EUWS 11
De balans wordt opgemaakt na de verhoren in de toeslagenaffaire
De verhoren zitten erop. De parlementaire
ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag
gaat haar rapport schrijven, dat op 17 december
verschijnt. Vier waarnemingen en één
ontnuchterende vaststelling dringen zich alvast op.
Och, had ik maar...
stoet getuigen die de commissie de
afgelopen twee weken onder ede
hoorde, zat vaak zichtbaar in de
maag met de vraag hoe het kan dat
het toeslagenschandaal onder hun
gezag kon plaatsvinden. Achteraf,
'met de kennis van nu', hadden ze
het anders moeten doen.
Ambtenaren van Financiën en
Sociale Zaken trokken naar eigen
zeggen wel aan de bel, maar lieten
het er vervolgens bij zitten. Be
windslieden vroegen niet door, ook
al lagen er rapporten op hun bureau
waardoor alle alarmbellen hadden
moeten afgaan.
Een brief van een bezorgde groot
moeder werd door toenmalig mi
nister van Sociale Zaken Lodewijk
Asscher beantwoord met het zake
lijke verweer dat hij niet kon ingaan
op individuele gevallen. Achteraf
schaamde Asscher zich voor dat
'koude' antwoord, zei de PvdA'er.
Hij vond dat hij met de brief door
zijn ministerie had moeten lopen
met de vraag 'jongens, hoe zit dit?'
Dat deed hij niet. Ook andere
kopstukken namen nooit de moeite
om met de mensen te praten, die zo
in de knel waren gekomen. Kortom,
dat de volledige omvang van het
drama zich pas in 2019 openbaarde,
kwam ook doordat er al die tijd
volop kansen waren gemist.
Ondoordringbare
leemlagen
waarop de Belastingdienst is geor
ganiseerd. Er werken dertigduizend
mensen, maar geluiden van de
werkvloer belandden vaak niet
bij de ambtelijke top. Als dat wel
gebeurde, bleef de staatssecretaris
van Financiën vervolgens verstoken
van die informatie.
Eric Wiebes sprak tijdens zijn
verhoor meermaals van 'leemlagen'
waar amper iets doorheen sijpelde.
Zijn opvolger Menno Snel liep
voortdurend achter de feiten aan,
doordat er telkens nieuwe informa
tie opdook. ,,Het was gewoon een
bende'', zei hij tegen de commissie.
Tekenend voor de gang van zaken is
de beruchte memo uit maart 2017,
die pas eind oktober van dit jaar
opdook. De opsteller, jurist Sandra
Palmen, adviseerde de afdeling
Toeslagen toen al te stoppen met
procederen en ouders te compen
seren. Haar superieuren beslisten
anders, zei ze tijdens haar verhoor.
Zowel Wiebes als Snel ontkende de
memo ooit te hebben gezien. Toch
zei Wiebes nooit het idee te hebben
gehad dat er sprake was van 'kwade
opzet' bij ambtenaren, iets waar de
commissie soms aan leek te twijfe
len, gezien het venijnige verhoor
van enkele oud-directeuren.
Beleid is sexy,
uitvoering niet
„Toeslagen is een fabriek zonder
een greintje oog voor de mense
lijke maat'', zei Menno Snel. Maar in
plaats van de machine stop te zet
ten werd heel lang gedacht dat een
nieuwe machine de problemen zou
oplossen. Een stelselwijziging
moest er komen. Eerst werd onder
Asscher jarenlang gewerkt aan de
Verhoren maken
nieuwsgierig naar
zelfanalyse van
Tweede Kamer
huishoudentoeslag, die onder meer
de kinderopvangtoeslag overbodig
zou maken. Die poging werd in 2014
gestaakt, omdat het 'te complex'
werd. Vervolgens zette de regering
haar kaarten op een systeem waar
bij kinderopvangorganisaties 'di
rect' gefinancierd zouden worden,
in plaats van via een toeslag aan de
ouders. Ook aan dit systeem werd
jaren gewerkt, totdat het derde
kabinet-Rutte de invoering toch
te risicovol achtte. Staatssecretaris
Tamara van Ark was beducht voor
een nieuw ict-debacle en trok in
2018 de stekker eruit.
