en omgekeerde plakwim-
per. Regisseur Kubrick en zijn vrouw kregen
van het meer conservatieve publiek zoveel
dreigbrieven dat de cineast zelf besloot zijn
werk in het land te verbieden. Tot aan zijn dood.
Pas sinds begin deze eeuw (kort na Kubricks
zwanenzang Eyes Wide Shut met Tom Cruise en
Nicole Kidman) mag de film daar op televisie en
in bioscopen worden vertoond. Omdat het ver
haal een studie is naar de natuur van geweld,
blijft hij (vooral inhoudelijk) tijdloos en rele
vant. Zo schokkend als toen is de film natuurlijk
niet meer, we zijn in de loop der jaren aan heel
wat gewelddadiger scènes gewend geraakt.
Maar precies dSt fenomeen raakt zo treffend
waar A Clockwork Orange eigenlijk over gaat.
vrijdag 12 februari 2021
GO
Scènes uit A Clockwork Orange en boven in het midden de poster van de film. fotos warner bros
44
Nu te huur via de
streamingdiensten
Pathé Thuis, Apple
TV en Google Play
