G
WOORDENBOEK
Van afstandshamen tot zelfquarantaine
12 NIEUWS
CORONA TAALVONDSTEN
Van bierviltjesvirologie tot zwaaibezoek. Van drive-by-
uitvaart tot nieswolk. Nederlanders bedachten dit jaar het ene
na het andere woord en, nee, dat is geen toeval. Van Dale
hoofdredacteur Den Boon: ,,Met taal bezweren we onze angst.''
Taal helpt angst
te relativeren,
onze zorgen
weg te lachen
a al die corona
maanden heeft
Ton den Boon,
taalliefhebber
pur sang, er nog
steeds geen ge
noeg van. Elke
ochtend slaat de hoofdredacteur
van Van Dale hongerig de kranten
open. Welk nieuw woord komt hij
nu weer tegen? Welke bijzondere
uitdrukking of beeldspraak? Hij
weet al het moois in korte tijd uit
de kolommen te vissen. ,,Ik verge
lijk mezelf wel met Meester Prik-
kebeen en de vlinders. Ook ik weet
inmiddels wel waar ik bijzondere
dingen vinden kan.''
Zo'n zeven maanden geleden
begon hij met de samenstelling
van een 'coronawoordenboek' en
hij is er nog lang niet klaar mee.
,,Ik denk dat we misschien nog wel
j^ren nieuwe coronawoorden zul
len bedenken. Zeker als de econo
mische gevolgen van deze crisis
zichtbaarder worden.'' Inmiddels
staan er zo'n tweeduizend woor
den in zijn speciale excelbestand
en heeft hij er duizend in het re
cent verschenen boekje De taal van
het nieuwe normaal verwerkt.
Het is natuurlijk geen toeval dat
kranten en sociale media bulken
van de creativiteit: ongekende ge
beurtenissen vragen om nieuwe
woorden. ,,Ook andere crises als
de recessie van 2008 en het uittre
den van Groot-Brittannië uit de
Europese Unie hebben tot nieuwe
begrippen geleid: kredietcrisis
en brexit bijvoorbeeld. Dat er dit
jaar zo ontzettend véél nieuwe
woorden zijn, heeft natuurlijk al
les te maken met het feit dat co
rona het nieuws dag in, dag uit
domineerde.''
Relativeren
In een crisis speelt taal volgens
Den Boon een bijzondere rol. ,,Als
ons onverwachts iets ergs over
komt, hebben we er geen woorden
voor. Dan zijn we even sprakeloos.
Maar als we ons vervolgens beetje
bij beetje tot die ramp moeten
verhouden, helpt taal ons op weg.
Om onze onzekerheden eronder
te krijgen, onze angsten te relati
veren en, als dat mogelijk is, onze
zorgen zelfs wat weg te lachen.''
Den Boon zag dan ook dat de
taal met elke nieuwe crisisfase ver
anderde. ,,Toen het virus ver weg
leek, deden we er met woorden als
vleermuisvirus en wuhanshake
nog grappig over. We sloegen een
heel andere toon aan toen de ziek
te in Europa arriveerde. Toen werd
het virus een 'onbekende vijand'
en zorgmedewerkers 'frontsolda
ten' en 'helden'. In het begin wa
ren er veel zakelijke woorden als
coronaregels en 1,5 metersamenle
ving en later was er ruimte voor
iets lolligs als de 'lokdown' voor de
periode dat we niet naar de kapper
konden.''
De nieuwe woordenschat laat
zich in drie categorieën opdelen,
vertelt Den Boon, die en passant
graag een lesje Nederlands geeft.
Als eerste zijn er de zogenaamde
plakwoorden als covidioot, coro-
nomie en corexit (portmanteau-
woorden in chique jargon). Dan
volgt een grote groep samenstel
lingen zoals coronababy, corona
diploma en coronahysterie. ,,Ik tel
op dit moment alleen al vijfhon
derd woorden die met corona be
ginnen.'' Ten slotte is er nog een
weelde aan leenwoorden. ,,Dan
gaat het niet alleen over begrippen
uit andere talen, maar ook over
vakjargon dat opeens overal op
duikt. Aerosolen, groepsimmuni-
teit, patiënt nul. Plots gebruiken
we met z'n allen woorden die
-Ton den Boon, Van Dale
voorheen alleen weten
schappers kenden.''
Kampioen
Rampjaar of niet, als Van
Dale-hoofdredacteur is hij
best een beetje trots.
