ZEELAND GEBOEKT
Uitzicht op een nieuwsgierig plukje schaamhaar
Vermakelijk is
het gewoel van
de aardwormen
7
Oek de Jong in 752 bladzijden ofwel 935 gram. De essays in zijn bundel Het
glanzend zwart van mosselen vormen een aarzelende autobiografie, een kroniek
van hoe hij schrijver werd en bleef. Indringender en overtuigender dan ooit.
Pieter van Lierop. Dat is zo'n
naam waarbij er ergens
vaag een belletje gaat rin
kelen. Waar ken ik hem van? Was
dat niet die man die ooit in de
jury van Film by the Sea in Vlis-
singen heeft gezeten? Bijna goed.
Pieter was als filmrecensent van
de PZC en nog een hele rits an
dere regionale kranten gevraagd
aan te schuiven bij het gezelschap
dat de mooiste literatuurverfil
ming zou uitkiezen. Dat was er
gens in de jaren 90 of misschien
zelfs begin deze eeuw. Een week
voor aanvang van het festival
kreeg hij te horen dat hij uit de
jury werd gezet. Want, zo bleek,
het Algemeen Dagblad sponsorde
het filmfeest in Vlissingen en
wenste geen journalist van een
concurrerend medium in de jury.
Eigenlijk een schandaal - hoe
klein ook - dat nooit eerder aan de
grote klok is gehangen. Nu wel.
Pieter van Lierop (1945) heeft een
bundel samengesteld die een fas
cinerend beeld geeft van wat hij
tussen 1975 en 2008 als filmrecen
sent van het Utrechts Nieuwsblad
en via de Geassocieerde Pers
Diensten (GPD) ook van de PZC
allemaal meemaakte. Wild west,
Boedapest en de rest, zo heet het
boek. Daarin komt dus het Vlis-
singse voorval voorbij, op pagina
Het is een tweeledige uitgave.
In het verleden opgetekende ach
tergrondverhalen en gesprekken
met grootheden als James Ste
wart, Jack Nicholson, Robert de
Niro, Kim Basinger en Faye Du-
naway - veel mooie filmhistorie
worden afgewisseld met hoofd
stukken vol persoon
lijke belevenissen en
herinneringen. Vaak
een beetje Pietje Bel-
achtig met hier en daar
vast een schepje
fantasie.
Het is een wereld
waarin nogal wat scho
nen rondlopen. Pieter is er niet
ongevoelig voor. Als Kim Basin-
ger hem tijdens een gesprek
voortdurend op zijn knie tikt,
krijgt hij daarvan behoorlijk de
zenuwen. Lena Olin, hoofdrol
speelster in The Unbearable
Lightness of Being (1988) laat hem
helemaal zweten. Ze zitten op
hoge stoelen, bijna knie aan knie.
Omdat haar gulp open staat, heeft
Pieter uitzicht (pagina 145)
'op een stukje blote buik en
iets lager een stukje van een
zwart kanten slip waaruit
een plukje schaamhaar
nieuwsgierig naar buiten
piepte'. Waarschuwen, of
net doen of je niets ziet?
Pieter koos voor het laat
ste. Maar, schrijft hij: 'Ik meen nu
dat het eerste beter was geweest'.
Zeeuwse schrijvers
Jacob van Lennep is zo'n
schrijver waarnaar volop
straten zijn vernoemd, maar
waar verder niemand nog om
maalt. De uitgave van zijn reisdag
boek onder de titel De zomer van
1823 door Marita Mathijsen en
Geert Mak en de bijbehorende te
levisieserie heeft daarin nauwe
lijks verandering gebracht. Terwijl
Jacob van Lennep (Amsterdam
1802 - Oosterbeek 1861) toch een
stralende ster was in de kosmos
van onze
19de-
eeuwse lite
ratuur. Hij
ondernam
zijn reis
door Neder
land, tussen
28 mei en 2
september
1823, samen
met Dirk
van Hogen-
dorp, de zoon van de man achter
de eerste Nederlandse grondwet.
Jolige jongemannen, en dat is in
het dagboek te merken.
De eerste editie, Nederland in den
goeden ouden tijd, dateert van 1942.
In de ondertitel werd uitgelegd dat
het gaat om 'het dagboek van
hunne reis te voet, per trekschuit
en per diligence'. In de latere ver
sie van M M is dat teruggebracht
tot 'het dagboek van zijn voetreis
door Nederland'. Maar ook in deze
uitgave reizen de twee vaak per
koets en per schip. Het lopen
maakt duidelijk dorstig, geen
bladzijde gaat voorbij zonder
drank. In Middelburg wordt op 26
augustus eerst wijn geschonken,
daarna is er 'goede rijnwijn', ver
volgens 'een fles wijn'. Goes biedt
na de zondagse preek ('Nooit heb
ik zoveel onzin, pedanterie en
malligheid gehoord') madera, Leu
vens bier en 'een tafeltje vol rijn
wijn'.
Zeeuwse dorpen en steden wor
den uitgebreid verkend. Maar het
is het einde van de reis en Van
Lennep lijkt de onderneming beu.
