ZEELAND GEBOEKT
Filosoof
schrijver
en kok
7
Frank van der Ploeg zocht en vond werk van Zeeuwse portretschilders
in de Gouden Eeuw. In musea, bij kunsthandels en bij particulieren die hun
voorouders in ere houden. De expositie in Zierikzee staat in de wacht, maar het
boeiende boek over de Zeeuwse meesters is er al.
Zeeuwse schrijvers
Parijzenaar en Middelburger,
Brabander en Zeeuw, Frans
man en Hongaar, filosoof en
kok: ik heb het over mijn vriend Pa
trick Castelijns (geb. 1947). Voor ve
len onvergetelijk vanwege het res
taurant van hem en zijn echtgenote
Marianne aan de Vlasmarkt te Mid
delburg: La Castelière (1978-1985),
met specialiteiten als karamel van
zwezerik en asperges met roque
fort. Zij bleek de ideale gastvrouw.
Hij zorgde voor geweldige gerech
ten, maar hij is ook een boeiende
schrijver. De Bibliothèque National
de France bezit twee boeken van
hem: de dichtbundel Le Cxur ré
sumé... uit 1968 en de precies vijftig
jaar later uitgegeven thriller Plat du
jour.
Maar er is méér, in manuscript en
in druk. Neem het fraai uitgegeven
Sjamaan (2004) over een wolf op
z'n retour ('De roedel had me ver
jaagd/ of was ik vertrokken?'), een
Franse gedich
tencyclus, met
een Neder
landse versie
van Rob van
Hese, en illu
straties van
Joop Mijsber-
gen. Of de cu
linaire me
moires De
smaak van het
geheugen en het
geheugen van de smaak (2005), met
recepten en uiteraard veel Zeeuwse
herinneringen, bijvoorbeeld aan
zondagse boottochtjes, aan de kok
kels ('binnen een half uur een volle
emmer') en de zeebaars aan de
hengel.
Volgens mij deugen ze niet,
mensen die niet eens willen probe
ren, die al gruwen wanneer de
woorden rogvleugel of patrijzen-
pootje vallen, laat staan lamstesti-
kel en kalfsnier. Mensen met deze
houding tegenover eten staan in
het hele leven zo. Ook in de rest
van het bestaan zullen hun voor
oordelen altijd hun eindoordelen
blijven. Omgekeerd zijn mensen
die nieuwsgierig zijn naar onbe
kende gerechten tot nieuwe inzich
ten bereid. Daarom zijn gastrono
men open, openhartige, hartelijke
mensen.
Ik ken geen grotere gastronoom
dan Patrick Castelijns. Sinds hij
door een herseninfarct is getroffen,
verlopen onze gesprekken enigs
zins anders dan voorheen. Maar
wanneer ik iets bijzonders krijg
voorgeschoteld, denk ik aan hem.
En nu ik De smaak van het geheugen
opensla, is het of we weer einde
loos praten over eten en leven, over
koken en schrijven, en het glas hef
fen op de pddr mensen die deugen.
Die zitten bij mij aan tafel, altijd,
stuk voor stuk, ook al zijn ze heel
ver weg.
Het zijn geen lachebekjes. Serieus,
vroom, ernstig, soms op het hau
taine af. Zo kijken alle zeven-
tiende-eeuwers ons aan. Het zal
de mode geweest zijn. Wie zich
in olieverf liet vangen, deed dat voor zijn kin
deren, kleinkinderen, achterkleinkinderen.
Zodat die vanuit hun tijd nog eens een beeld
van de eerdere generatie zouden hebben. En
lachen: misschien hielden ze hun lippen stijf
op elkaar omdat hun gebit vaak niet in de be
ste staat verkeerde.
Het is een heerlijk lees- en kijkboek gewor-
den -.Portretten door
Zeeuwse meesters
uit de Gouden Eeuw.
Kunsthistoricus
Frank van der
Ploeg (1968) heeft
zo'n vijftig
Zeeuwse portret
schilders opge
spoord, een in
drukwekkend aan
tal. Geen Rem-
brandts, maar wel
kundige schilders,
hij weet enthou
siast en eigentijds over hun werk te vertellen
(pagina 7-8): 'Hoewel niet zelf geschilderd
zijn de portretten van vroeger tijden toch te
vergelijken met de selfies van nu: om het naar
het Nederlands te vertalen, is er een onop
houdelijke stroom 'ikjes' geproduceerd en
daarnaast zijn er de 'wijtjes'. Denk aan huwe
lijks-, familie- of groepsportretten zoals
schuttersstukken'.
