voor opstand, met gevolgen in de rest van de wereld
17
'Het is
belangrijk om
de pijn onder
ogen te
komen en te
zien hoe die
doorwerkt'
.*r
in de koloniale tijd verloren waren gegaan.''
Nederland poogde het gezag te herstellen,
maar slaagde daar niet in. Cruciaal was het Ak
koord van Linggajati (1946), waarin Nederland
en Indonesië afspraken maakten over de over
gang naar een federale structuur.
,,Het was een evenwichtig akkoord dat had
kunnen zorgen voor een rustige landing, maar
het werd door Nederland met steeds meer ei
sen aangekleed en uit balans gehaald'', zegt
Van Reybrouck.
,,De Indonesiërs waren bereid ver mee te
gaan met die eisen. Toen er nieuwe eisen bij
kwamen, was het onmogelijk en startte Ne
derland de Politionele Acties. Den Haag achtte
Nederlands-Indië niet in staat op eigen benen
te staan. De oude koloniale neerbuigendheid
stak opnieuw de kop op. Dat heeft het vredes
proces zwaar gehavend. Doodzonde.''
In de Onafhankelijkheidsoorlog vielen min
stens 200.000 doden en na afloop vertrokken
300.000 Indische Nederlanders en Molukkers
noodgedwongen naar Nederland. ,,Die pijn
was voor een groot deel vermeden als Neder
land het akkoord gerespecteerd had. De voor
waarden bij de soevereiniteitsoverdracht wa
ren uiteindelijk nadeliger voor Nederland.
,,De illusie dat je met harde maatregelen
harde resultaten kunt halen, was al mis in de
koloniale tijd maar ook in de postkoloniale
tijd. Uiteindelijk keerde Nederland na drie jaar
oorlog en twee militaire offensieven met le
gere handen naar huis.''
De onafhankelijkheid van Indonesië bleef
niet onopgemerkt. In 1955 vond in Bandung
een conferentie plaats. Het was de eerste inter
nationale conferentie zonder het Westen, met
29 Arabische, Afrikaanse en Aziatische landen
die meer dan de helft van de wereldbevolking
vertegenwoordigden. ,,Elk continent is direct
of indirect beïnvloed door gebeurtenissen in
Indonesië. Een aantal Afrikaanse landen is in
1960 onafhankelijk geworden. De Bandung-
conferentie is de katalysator geweest voor de
dekolonisatie en heeft de Europese eenwor
ding versneld. Europa vreesde een alliantie
van Aziatische en Afrikaanse landen.''
Indonesië was niet alleen een voorbeeld voor
andere koloniën, maar ook voor zwarte acti
visten als Martin Luther King en Malcolm X
en linkse revolutionairen als Che Guevara en
Fidel Castro. ,,De burgerrechtenbeweging is
niet enkel ontstaan vanuit een Amerikaanse
context. Ze verwezen ook naar wat er in Indo
nesië gebeurde.''
Rode gevaar
De emancipatie van de Derde Wereld werd
tien jaar na de conferentie door de VS de kop
in gedrukt uit angst voor het communisme. In
1965 werd Soekarno onder druk van de CIA af
gezet en vervangen door Soe-
harto. In dezelfde maand moest
de president van Congo gedwon
gen plaatsmaken voor Mobutu,
een pion van de VS.
,,De tragische geschiedenis van
Amerika in de twintigste eeuw is
de overdreven angst voor het
rode gevaar'', zegt Van
Reybrouck. ,,Waar Nederland
werd gedwongen de kolonie te
lossen sloeg Amerika vervolgens
zelf zijn neo-imperiale vleugels
uit. De Derde Wereld wilde bui
ten de Koude Oorlog blijven en
weigerde partij te kiezen tussen
Amerika en Rusland. Amerika zei:
Als jullie niet vóór ons zijn, zijn jullie tégen
ons en gaan we jullie bestrijden.''
De dekolonisatie van Indonesië is voor Ne
derland nog steeds een etterende wond. In
2019 onderzocht het Britse YouGov welk Eu
ropees land het meest trots was op zijn koloni
ale verleden. Nederland stak er met kop en
schouders boven uit. De helft van de onder
vraagden is trots, slechts 6 procent schaamt
zich en 26 procent had nu nog graag een over
zeese kolonie gehad.
Tijdens de Algemene Beschouwingen in
2006 deed toenmalig premier Jan-Peter Balke
nende de beroemde uitspraak dat Nederland
de VOC-mentaliteit moest koesteren.
,,Ik was altijd verbaasd hoe Nederland met
de koloniale geschiedenis omging en hoe
moeizaam het was om de zwarte bladzijden
onder ogen te komen. De terugblik leunt op
het idee van de grootsheid in de 17de eeuw,
toen Nederland de wereldzeeën beheerste.''
Musea hebben kansen laten liggen, vindt
Van Reybrouck. Van de 63 zalen in het Rijks
museum is er maar eentje gewijd aan 'Neder
land overzee'. ,,Dat is weinig als je weet dat
Nederland drie eeuwen lang op drie continen
ten actief is geweest. Het Scheepvaartmuseum
heeft een virtual reality-attractie aan boord
van een VOC-schip. Je kunt zien hoe het schip
werd gebouwd en te water werd gelaten. Ver
bluffend. Maar waar de schepen heen gingen
en wat er gebeurde, wordt niet verteld.''
Dit voorjaar bood koning Willem-Alexan-
der tijdens een staatsbezoek aan Indonesië ex
cuses aan voor het Nederlandse geweld tijdens
de onafhankelijkheidsoorlog. Daarmee trapte
hij op de ziel van Indische Nederlanders en ve
teranen die slachtoffer werden van geweld
door Indonesische nationalisten. ,,Bij verschil
lende groepen zitten verschillende soorten
pijn. Het is belangrijk om die pijn onder ogen
te komen en te zien hoe die nu doorwerkt.''
Het kabinet investeert miljoenen in een on
derzoek naar die periode. Van Reybrouck ad
viseert om niet alleen historici te betrekken
maar ook verzoeningsexperts, zoals nu in Bel
gië gebeurt. ,,Historische feiten zijn van be
lang, maar je moet ook kijken wat een Congo-
lees meisje van 22 jaar dat voor tandarts heeft
gestudeerd maar in geen praktijk werk vindt,
doormaakt'', zegt van Reybrouck.
,,Alles wat we nu bestrijden, racisme en dis
criminatie, ligt in het verlengde van de geest
van Bandung. Zolang die pijn wordt gene
geerd zal het een nieuwe maatschappelijke
breuklijn worden. Dan doe je precies wat in de
koloniale tijd gebeurde: breed gedragen on
vrede afdoen als aanstellerij of opgeklopte
frustraties. Neem de pijn en het verdriet seri
eus. Daar kun je niet op bezuinigen."
GO ZATERDAG 28 NOVEMBER 2020
v
begin globale omwenteling'
Van links af: generaal
Soekarno, de onderteke
ning van het verdrag van
Linggajati, een executie
tijdens de politionele ac
ties, de Chinese minister
Tsjoe en Lai aan het
woord tijdens de confe
rentie van Bandung.
FOTO'S ANP, HH, AFP
Revolusi, David van Reybrouck, uitgeverij
De Bezige Bij
