De leraer nog nooit zo verbaesd stae kieke
10 ZEELAND
Zuiderburen
ANTWERPEN DE KRONKELENDE GESCHIEDENIS VAN DE OMWALLING
Streektaal
Schans XVII bevindt
zich op een eilandje
tussen de Sint-Ber-
nardsesteenweg in Ho
boken en de Moerelei
in Hemiksem aan de zuidrand van
Antwerpen. In totaal werden er in
het begin van de 20ste eeuw 18 be
tonnen schansen rond Antwerpen
gebouwd. Die moesten de ruimte
tussen de al bestaande forten beter
verdedigen. Tevergeefs, het Duitse
leger zorgde in 1914 voor een totale
overrompeling.
Deze schansen zijn wel enkel
vanuit de verte beschoten. Arme
gezinnen konden deze constructie
voor de Tweede Wereldoorlog
daarom als woning gebruiken.
Schans XVII werd uiteindelijk pri-
vébezit. Nu is het één van de 29 be
schermde relicten van de forten
gordel of 'de Stelling van Antwer
pen' die zich leent voor een kleine
Vlaams minister van
Onroerend Erfgoed
Matthias Diependaele
(N-VA) laat Schans XVII
definitief beschermen als
monument. Het gebouw
is onderdeel van de
fortengordel rond
Antwerpen die tijdens de
Eerste Wereldoorlog
faalde. Ook Schans XVII
maakte in 1914 geen kans
tegen de Duitse troepen.
Verscholen achter hoge wallen
geschiedenisles. Deze gordel be
stond uit twee ringen. De buiten
ste ring liep van noord naar zuid
van grensgemeente Stabroek tot
Walem bij Mechelen. Van west
naar oost ging het van Bornem in
Klein-Brabant tot Oelegem rich
ting Kempen. De binnenste ring
bevond zich dichter bij de stad.
Die ging van Fort 1 in Wijnegem
tot Fort 8 in Hoboken, dit is de
Brialmont-omwalling.
Te veel mensen denken dat deze
forten rechtstreeks te maken heb
ben met de Eerste Wereldoorlog,
maar dat is een misvatting. Al in de
16de eeuw kende Antwerpen de
Spaanse omwalling waar onder
meer Fort Liefkenshoek in Kallo
nog een overblijfsel van is. Na de
Belgische onafhankelijkheid in
1830 drong een nieuwe verdedi
gingsgordel zich op. Zeker na de
staatsgreep van de Franse keizer
Napoleon III in 1851. Zou hij het
jonge België niet snel gaan verove
ren? Vandaar de uitbouw van een
nieuwe omwalling, uitgevoerd
Het fort van Deurne
uit 1852 werd
omgedoopt tot
zaal Arena
door fortenbouwer Henri Brial-
mont. Detail: de man werd in 1821
geboren in Venlo, de stad die tij
dens de Belgische opstand de kant
van onze zuiderburen koos.
Al deze forten, schansen en om
wallingen bieden echter weinig of
geen verdediging tegen de Duitse
troepen. Op 4 augustus steekt het
Duitse leger de Belgische grens na
bij Luik over, ruim twee maanden
later is de slag om Antwerpen al
voorbij. Die geschiedenis herhaalt
zich tijdens de Tweede Wereldoor
log. Goed een week na de Duitse
inval doen de forten enkel nog
dienst als schuiloord voor de Belgi
sche troepen die naar de Westhoek
bij de Franse grens trekken.
TheJane
Sommige van die forten kennen
na de oorlog wel een fijne trans
formatie. Het fort uit 1852 van
Deurne werd omgedoopt tot zaal
Arena. In 1969 treden Procol Ha-
rum en Fleetwood Mac er op, nu
traint in sporthal Arena de basket-
balploeg Antwerp Giants. Op de
plaats van het oude fortje in Ber-
chem kwam een militair hospitaal.
Nu is dat het Groen Kwartier waar
je ook kan dineren in The Jane van
Sergio Herman.
De meeste Brialmontforten
kennen nu een culturele of recrea
tieve invulling. Fietsliefhebbers
moeten zeker eens de Brialmon-
troute aanvatten. De tocht van 44
kilometer leidt in het voorstede
lijke gebied rond Antwerpen langs
deze forten. Er is een gratis par
king aan de Schroeilaan in Hobo
ken nabij het station Hoboken-
Polder. Fiets via de spoorovergang
naar links in de Berkenrodelei.
