N-'
0 ■c^«ySS
14 ZEELAND
Johnny Fransen van de Putte is
sportgeschiedenis. Als er in Goes alleen nog maar
gymnastiek- en schietverenigingen zijn, laat hij de stad
in 1882 kennismaken met een georganiseerde
teamsport. Die poging past in een veel groter plaatje
van sportontwikkeling in Nederland. Dat blijkt uit het
proefschrift 'Vivat! Vivat Noorthey!' waarop
Jan Luitzen deze week in Nijmegen
promoveerde.
CRICKET GOES
V'
Luitzen
Java
Het geslacht Fransen van de Putte
speelt een prominente rol in de
geschiedenis van de stad Goes. De
één is een gegoede koopman (Ja
cob Lucretius), de ander een ge
roemd wethouder (Johannes
Adolphus Abraham) en het verst
schopt Isaac Dignus Fransen van
de Putte het, als politicus. Hij
maakt jarenlang deel uit van de
Eerste en Tweede Kamer en in
1866 is hij zelfs enkele maanden
minister-president.
In diens spoor boert ook zijn jon
gere broer André goed. Met z'n
tweeën bouwen ze in Nederlands-
Indië, op Java, een succesvolle sui
kerfabriek op. Als Isaac zijn poli
tieke ambities in Nederland gaat
najagen, verkoopt hij de fabriek in
1851 aan broer André. Die bouwt op
Java een rijk leven op met een gezin
van tien kinderen, plus een elfde
'voorzoon' van een inlandse vrouw.
In dit verhaal speelt zoon Johnny
(geboren in 1861, in Pandji) de
hoofdrol. Hij beleeft zijn vroegste
jeugd op Java, maar komt in 1871
naar Nederland als vader André ge-
repatriëerd wordt. Johnny wordt
vrijwel direct geplaatst op de jon
genskostschool Noorthey in Veur
(nu Leidschendam). Daar zal hij tot
1880 blijven. In de periode op deze
kostschool kiemt zijn sportieve le
ven.
Noorthey
Noorthey is voor die tijd zeer
vooruitstrevend. De kostschool
JAN LUITZEN
ffl
heeft zo'n goede naam dat ouders
uit de maatschappelijke bovenlaag
hun tienerjongens er graag plaat
sen. De leerlingen krijgen welis
waar de gebruikelijke leervakken,
maar de talen worden door native
speakers onderwezen. Daarnaast
worden de leerlingen gestimu-
leerd om te
bewegen,
onder het
motto
'mens sana
in corpore
sano'.
De aan
wezigheid
van Engelse
leraren (en
ook Engelse
leerlingen
van in Ne
derland wo
nende handelsfamilies) werkt als
een katalysator voor de ontwikke
ling van veldsporten, tot dat mo
ment een blinde vlek in Nederland.
De historische geschriften van
Noorthey maken al vroeg melding
van de introductie van 'Engelsche
spelen als cricket, hockey (destijds
ghandi genaamd) en football.'
Deze sportieve voeding maakt
Johnny Fransen van de Putte hon
gerig als hij in 1872 op Noorthey
wordt geplaatst. Hij draait binnen
trouw zijn lessen in de schoolban
ken, maar bekwaamt zich buiten
ook enthousiast op het sportveld.
Met name in cricket. Hij speelt in
onderlinge leerlingwedstrijden en
laat zich zien als een talent.
Malieveld
Zijn finest moment in de sport be
leeft hij in 1881 in Den Haag. Hij is
na acht jaar net afgezwaaid van
Noorthey, maar zijn skills zijn nog
niet vergeten. Op vrijdag 26 en za
terdag 27 augustus 1881 worden de
beste cricketers van Nederland
uitgenodigd op het Malieveld. Een
Nederlands elftal avant la lettre.
Zij mogen - zeer
bijzonder-een
wedstrijd spelen te
gen een Engels
team, Uxbridge
Cricket Club.
De Nederlandse
spelers komen
vooral uit Den
Haag, maar ook uit
Deventer, Haarlem en dus ook van
onze jongenskostschool Noorthey.
Onder hen Johnny.
Volgens de captain bowlde
Johnny 'niet onverdienstelijk'. De
Engelse ontwikkelingswerkers uit
Uxbridge, nabij Londen, winnen
echter dik en noemen de Neder
landse scores schertsend 'ridicu
lously small'.
Luitzen noemt het in zijn proef
schrift niettemin 'de belangrijkste
Volgens de captain
bowlde Johnny 'niet
onverdienstelijk'
wedstrijd uit de vroegste jaren van
het Nederlandse cricket'. De reden:
'Het is een match die meteen
daarna de volwassenwording van
de belangrijkste Haarlemse clubs
aanslingert, en niet alleen daar'. De
wedstrijd brengt vuur in het lokale
enthousiasme voor cricket, zorgt
voor samenhang tussen de lokale
initiatieven en leidt tot de eerste in
terstedelijke wedstrijden.
Haarlem
Niet in het minst is Pim Mulier
daarvoor verantwoordelijk. De
aartsvader van de Nederlandse
sport is één van de toeschouwers
bij de Haagse tweedaagse. Hij staat
later aan de wieg van de atletiek-
bond, voetbalbond, het Neder
lands Olympisch Comité (NOC)
en de Elfstedentocht. Kort na de
wedstrijd op het Malieveld is hij
ook betrokken bij de oprichting
van één van de vele cricketclubjes
in Haarlem.
Dat clubje heet Rood en Zwart en
is de voorloper van de Koninklijke
HFC, de oudste voetbalclub van
Nederland. Officieel is 1879 het op
richtingsjaar, maar in eerdere pu
blicaties heeft Luitzen, samen met
Wim Zonneveld, al aangetoond dat
zaterdag 28 november 2020
PM
Johnny
is de Pim Mulier van
Goes
wjaspr»; v'.-*
ir- ■iï-VA-.dfr
tiv'-w "ritï'i ''J
ft/
Rudy Boogert
Goes
Jan Luitzen (1960) is taal
kundige, schrijver en docent
afstudeercoördinator bij de
opleiding Sport, Management
Ondernemen aan de Hoge
school van Amsterdam. Hij
houdt zich al jaren bezig met
onderzoek naar de ontwikke
ling van sport in
Nederland
L
vanaf het
prille begin
in de negen
tiende eeuw.
Deze week verde
digde hij met succes aan de
Radboud Universiteit in Nijme
gen zijn proefschrift. Daarin
beschrijft hij de centrale rol
van de jongenskostschool
Noorthey in Veur bij de intro
ductie, beoefening en ver
spreiding van de Engelse
sporten cricket, voetbal en
lawntennis in Nederland
(1845-1886). Zijn onderzoek
levert bewijs voor de start van
cricket, rounders (soort Ierse
honkbalvorm) en hockey in
Nederland (1845-1846) en van
association football in Neder
land vanaf 1854.
De cricketwedstrijd op de Maliebaan in Den Haag
(augustus 1881) tussen het Engelse Uxbridge en een
Nederlands mixteam met onder anderen Johnny Fran
sen van de Putte.
FOTO GETEKENDE IMPRESSIE DOOR OH. ROCHUSSEN IN EIGEN HAARD, NR. 40 (1881): 357
Cover van Vivat! Vivat Noorthey!.
jr
-e 1 -W
Johnny Fransen van de Putte
in circa 1874 op 13-jarige leeftijd
toen hij op Noorthey zat. foto col
lectie SIX AMSTERDAM