Al die jaren lag de focus op nieuw
beleid, en kon de 'alles of niets'-be-
nadering gewoon doorgaan. Een
foutje ter waarde van 100 euro kon
een gezin zomaar duizenden euro's
aan terug te betalen toeslag kosten.
Dat een grote groep ouders door
de Belastingdienst ook nog eens
rücksichtslos als fraudeur werd
gebrandmerkt leidde tot de zeer
schrijnende situatie die we nu
kennen.
De witte vlekken
De commissie heeft veel kunnen
ophelderen, maar er bleven ook
zaken onderbelicht. Neem de rol
van de Raad van State: de hoogste
bestuursrechter gaf de Belasting
dienst aanvankelijk keer op keer
gelijk in zaken die ouders hadden
aangespannen. Die bevestiging
zorgde er mede voor dat de 'alles
of niets'-benadering van het toe-
slagenbeleid gewoon doorging.
De Raad van State werd pas later
kritischer. De commissie heeft een
onafhankelijke analyse laten uit
voeren van de uitspraken. Die zal
pas bekend worden op 17 december.
Ook blijft de kant van de Tweede
Kamer zelf onderbelicht. Het viel
buiten de opdracht van de commis
sie om parlementariërs te horen.
Toch is onduidelijk hoe het kan dat
de toeslagwetgeving zó hard heeft
kunnen uitpakken. Ook de Kamer
zelf legde na de Bulgarenfraude
grote nadruk op fraudebestrijding.
Het maakt nieuwsgierig naar een
parlementaire zelfanalyse.
Vogels zijn gevlogen
Met uitzondering van premier
Rutte zitten alle politiek verant
woordelijken van toen niet meer
op hun post. Daardoor konden oud
bewindspersonen de afgelopen
week spijt betuigen, zonder daar
consequenties uit te (hoeven)
trekken.
Tekenend was misschien wel de
manier waarop oud-staatssecretaris
Wiebes bijna terloops aan de com
missie opbiechtte dat hij in 2017
de Tweede Kamer verkeerd heeft
geïnformeerd. Achteraf was het
antwoord dat hij had gegeven op
vragen van CDA-Kamerlid Pieter
Omtzigt 'idioot' en 'verbijsterend',
zei Wiebes. Het onjuist informeren
van het parlement geldt als een po
litieke doodzonde, maar Wiebes zit
inmiddels ergens anders. Hij is nu
als minister verantwoordelijk voor
Economische Zaken en Klimaat.
Zijn opvolger van destijds, Menno
Snel, is na zijn aftreden eind 2019
alweer opgevolgd door maar liefst
twee staatssecretarissen.
Zo houden de slachtoffers een
bittere nasmaak: zowel bewindslie
den als vrijwel alle topambtenaren
uit die tijd zitten allemaal allang op
andere posten, terwijl duizenden
gedupeerde ouders nog altijd op
schadevergoeding wachten.
zaterdag 28 november 2020
GO
Voormalig topambtenaren
van de Belastingdienst, van
boven naar beneden: Hans
Blokpoel, Gerard Blankestijn,
J.J.M. Uijlenbroek en Sandra
Palmen-Schlangen. fotos
TWEEDE KAMER, JEROEN VAN DER MEYDE/RVD
Na twee weken
weet commissie
nog niet alles
Laurens Kok
Den Haag
Gepijnigde blikken, spijtbetuigin
gen en af en toe een traan. De
Dat signalen niet doorkwamen,
kwam deels door de manier
Betrokken (oud-)bewinds-
lieden die voor de commissie
verschenen, van boven naar
beneden: Eric Wiebes, Lode
wijk Asscher, Menno Snel en
Mark Rutte. fotos jeroen van der
MEYDE/RVD, ANP, ROBIN UTRECHT
