ZEELAND GEBOEKT
'Doe maar weer keihard, zoals vannacht'
ZEEUWS
DOTJE
De eerste
feministische
glimlach
I
7
'TKOM
AOL GOED!
Een veldwachter die zijn vrouw vermoordt, verkiezingsfraude in Aardenburg,
armoede en liefdadigheid, zeemijnen op de kust: Allie Barth en Albert Kort geven in
hun Zeeuwse vertellingen een kleurig beeld van wat onze voorouders meemaakten.
Het zijn vrolijke boekjes.
Lollig met een
knipoog. En
toch ook om wat van
op te steken. Over de
Zeeuwse taele bij
voorbeeld. En wel
licht ook een regel of
een zin die tot naden
ken stemt. Drie stuks
in handzaam formaat
laat uitgeverij Het
Paard van Troje in
Goes er het licht zien.
Twee van de hand van historicus
en dichter-tekstschrijver Jan
Zwemer. Ondersteund door illu
straties van Erwin Tramper biedt
hij twee titels vol met Zeeuwse
spreuken en wijsheden. In 't Kom
alle voormalige Zeeuwse eilan
den, Zeeuws-
Vlaanderen
en Goeree-
Overflakkee.
'Je mag aalt
op de piere
stuukn' is
West
Zeeuws
Vlaams voor
je mag altijd
binnenvallen,
wie in Oost-
Zeeuws-Vlaanderen nog een
pilsje wil kan zeggen 'laot den
aoker nog 's zakkn'. Als het niet
zo'n vaart loopt klinkt het in het
Zuid-Bevelands 'stille mae, kof
fie kook zo nie!' En op Schou-
aol goed put hij uit het dialect van wen-Duiveland wordt een
zwijgzaam iemand zo omschre
ven: 'Die zei
geên pruume
vo een mande
vol'. Het
tweede boekje
Zeeuws dotje is
thematisch
van opzet,
met spreuken
over kraam
tijd, opvoe
ding en ou
derdom.
Pier de Koning
(1951) is in Goes bekend van zijn
antiekwinkel Galerie 1900, die
hij tot 2014 runde. Op Facebook
publiceerde hij gedichten. Een
selectie van zijn werk is nu met
illustraties van Jan Willem Ha-
ment gebundeld in het boekje De
wereld volgens Poe-
ziepier. Schunnig
hier en daar, spot
tend en ook dich
terlijk. Eén voor
beeld, het gedicht
Wilde nacht:
Doodop, eeuwige
plakker Vroeg op,
laat wakker Nog
met halfgesloten
ogen naar de bakker
/Vers brood, nieuwe
liefde Net ontspro
ten Peukje roken Eitjes koken
'Mogguh, Schat, wil je hard of
zacht?'/ 'Doe maar weer keihard
Zoals vannacht'.
Zeeuwse schrijvers
Even de loep erbij. Ik kocht de
vier boeken in fraaie bandjes
vooral vanwege dit plaatje.
Een portret, of eigenlijk het por
tret van Petronella Moens (1762
1843), nog altijd tot ver buiten haar
Aardenburg bekend. Met minus
cule lettertjes staat er: Margaretha
Cornelia Boellaard pinxit, het
schilderij bevindt zich in het Cen
traal Museum te Utrecht. Aan de
andere kant lees ik in even kleine
letters: W. van Senus sculpsit,
deze bekende reproductiegraficus
heeft het prentje gemaakt.
Ik eer haar graag, Petronella
Moens. Maar niet vanwege het
boek waarin, trots op het titelblad,
het portretje van de vroeg blind
geworden schrijfster prijkt. Legaat
aan mijne
vrouwelijke
landgenooten
heet het werk
uit 1829, haar
brave fase, en
het is één
lange aan
klacht tegen
'onzedelijke
neigingen'. Wat is er over
van 'Pietje Potentaat', zoals men
haar noemde? Waar is de pittige
eerste vrouwelijke opinieleider
van Nederland gebleven?