„Weinigen staan er dage
lijks bij stil, maar wij zijn
in Nederland kampioen
nieuwe woorden beden
ken. Onze taal blijkt,
onder andere door de
grote hoeveelheid sa
mengestelde woorden, een
stuk speelser en flexibeler
dan een Romaanse taal als
Frans.'' Niet voor niets
toonde de buitenlandse pers
de afgelopen maanden bui
tengewoon veel interesse in het
Nederlandse coronawoordenboek.
,,Ik kwam mijn naam zelfs in een
publicatie in Bosnië tegen.''
Er zitten prachtige taalvondsten
bij, vindt hij. Wat te denken van
zo'n ultiem Scrabblewoord als
'quarantainexit'? Den Boon hoopt
dat de passie voor taal blijft. ,,Het
zit me erg dwars dat er elk jaar
weer minder studenten Neder
lands zijn. Misschien dat we ons
nu eindelijk realiseren hoe leuk
onze taal is. En hoe belangrijk.''
dinsdag 1 december 2020
Elke dag een
nieuw woord
Eefje Oomen
Rotterdam
Het coronawoordenboek
van Van Dale-hoofdredac-
teur Ton den Boon be
staat inmiddels uit hon
derden lemma's. Een
kleine selectie:
Afstandshamen werk
woordalleen onbepaalde
wijs)-, een ander luidkeels
tot de orde roepen of diens
gedrag op sociale media
aan de kaak stellen omdat
hij de regel heeft overtre
den om ten minste 1,5 me
ter afstand tot elkaar te
bewaren.
Balkonsolidaritei (de):
solidariteit of saamhorig
heid van flatbewoners on-
derling, bijvoorbeeld door
vanaf het balkon samen te
zingen.
Cockdown (de): toestand
waarin een man als gevolg
van een lockdown een laag
libido heeft, d.w.z. minder
zin heeft in seks; Engels,
porte-manteauwoord van
cock (mannelijk lid) en lock-
down.
Dorhouter (de, -s) (scheld
woord of geuzennaam):
iemand van gevorderde
leeftijd, die niet langer ge
acht wordt een construc
tieve sociaaleconomische
bijdrage te leveren aan de
samenleving.
E-peritieven werkwoord,
alleen onbepaalde wijs): het
aperitief nuttigen met ande
ren met wie je virtueel in
contact staat via apps als
Skype, WhatsApp of Zoom;
porte-manteauwoord van
het voorvoegsel e- (elec
tronic) en het werkwoord
aperitieven.
Generatie C (de): de gene
ratie van personen die tij
dens de coronapandemie
zijn geboren.
Haarakiri (de): het moedwil
lig verpesten van je kapsel
door het zelf of door je part
ner te laten knippen en/of
verven; porte-manteau-
woord van haar en het
Japanse woord harakiri
(rituele zelfmoord), wellicht
tevens geïnspireerd op de
namen van diverse kapsa
lons in Duitstalige landen,
zoals 'Friseursalon Haar-
akiri'.
Irma-effect (het): toegeno
men interesse in gebaren
taal, zich onder meer uitend
in de vorm van belangstel
ling voor het volgen van de
opleiding tot gebarentolk.
Genoemd naar de Neder
landse gebarentolk Irma
Sluis (1971), die tijdens de
coronacrisis bij de perscon
ferenties van premier Rutte
en zijn ministers aanwezig
was en in die hoedanigheid
onder meer het werkwoord
'hamsteren' dermate beel
dend en aansprekend ver
tolkte, dat de opname hier
van iconisch werd.
Jojolockdown (de): lang
gerekte lockdownperiode
vanwege een virusepidemie
die met behulp van een mi-
tigatiebeleid wordt bestre
den, waardoor periodes van
strenge lockdown (die die
nen ter voorkoming van
overbelasting van de zorg)
worden afgewisseld door
periodes waarin de lock-
down wordt versoepeld (en
het virus zich weer wat
meer kan verspreiden).
Kuchscherm (het): scherm
van (kunst)glas dat voor
een kassa en dergelijke
zaken wordt geplaatst om
infectie met een virus door
aanhoesten te voorkomen.
Synoniem voor hoest-
scherm, kuchschot, zie ook
niesscherm.
Langligger (de): patiënt die
lang in het ziekenhuis, met
name lang op de intensive
care ligt of heeft gelegen.
Mondkapjesdiplomatie
(de): vorm van diplomatie,
gekenmerkt door het leve
ren van medische hulpmid
delen aan door corona ge
troffen landen: de Chinese
