ZEELAND GEBOEKT
P
Vikingen op de kust van Walcheren
Hier bij ons
is de verte
dichtbij
7
Dichter Jos Daelman neemt afscheid in stijl. Met de bundel Oase rondt
hij zijn oeuvre af. 'Wanneer de liefde plicht wordt, sterft ze in dankbaarheid'.
lm
Bu
uurman Bauke had de ziekte ook,
Parkinson. De wereld werd be
perkt tot zijn huis, daarna tot de
[woonkamer, vervolgens tot de
stoel, uiteindelijk tot het bed. Wat
bleef was zijn opgewekte pessimisme. Wan
neer ik hem na de zoveelste valpartij
moest oprapen, bijvoorbeeld tussen de
scherpe scherven van de gesneuvelde
glazen salontafel, wist hij door een grapje het
zware moment toch licht te maken. Zo'n hou
ding, een dergelijke toon meen ik ook te her
kennen in Oase, de bundel met zoals nadruk
kelijk wordt aangekondigd de laatste gedich
ten van Jos Daelman, in 1937 geboren te
Zwijndrecht (Antwerpen).
Dat woord 'laatste' valt vaker, bijvoorbeeld
in een noot bij een van de gedichten: 'Axel.
Zeelands stadje, waar de dichter Jos Daelman
zijn laatste jaren verbleef. En goed om zich
heen keek, getuige een gedicht Zeeuwse Vrou
wen waarin hij constateert: 'Zoals vrouwen
hier fietsen/ sterk, bloot uit de dijen, zo zelf
bewust,/ is meer dan enkel aanwezig zijn'.
Daelman, aanvankelijk actief onder het
pseudoniem Walter Zone, is een vooraan
staande verschijning in de Vlaamse poëzie.
Sinds zijn debuut uit 1959 publiceerde hij vele
bundels, maar via de uitgebreide bloemlezing
Herdersuur (1996) kun je kennismaken met
zijn werk. Waarin vrouwen, en niet alleen de
Zeeuwse, vaker worden geëerd. Vrouwen heb
ben een gave die mannen missen, de laatsten
zijn 'bang voor het verdronken meisje/ diep in
de handpalm/ van hun avondlijke ogen'.
Winter
De winter lijkt zijn favoriete seizoen, en de
dood is in zijn gedichten altijd een vanzelf
sprekende verschijning. Opmerkelijk is zijn
liefde voor Griekenland, in het bijzonder voor
Chios. Hij eerde het eiland zelfs met een bun
del in het Engels
én Grieks vertaalde gedichten, Poems for a se
cond soul (2010). Hij verbleef elk jaar op het ei
land, vertelt hij in De rouwvlinder (2016), een
bundeling van dagboekaantekeningen, essays
over poëzie en gedichten.
Een van die gedichten is Mannetje, opgedra
gen aan Mervyn Peake, een in 1968 overleden
Britse auteur en illustrator die aan Parkinson
leed. Het gedicht, met een zelfspot die mijn
buurman Bauke zeer had aangesproken, keert
zonder de opdracht terug in de reeks 'Mr Par
kinson, I presume', een middelpunt in de
bundel Oase: 'Er is een mannetje in komen te
wonen./ Hij is wie ik ben,/ Morst met mijn
soep,/ Steekt een boterham in mijn neus'. Aan
het slot wist dit gedicht zich uit, zoals Parkin
son een mens uitwist: 'Er is een mannetje ko-
men wonen/ Er is een mannetje/ Er is een/ Er
is'.
In een noot licht de dichter toe: 'De ziekte
van Parkinson is ongeneeslijk. Ze sluit je op in
een falend lichaam en gooit de sleutel weg.'
Daelman maakt in de reeks ook duidelijk wat
Parkinson doet met je geest ('alsof onder een
theemuts,/ het hoofd vol mist,/ verzamelt hij
zijn geheugen') én met je omgeving. Een ge
dicht Mantelzorg opent met de regels: 'Wan
neer de liefde plicht wordt,/ sterft ze in dank
baarheid'. Om te onthouden. Oase biedt de
verlichting van poëzie in een verduisterde we
reld. De dichter is meer dan een patiënt, zijn
lezer voelt zich genezen door dit testament.
Het moeten turbulente tij
den zijn geweest aan de
Zeeuwse kust. In het jaar
837 plunderden Denen de han
delsplaats Walcheren of Walacria
bij het huidige Domburg. Ze
voerden raids uit op vrijwel alle
Noordzeekusten. Zo ook op Wal
cheren dat in die tijd een redelijk
welvarende handelsnederzetting
was. De plundertochten waren
toen al jaren aan de gang. Het in
leen geven van land aan de ver
overaars was een probaat middel
om je te beschermen tegen de on
getwijfeld nieuwe krijgslustigen
die nog zouden komen. Zo was er
ook in het deltagebied gerede
neerd. De Deen Hemming sneu-
velde in 837 als verdediger, hij had
Walcheren en omliggende landen
waarschijnlijk in leen ontvangen
van Lodewijk de Vrome. Hem-
mings neef Harald was in dit ge
val de aanvaller. Harald won. Ko
ning Lotharius dacht in 840 een
goede zet te doen door Walcheren
in leen te geven aan diezelfde Ha-
rald. Dat pakte verkeerd uit. Wal
cheren ontwikkelde zich tot een
piratennest van waaruit rooftoch
ten in Vlaanderen en het Franki
sche achterland werden georgani
seerd.
