Oude koloniale neerbuigendheid van Nederland startsein
16
'Elk continent
is direct of
indirect
beïnvloed
door wat in
Indonesië
gebeurde'
Indonesië was na de Tweede Wereldoorlog de eerste kolonie die zichzelf
onafhankelijk verklaarde. In zijn boek Revolusi verklaart de Belgische
cultuurhistoricus en schrijver David van Reybrouck het belang van die strijd
voor de wereldgeschiedenis.
TONNY VAN DER MEE
De fascinatie voor Indonesië
begon voor David van
Reybrouck (49) vreemd ge
noeg in Congo. In de voor
malige Belgische kolonie
mocht hij de laatste restan
ten van een Vlaamse biblio
theek uit de jaren 50 bekijken.
Tussen de driehonderd boeken in het
schuurtje lag de roman Max Havelaar van
Multatuli (pseudoniem van Eduard Douwes
Dekker), een striemende aanklacht tegen het
koloniale bestuur in Nederlands-Indië. ,,Ik las
het boek in mijn kamertje met uitzicht op de
Congo-rivier. Mijn gedachten gingen al snel
naar de Javazee'', zegt Van Reybrouck.
De Belgische cultuurhistoricus, archeoloog
en schrijver van bekroonde boeken, waaron
der over Congo, verdiepte zich vijfjaar lang in
de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Hij
interviewde bijna tweehonderd getuigen van
de revolutie, die een bloedige climax bereikte
in de periode tussen de proclamatie door Soe-
karno op 17 augustus 1945 en de soevereini
teitsoverdracht op 27 december 1949.
Van Reybrouck tekende hun verhalen op in
Nederlandse en Indonesische rusthuizen, Ne-
palese Himalaya-dorpjes, afgelegen eilanden
en Japanse havensteden. In alle gesprekken
kwamen emoties en trauma's naar boven.
,,Maar ik heb niemand horen natrappen'', zegt
Van Reybrouck. ,,Veel Indonesiërs zijn verge
vingsgezind. Ik proefde eerder een afkeer van
het kolonialisme en de oorlog dan een afkeer
van Nederland.'' In aanvulling op de vele 'uit
muntende' boeken en documentaires die er al
zijn over Nederlands-Indië en Indonesië,
zoekt Van Reybrouck in Revolusi de verbin
ding. Daarmee plaatst hij het vrijheidsstreven
van Indonesië, de eerste kolonie die na de
Tweede Wereldoorlog de onafhankelijkheid
uitriep, in een breder perspectief.
Hij toont aan hoe een nieuwe wereld vorm
kreeg: in bloed, in pijn, met hoop. Daarmee is
het boek voor een jonge Fransman van Alge
rijnse afkomst net zo interessant als voor een
Nederlander of Indonesiër.
,,De revolutie was het begin van een mon
diale omwenteling. Het was het einde van een
tijdperk voor Nederland en het begin van een
nieuw tijdperk voor de wereld.
Daarna werden onder meer de
Filipijnen, India, Birma, Pakistan
en Sri Lanka onafhankelijk, ge
volgd door de Arabische en Afri
kaanse landen. Daarom is het
niet alleen Nederlandse of Indo
nesische geschiedenis. Het is
wereldgeschiedenis.''
Vulkaan
Om dat te begrijpen, gaan we te
rug naar bijna 350 jaar aanwezig
heid door de Vereenigde Oostin-
dische Compagnie (VOC) voor
de handel in specerijen, koffie,
tabak en suiker. Op het eind van
de 19de eeuw begon Nederland mondjesmaat
aan gezondheidszorg en onderwijs te denken.
,,Het idee was: we mogen roven, maar moeten
er ook voor zorgen dat de plaatselijke bevol
king er iets aan heeft.'' Vanaf de jaren 20 werd
het koloniale beleid steeds meer gekenmerkt
door neerbuigendheid, agressie, racisme en
vernedering. De segregatie op de schepen van
de Koninklijke Paketvaart Maatschappij
(KPM) - Europeanen op het bovenste dek, In
donesiërs op het onderste dek - loopt als een
metafoor door het boek heen. ,,Zo'n model is
niet houdbaar. Als de onvrede lang wordt ge
negeerd en weggeschoven, krijg je vroeg of
laat geweld.'''
Het onafhankelijkheidsstreven van bewe
gingen als de Sarekat Islam en de nationalisti
sche partij van Soekarno werd door Nederland
hardhandig in de kiem gesmoord. ,,De koloni
ale overheid weet de onrust aan enkele rotte
appels die de hele mand dreigden aan te ste
ken'', zegt Van Reybrouck.
,,Met het verwijderen van die
heethoofden zou de rust wel
terugkeren, dacht men. Dat is
een misvatting geweest. Soe-
karno had nooit een grote
aanhang kunnen verwerven
als er geen vruchtbare voe
dingsbodem was.''
Het was niet vreemd dat de
Indonesische nationalisten de
Japanners aanvankelijk met
open armen ontvingen toen
die in 1942 Nederlands-Indië
bezetten. En het was ook niet
vreemd dat Soekarno twee
dagen na de Japanse capitula
tie de onafhankelijkheid uitriep.
,,Voor de oorlog had Nederland al kunnen
zien dat zijn kolonie een sluimerende vulkaan
was'', zegt Van Reybrouck. ,,De bevolking
zweeg maar morde in stilte. Dat morren is
overgegaan in grommen. Japan schonk de In
donesiërs trots en herstel van eigenwaarde, die
ZATERDAG 28 NOVEMBER 2020 GO
'Indonesische revolutie was