Hij reageert net zo als ik vroeger
met mijn huiswerk deed: afraffel-
stijl, steeds onleesbaarder schrij
ven en uiteindelijk helemaal niets
meer schrijven. Wat er viel te ont
cijferen, is interessant genoeg,
vanaf 'de beroemde aardappelen
van Zeeland' tot en met een zons
ondergang 'met gouden en purpe
ren stralen achter de Walcherse
kust'. Men pakt de sightseeing se
rieus aan. In Middelburg wordt op
donderdag de toren beklommen:
'Zeer vermakelijk vonden wij het
gewoel van de aardwormen op de
markt'. Maar ook worden het be
delaarshuis, het oudemensenhuis,
het gekkenhuis, de gevangenis, het
ziekenhuis en het burgerweeshuis
('Er zijn 250 kinderen') grondig
geïnspecteerd.
Hoezo goede oude tijd?
Ontdekker
In Het glanzend zwart van mosselen is
hij meer ontdekker dan ooit. Hij
gaat op zoek naar zichzelf en ande
ren, en in die anderen ook weer
naar zichzelf. Anderen zoals de be
wonderde schilders Caravaggio,
Vermeer, Friedrich. Of collega-auteurs als Ma
ria Dermoüt, Arie Visser en zijn stugge vriend
Frans Kellendonk (die hij 'na zijn dood nog
een stuk beter' leerde kennen). En natuurlijk
zijn grote internationale voorbeelden: Dosto-
jevski, Flaubert, James Joyce, Proust, Tolstoj
zijn in het register van dit boek en in zijn boe
kenkast de kampioenen. Ook gaat de schrijver
op reis, naar Schiermonnikoog,
naar het eilandje Pantelleria,
naar Egypte, maar vooral gaat hij
in gedachten geregeld naar Goes.
Dit boek heeft, niet alleen van
wege de omvang, iets weg van
een Bijbel. Een hoogst persoon
lijke natuurlijk, met in het mid
delpunt Oek de Jong die zijn hou
ding probeert te bepalen tegen
over het geloof van zijn jeugd. Het
geloof waarvan hij beweert los te
zijn, maar juist doordat hij dit
steeds weer herhaalt ga je twijfelen.
Net zoals Gods Bijbel literaire hoogtepunten
en doffe plekken heeft, de Psalmen maar ook
Leviticus, wisselt De Jongs versie eveneens
van kwaliteit. Maar heel wat van deze essays
zijn prachtig. Ze vormen een aarzelende auto
biografie, een kroniek van hoe hij schrijver
werd en bleef.
Waarbij je je kunt afvragen waar en wan
neer het nu precies begon: in flitsend Vlissin-
gen of toch in het gezagsgetrouwe Goes waar
hij in 1971 aan het Christelijk Lyceum zijn
gymnasiumdiploma haalde. Terug naar toen,
bij een Bevelandse boomgaard ontdekte hij de
poëzie, hij speelde nog op de asfaltvlakte van
wat later de A58 zou worden, vond er op zijn
16de de eerste liefde. Goes, waar hij een van de
eerste langharigen werd en probeerde te ont
komen aan 'het keurig geklede kerkvolk'. In
dringender en overtuigender dan ooit, ont
moet Oek.
Het gebeurde in Vlissingen, zo ver
telt Oek de Jong op een van de
boeiendste bladzijden uit Het
glanzend zwart van mosselen. Deze
pas verschenen bundel be
schouwt hij 'als de definitieve editie van mijn
autobiografische verhalen, essays, reisverha
len en cultuurkritische stukken uit de periode
1980-2020'. Hij verbleef weer in Zeeland, de
provincie waar hij opgroeide. In een apparte
ment aan de Vlissingse boulevard begon hij in
maart 1980 te werken aan de roman Cirkel in
het gras. Op een avond richtte hij de verrekij
ker op een schip dat door de Sardijngeul gleed.
Hij zag twee mannen op een loopbrug, de ene
klapte de andere op de schouder, en dat
maakte zo'n indruk dat het 'als een lotsbe
stemming' tot hem doordrong: 'Ik zou de weg
van de schrijver gaan'.
De literaire loopbaan van Oek de Jong lijkt
van begin af aan een succesverhaal geweest.
Hij herinnert zich dat hij Opwaaiende zomer
jurken, zijn romandebuut, op de uitgeverij
kwam inleveren: 'De champagne stond klaar.
Voor het eerst in mijn leven dronk ik een glas
champagne.' 'Nog nooit', constateert de ge
luksvogel zelf, 'was in Nederland een roman
debuut zo goed ontvangen én verkocht'. Me
nigeen was er verwaand en gemak
zuchtig onder geworden. Hij niet, hij
heeft altijd de instelling van de begin
ner gehouden, een man voor wie de
wereld geen overzichtelijke vlakte
maar weerbarstig terrein is.
maandag 7 december 2020
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
In gedachten naar Goes
Jan van Damme
155.
Pieter van Lierop: Wild west,
Boedapest en de rest. Een film
journalist kijkt terug - Uitgeverij
Het Wereldvenster, 318 pagina's,
19,90 euro.
-rjul iliHir Geert Mak
Marita Mathijscn
Mario Molegraaf
Mario Molegraaf
Oek de Jong. foto remko de waal/anp
Oek de Jong: Het glanzend zwart van mosse
len. Autobiografie, essay, reisverhaal, cultuur
kritiek 1980-2020 - Uitgeverij Augustus, 752
pagina's, 25 euro.