Het is een fascinerende ge
schiedenis en slechts een klein
onderdeel in het grote verhaal
over de plundertochten van Zwe
den en vooral Denen. Jan J.B. Kui
pers uit Kattendijke vertelt in zijn
boek Vikingen - IJzeren eeuwen om
de Noordzee over die van wapen
gekletter doortrokken tijd in de
9de en 10de eeuw na Christus. Hij
plaatst de Vikingenterreur in een
breed perspectief. We lezen hoe
het christelijk Europa werd be
dreigd niet alleen vanuit het
noorden door de Vikingen maar
ook vanuit het zuiden door de Sa-
racenen en Moren en vanuit het
oosten door de Avaren en Magya-
ren. Bouwde Willem de Verove
raar van Engeland in 1066 sche
pen op het eiland Wulpen? Het
zou zo maar kunnen. Daarvan
zijn geen tastbare bewijzen meer
te vinden. Die zijn er wel van de
ringwalburgen die de kustbewo
ners opwierpen om zichzelf te
beschermen. In Oost-Souburg en
Burgh kunnen we in deels gere
construeerde burgen meer dan
duizend jaar teruggaan. Dat kan
ook in het boek van Kuipers. Hij
heeft er een boeiend, fraai geïllu
streerd verhaal van gemaakt.
Zeeuwse schrijvers
Het is bijna een Zeeuws
volkslied, het gedicht dat
sinds een jaar de gevel
van Omroep Zeeland siert. Een
licht gedicht, dat zingt en klinkt.
Op polder rijmt kolder in dit door
Eric van Laere geschreven werk:
'Hier bij ons is er altijd de wind/
die het water doet schuimen/ en
de hemel wil ruimen/ totdat hij
geen wolkje meer vindt.' De sere
nade aan zijn streek staat natuur
lijk ook in zijn bundel De zon gaat
vrolijk onder. Net als andere
Zeeuwse gedichten. Hij hoeft niet
ver voor inspiratie te gaan,
hij woont aan de Westerschelde,
in Terneuzen, waar hij vroeger le
raar Engels was.
De Schelde en de scheepvaart.
'Wie van hier komt is ermee opge
groeid', merkt Van Laere op, in
1944 geboren, voor zijn studie naar
Amsterdam gegaan, maar weer te-
rugge-
Ml
J
keerd. Na
zijn pensi
onering, zo
meent hij,
'is het ei
genlijk pas
goed be
gonnen'.
Dat geldt
in ieder ge
val voor
het schrij
ven. Een paar jaar terug ver
scheen zijn Dichtbij huis, nu is er
dit nieuwe boekje waarin hij zijn
overtuiging waarmaakt dat poëzie
dichtbij de aarde moet blijven.
Toch is er hemel genoeg, mede
dankzij zijn omgeving die hij zo
uitbundig bezingt: 'Hier bij ons is
de verte dichtbij/ lijkt de afstand
vergeten/ wordt er niets afgeme-
ten/ hier bij ons is de ruimte nog
vrij'. Hij kijkt niet alleen uit zijn
raam, maar blikt ook in zijn ge
heugen. Er zijn herinneringen aan
Hulst, het Jansenius Lyceum, waar
dansles werd gegeven: 'Zenuw
achtig wachtend op het sein/ om
zonder je te haasten toch als eer-
ste/ bij de meiden aan de overkant
te zijn'.
Eerste zoen
De dichter en de meisjes, 'Nellie
van de warme bakker' bijvoor
beeld. Het liep met haar niet zo
lekker: 'Zij maakte plannen maar
vergat/ dat ik het liefst die dingen
wilde/ waar zij geen zin in had.'
De vreselijke, de heerlijke onbe
holpenheid van jonge liefde. Me
nigeen zou er alles voor geven om
óók naar dat land terug te kunnen
keren. Je eerste zoen nog eens
overdoen.
OASE
maandag 18 januari 2021
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Er is een mannetje
in komen te wonen
Mario Molegraaf
Jos Daelman: Oase - Uitgeverij C. de Vries-
Brouwers, 64 pagina's, 19,50 euro.
Jan van Damme
Jan J.B. Kuipers: Vikingen - IJze
ren eeuwen om de Noordzee -
Uitgeverij Walburgpers, hardco
ver, 160 pagina's, 29,99 euro.
Mario Molegraaf
eric van laere
cU> QCLOt
vrolijk. o-Tudtr
Eric van Laere: De zon gaat vro
lijk onder en komt lachend weer
op- Uitgave in eigen beheer, 84
pagina's, 12,50 euro.
Gedichten
Jos Daelman is een vooraanstaande verschijning in de Vlaamse
poëzie. FOTO CAMILE SCHELSTRAETE
