'Praten over
wat er in de
gevangenis
was gebeurd,
was thuis een
taboe'
Nog maar 17 was ze toen ze in de cel
belandde. Haar verzet tegen de dictatuur
van ayatollah Khomeini werd genadeloos
bestraft. Over de hel op aarde die de gevan
genis was, heeft ze lang niet willen spreken.
Over de tijd erna, die ze doorbracht in ge
dwongen maatschappelijk isolement, ook
niet. Maar nu is daar haar levensverhaal en
deelt ze meer dan ze ooit gedaan heeft.
Mardjan Seighali (57) is klein van stuk,
heeft een prachtige bos zilverwit haar en
donkere, sprankelende ogen. In haar huis
in Almere schenkt ze gemberthee met
citroen, limoen en kurkuma. Sinds 1990
woont ze in Nederland, met haar echt
genoot Rasoul, die ze omschrijft als een
ondernemende, zorgzame, geëmancipeer
de man. In hun nieuwe thuisland bouwden
ze samen een bestaan op, gretig alle kansen
aangrijpend. Samen hebben ze twee in
middels volwassen zoons: Pouya en Pasha.
,,Nadat Khomeini aan de macht kwam, liet
hij steeds duidelijker zijn ware gezicht
zien. Hij voerde de hoofddoekplicht in,
verbood bepaalde boeken, ongetrouwde
mannen en vrouwen mochten niet samen
de straat op, protest werd bloedig de kop
ingedrukt en de sfeer werd steeds grim
miger. Ik wilde vechten voor vrijheid. Maar
wie niet voor het regime was, werd bestem
peld als staatsgevaarlijk en opgepakt.''
Dat overkwam ook Seighali. Na anderhalf
jaar opsluiting kregen haar ouders haar
vrij, maar alleen onder strikte voorwaar
den. Ze moest trouwen met haar vriend
Rasoul, met wie ze voor haar gevangen
schap al een relatie had, kreeg een studie
verbod, mocht niet werken of anderszins
deelnemen aan het openbare leven en
moest zich wekelijks melden bij het poli
tiebureau. Gedwongen trouwen en een
non-actief bestaan: met deze repressie
methode wilden de ayatollahs voorkomen
dat ze haar 'opruiende' ideeën onder het
volk zou verspreiden. En ondanks de
verschrikkingen van de gevangenis en de
goede bedoelingen van haar ouders, nam
Seighali hen deze 'deal' toch kwalijk.
,,Ze deden het over mijn hoofd heen. Ik
dacht: hoe halen jullie het in je hoofd om
mij vrij te krijgen in ruil voor een huwe
lijk? Is dat vrijheid? Ooit had ik heus wel
met Rasoul willen trouwen, maar niemand
had het recht dat besluit voor mij te nemen.
Nog altijd vragen mensen: maar het was
toch beter dan de gevangenis? Ja, dat kun
nen we achteraf zeggen, nu blijkt dat het
goed heeft uitgepakt. Maar op dat moment
voelde het als een ultieme aanslag op mijn
autonomie. Het enige dat ik wilde was zélf
keuzes maken, mijn eigen weg bepalen.
En dat kon ik toen, na mijn vrijlating, nog
steeds niet.''
,,Ik voelde me schuldig. Waarom kwam ik
wel vrij en zij niet? Er waren er genoeg die
voor de vrijheid stierven, zoals mijn kame
raad Tahmina. Ze was 17, even oud als ik, en
ook opgepakt wegens politieke betrokken
heid. 's Nachts lagen we naast elkaar op de
grond in de cel, te fluisteren, zoals meisjes
doen. Ze vertelde over de jurk waarin ze
later wilde trouwen. Op een nacht werd ze
opgehaald en kwam ze niet meer terug.
Het ene moment voelde ik haar warmte
nog naast me, het volgende bestond ze
niet meer. Geëxecuteerd. Ik wist: nu was
zij het, maar ik had het ook kunnen zijn.
Met dat besef heb ik lang geworsteld. Ik
droom nog steeds van Tahmina. Zoals ik
ook vaak droom dat ik in het vliegtuig zit,
per ongeluk land in Teheran en niet meer
weg kan komen. Een nachtmerrie.''
In de jaren na haar gevangenschap voelde
ze zich passief en apathisch. Haar wil was
haar afgenomen, ze was er, maar ze was
er niet. Al die droefheid komt samen in
één beeld, zegt ze: haar trouwfoto. Ze haalt
hem tevoorschijn. Naast Rasoul staat Seig
hali, 19 jaar, in haar bruidsjurk, met een
wit gezichtje en veel oogmake-up. Beiden
blikken wat verschrikt en ongemakkelijk
in de camera. ,,Als ik ernaar kijk, voel ik
nog steeds de pijn. Ik was een fragiel vogel
tje zonder levensvreugde.''
Tussen de vier muren van haar huis
sleepten de dagen zich voort. Dat ze moe
der werd, maakte dat ze volhield, maar het
isolement en de uitzichtloosheid depri
meerden haar. En dan had ze ook nog een
trauma dat ze met niemand kon delen. Die
ene keer dat ze over de gevangenis sprak,
sloeg haar vader op tafel: 'Hier praten we
niet meer over!' Wat zijn dochter was aan
gedaan, was te zwaar om te dragen. Het on
derwerp was taboe en dat maakte Seighali
eenzaam. ,,Ik moest doen alsof dat deel van
mijn leven niet bestond. Wat er gebeurd
was, moest mijn geheim blijven.''
,,Ik begreep dat mijn ouders vooruit wil
den. Mijn herinneringen duwden hen naar
een plek waar ze niet wilden zijn. Ze wil
den ons gezin beschermen tegen de pijn,
dus was er geen ruimte voor mijn verhaal.
In plaats daarvan deden ze het deksel erop
- uit angst, ongemak en onvermogen. En
hun onmacht is getransformeerd tot mijn
eigen onmacht. Ik praatte er met niemand
over, ook niet met Rasoul. Na verloop van
tijd kón ik het niet eens meer.''
Na veertig jaar praat ze wel. In haar boek
licht ze een tipje van de sluier op van haar
gevangenschap: de martelingen en verne
deringen, de stank en het vuil, de angst en
de wanhoop. Lang deed ze haar best dat
deel van haar geschiedenis te wissen, tot
dat het niet meer ging. Hoe harder ze het
wegduwde, hoe aanweziger het werd. Niet
alleen woekerde het trauma als onkruid in
haar ziel, ook werkte het door in haar rela
tie met Rasoul. Dat wat niet besproken
werd, kwam als een muur tussen hen in te
staan. En liet ze door te zwijgen niet juist
datgene toe wat de dictatuur wilde berei
ken, namelijk heersen over haar gedachten?
Je werd opgepakt in 1982, wegens het
verspreiden van politieke pamfletten
tegen het bewind van de ayatollahs.
Waartegen kwam je in opstand?
Waarom? Ze wilden je redden.
Loyaliteit aan je medegevangenen
speelde ook mee, schrijf je in je boek.
Waarom accepteerde je dat?
28