Neem dan de eerste straat links,
dat is de Commandant Van Lae-
themstraat, daar komt je de eerste
bordjes van de route tegen. Onder
weg passeer je de Wolvenberg,
ooit deel van een omwalling, nu
het enige natuurgebied in de Ant
werpse binnenstad. Zo zie je maar.
Planten, je kan d'r niks van op
an. 't Eêne jaer bloeie ze uut-
bundig, zödat je kan zaahe: "je
mot 's in m'n ofje komme kieke" in 't
aore jaer is 't eêmae niks. Wulder
aode uut Madeira vuuf bollen van de
Agapanthus (Kaapse Lelie)
mee'ebrocht. 't Jaer daerop kwaeme
d'r drie in blad zonder te gae bloeien.
Waer of die aore tweê gebleve bin
wete m'n nie. Onze vriend die lank in
Nieuw-Zeêland woonde, ao nog wè
ezeid:" 't Is vuulte, J'Oor d'r van
verheve".
'n Jaer laeter gienge ze aole drie
bloeie mit 'n moöie groöte blauwe
bolle. D'r stae wè bie de beschrievien-
gen dat 'r eêl vee stengels mit blom
men zü komme, m3 bie ons waere ze
zunig. Toch, wat waere m'n blie. Dit
jaer aode ze aole drie moöi blad, m3
d'r is t'r m3 eêne gae bloeie. Dust
waere m'n wè teleur'esteld.
Subtropisch
't Eêle 'of is trouwes minder as vleej-
aere, want 't is vees te lank droahe
eweest. Ik dienke zöm3, dat ons zö
zachjes an 'n bitje motte verandere
wat de planten anbelangt in reke-
nienge motte gae ouwe mit 'n aor kli-
maot. Subtropisch, z3'k m3 zaahe.
M'n ok viehen in daer wiere m'n on
der bedolve, de vrouwe bleef m3 jam
maeke. Zödoende konde m'n potjes
weggee. Of de maansen d'r blie mee
waere, dat wete m'n nie.
Messchien leit 't an mien naem, m3
ik ouwe vee van blommen. 't Kan ok
weze, dat de ouwerjaerse opleidieng
van de kweekschole d'r mee te mae-
ken eit. Want wulder krehe nog les in
de plantenfemieljes in je most eêl vee
planten 'n naem kunne gee. Ik wete
nog goed, dat de juffrouw op de prak-
tijkschole, waer ofik 'n dag in de
weke naer toe most in de klasse 'n
geel bloeiende plante ao te staen. Dat
was sint-janskruid van de hertshooi-
familie. 'n Weke laeter krehe m'n on
verwacht 'n rippetisie. D'r laehe tien
verlepte planten in je most zaahe wat
of't was. Noe, iedrendeên ao 'n dikke
onvoldoende, m3 ik ao nog 'n vuve.
Want laet'r noe ok dat sint-janskruud
bie laahe. Ik zei dust wat de juffrouw
mien vertaald ao. Ik de leraer nog
noöit zö verbaesd zie stae kieke.Wul-
der vonde 't wè gemeên van de leraer,
want 'n bloeiende plante in de netuur
is wè wat anders as zö'n verlept dienk
op taefel. Zei noe zaalf.
Dat van die naemen de vrouwe in
ikke noöit achter ons kunne laete. As
ons 'n ure gae kuiere m'n toch zeker
'n kwartier bie vuulte stae kieke
waalke femielje 't is in wat of de naem
zou kunne weze. In dan m'n dienk
ik ok wè 'n stuitje stae leutere mit
aore durpshenoten. Die kenne m'n
aolemaele, daer oeve m'n nie van te
bedienken wat vö femielje 't is. M3
dan bin ons toch 'n ure de hort op ge
weest,
dinsdag 17 november 2020
In de rubriek Zuiderburen
werpen we wekelijks
een blik over de Belgische
grens. Deze week: De for
tengordel van Antwerpen.
Dominique Piedfort
Antwerpen
Van fort tot dineren bij Sergio Herman
en een gracht ligt het indrukwekkende fort Liefkenshoek in Beveren pal aan de Schelde.
FOTO ANNE HANA
Henk Blom
In deze rubriek
belichten we
wekelijks een
Zeeuws dialect.
Deze keer een
verhaal van Henk
Blom in het
Schouws.
Beluister de ge
sproken rubriek op
pzc.nl/streektaal.