De in de Achterhoek woonachtige Van der
Ploeg is oprichter van het onderzoeks- en ad
viesbureau Artaz. Het is niet de eerste keer
dat hij in het Zeeuwse actief is. Met kunsthis
torica Katie Heyning van het Zeeuws Ge
nootschap publiceerde hij in 1999 Brave kop
pen en gladde aengesigten, over de Goese
schutters en hun schilders.
Zierikzee
Het net verschenen boek zou hand in hand
gaan met een expositie in het Stadhuismu
seum Zierikzee, waar Van der Ploeg als gast
conservator 49 - meest geschilderde - portret
ten bijeen heeft gebracht. Helaas gooit corona
roet in het eten. Tot de musea de deuren mo
gen openen, moeten we het met de nieuwe
uitgave doen. Mogelijk is dat een geluk bij een
ongeluk: door het fraai uitgegeven boekwerk
staan we straks wijzer oog in oog met de ze
ventiende eeuw en zien we meer.
Wie wil, kan elk portret een verhaal laten
vertellen. Kijk eens naar het vroeg zeven-
tiende-eeuwse dubbelportret van het Vlis-
singse echtpaar Aernout Loncque en Marga-
retha Geleyns de Maroux. Ze waren verstopt
in het depot van het muZEEum. Van der
Ploeg denkt dat de schilderijen wellicht
vroege werken zijn van de Zierikzeese schil
der Jacob Lambrechtsz. Loncke. Strenge pre
dikanten preekten vanaf hun kansels tegen
overvloed en rijkdom. Dat resulteerde erin
dat zeker bij de mannen zwart de boventoon
voerde. Voor de selfie trokken ze wel hun be
ste goed aan. Waarbij bedacht mag worden
dat zwarte kleding relatief duur was, omdat
er vaak meerdere verfbeurten nodig waren.
De modieuze kraag, de verfijnde mouwom
slagen: Loncque was net als alle opdrachtge
vers bemiddeld. Dat kun je ook zien aan zijn
echtgenote Margaretha. Ze legt haar hand op
een met zilver beslagen Bijbel. De stof van
haar jurk is gekleurd in een bad van meekrap.
De gouden tailleketting springt in het oog. Er
hangt een pomander aan, een reukbol.
Het is fascinerend te zien hoe de portretten
naarmate de Gouden Eeuw vordert losser van
toets worden. Aanvankelijk kregen alleen de
kinderen kleur toebedeeld. Willem Eversdijck
zette in 1665 een nu onbekende familie neer in
een bijna pastoraal landschap. De man in ja
gerstenue, de vrouw in satijn, de twee kinde
ren in bonte kledij. Achter de vader is een
overleden kindje geschilderd. Van der Ploeg
schrijft (pagina 87): 'Dat men in later tijden
(tussen 1939 en 1951) dit kind niet vond passen
en dus wegschilderde ter verfraaiing van de
compositie is recent ongedaan gemaakt'.
Het Stadhuismuseum Zierikzee is aan een
mooie reeks bezig over de Zeeuwse schilder
kunst in de zeventiende eeuw. Het ene jaar
een schilder (vorig jaar Franchois Ryckhals),
het andere jaar een thema (dit jaar portretten).
Volgend jaar staan de marineschilders uit het
geslacht Anthonissen centraal. Ook dan is
Frank van der Ploeg gastconservator en auteur
van het begeleidende boekwerk.
maandag 4 januari 2021
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
DE SMAAK VAN HET
GEHEUGEN
EN HET GEHEUGEN
VAN DÊ SMAAK
Mario Molegraaf
Patrick Castelijns
Selfies uit de
Gouden Eeuw
Jan van Damme
Willem Eversdijck: Onbekende familie, 1665. Hangt in the Weiss Gallery, Londen..
Frank van der Ploeg: Portretten door
Zeeuwse meesters uit de Gouden Eeuw -
Uitgeverij WBOOKS, 112 pagina's, 14,95
euro. De expositie in het Stadhuismuseum
Zierikzee gaat open als de coronamaatre
gelen dat toestaan en is te zien tot 14 no
vember 2021.
Het Vlissingse echtpaar Aernout Lonc
que en Margaretha Geleyns de Maroux,
waarschijnlijk geschilderd door de Zierik-
zeese schilder Jacob Lambrechtsz.
Loncke. Hangen in het muZEEum in Vlissin-
gen.
