i| J-ujer
- Bl i
Zeven
koloniën
ig j f/Off
OlRE^TEljE^AiCOLOivEv Bgj
Sluiter leidt me rond langs de oude
gebouwen, een leegstaande bajes
en de huizen met stichtelijke
spreuken. Dat idee was bedacht
door de vrouw van een directeur.
Arbeid is Zegen, Helpt Elkander,
Werken is Leven: aan idealen, ambi
tie en energie was in de koloniën
geen gebrek. Alleen bleek de dage
lijkse praktijk vaak weerbarstiger.
In 1859 zat de Maatschappij finan
cieel aan de grond en moest het
Veenhuizen overdragen aan de Ne
derlandse staat. Het idealistische
oord veranderde langzaam in het
gevangenisdorp dat het nog altijd
is, met twee penitentiare inrich
tingen en een gemeenschap van
vooral gedetineerden en personeel.
,,Ja, er is destijds veel misgegaan'',
zegt Sluiter, terwijl we in een
voormalige boevenbus terugrijden
naar het museum. ,,Maar je zou wel
kunnen zeggen dat Johannes van
den Bosch mede het fundament
heeft gelegd voor de Nederlandse
verzorgingsstaat die over de hele
wereld beroemd is geworden. En
dat kun je moeilijk een mislukking
noemen.''
hun familie en bouwden hutten
op vooral heidegrond.
In de verte zie ik de contouren
van Veenhuizen, het gevangenis
dorp dat zijn bestaan ook dankt
aan Johannes van den Bosch. Hij
liet er drie gestichten bouwen om
weeskinderen uit de grote steden
op te voeden. Ook in Ommer-
schans was zo'n opvang, die niet
veel later vooral door landlopers en
lastpakken zou worden bevolkt.
Jacob van Lennep schreef erover
in het boek over zijn voettocht
door 19de-eeuws Nederland. Na
zijn bezoek aan dwangkolonie
Ommerschans tekende hij op:
'Eene der vrouwen toonde ons het
ochtend en avondeten der kinde-
ren. Hetzelve bestaat uit een half
kommiesbrood, niet veel grooter
dan twee kadetjens: op hetzelve
moesten hare twee spruiten een
ganschen week teeren, en kerm
den ook van den honger'.
De tragische geschiedenis van
Veenhuizen wordt goed in beeld
gebracht in het Nationaal Gevan
genismuseum, in een van de oor
spronkelijke gestichten. Op de bin
nenplaats staan de portretten van
voormalige bewoners, gemaakt bij
aankomst. Een unieke fotoverza
meling van eenvoudige mensen,
want van hen werd in de gewone
wereld nooit een foto gemaakt.
Voormalig gevangenisbaas en
huidig museumdirecteur Peter
Wortel
Merksplas
--=wtóg?«.■■y^¥h 'Tr~
mujÊr:
diERBRQUWERU
Veenhuizen
Landelijk
Rondom
Frederiksoord
zijn veel
wandel- en
fietsroutes
uitgezet.
Begin 19de eeuw
bouwde de Maat
schappij van Welda
digheid koloniën; in
Drenthe, Overijssel
en in Vlaanderen,
dat tot 1830 bij
Nederland hoorde.
Frederiksoord (1818)
In deze proefkolonie
begon Johannes van
den Bosch zijn socia
le experiment.
Ommerschans (1819)
Bezienswaardig:
koloniehoeves en de
begraafplaats.
Wilhelminaoord
(1820)
Je vindt er nog een
kerkje, een school,
een mandenmakerij
en twee rustoorden.
Willemsoord (1820)
Hier vind je onder
meer koloniehoeves,
evenals de sporen
van een buurtschap
voor Joodse kolonis
ten.
Wortel-Kolonie (1822)
Het concept was
min of meer gelijk aan
dat in Frederiksoord:
rechte wegen en
vaarten.
Veenhuizen (1823)
Gebouwd voor de op
vang van wezen, maar
werd een afvoerputje.
Merksplas-Kolonie
(1825)
Tegenwoordig een
mooie parkachtige
omgeving.
Reisreportages
worden soms (deels)
betaald door derden.
Zij hebben geen
invloed op tekst
en vormgeving.
ZATERDAG 30 JANUARI 2021 41