Gelukkig zit er méér in mijn Pe-
tronella-pakket, bijvoorbeeld een
exemplaar van Dichterlijke menge
lingen, verschenen in 1791, een co
productie met haar boezemvrien
din Adriana van Overstraten uit
Bergen op Zoom. In die bundel
valt vooral op Gedachten bij den
Slaavenhandel, en dan gaat het niet
om loze gedachten van een eeuw
of wat na dato. De harten van de
dichteressen worden verscheurd
door de wreedste smart over 'moê
gefolterde Africaanen/ Langs 't
zuikerveld en koffijlaanen'.
Over de Aardenburgse werken
van Petronella Moens, zoals de ro
man Aardenburg waarin de slaver
nij is afgeschaft en alle kleuren
harmonisch samenleven, heb ik
het op deze plaats al eens gehad.
Haar vriendin zorgt dat in deze
Dichterlijke mengelingen Bergen op
Zoom niet onvermeld blijft.
Moens noemt hddr plaats in
een Lof der mannen, lof maar niet
heus. Heerlijke hoon over het 'ver
heven' geslacht dat 'wanneer ge
ons dwingt als uw' slavin te leeven
ons listig als uw heerscheres-
sen vleit'. Maar wie moest Aarden
burg redden toen in juni 1672
de Fransen aanvielen? De vrou
wen, Margaretha Sandra, in het
bijzonder. Net als de dichteres
wordt zij tegenwoordig met een
monumentje geëerd. Ook zonder
loep zie je het op het gezicht van
Petronella Moens: Nederlands eer
ste ironische, feministische glim
lach.
Op zich is het al bijzonder, veld
wachter Th. Klooster in Drei-
schor die in 1906 zijn echtge
note met een revolver neer
schiet. Hun huwelijk was slecht,
maar dan nog. Zijn Pieternella overleeft haar
verwondingen niet. De schutter geeft zich
zelf aan bij de burgemeester. Hij wordt tot
zes jaar gevangenisstraf veroordeeld.
Wat het hele geval nog bijzonderder
maakt, is dat Klooster in zijn cel een autobio
grafie schrijft. Ongetwijfeld gekleurd, want
geschreven door een verbitterd man. Maar je
bent toch ook geneigd te denken dat hij lang
niet alles uit zijn duim heeft gezogen. In de
pas verschenen bundel Zeeuwse vertellingen
van Allie Barth en Albert Kort wordt ruim uit
het levensverhaal van de veldwachter geci
teerd.
Klooster signaleert in zijn dorp Dreischor
complete anarchie omdat zijn voorganger het
druk had met het verzamelen van baantjes en
het ontvangen van steekpen
ningen. De autobiografie: 'O,
er gebeurde nooit iets in de
gemeente, maar intusschen
werd dikwijls brand ge
sticht, werd veel, veel gesto
len, hadden ernstige balda
digheden plaats, deed de be
volking tegenover vreemde
lingen die iets misdreven in
de gemeente, zelf recht,
zoodat kort voor mijne be
noeming een huis formeel
weg werd geplunderd, wer
den uit haat en nijd onder
ling, koeien en paarden de
staarten of tong afgesneden
en kon des zondagsavonds
geen fatsoenlijk mensch op straat komen,
daar de jeugd formeel koning was op straat.
Bij deze ergerlijke toestand moet ik nog voe
gen dat het drankmisbruik ontzettend was
gestegen, zoodat Dreischor op ééne na (dat
was Bruinisse) procentsgewijze, het grootste
alcoholgebruik had van geheel het eiland
Schouwen-Duiveland.'
Welkom in Dreischor
anno 1906. Zo biedt de
bundel meer mooie in
kijkjes in het dagelijks le
ven, één, twee of meer
eeuwen geleden. Niet al
lemaal zo sappig als het
verhaal over veldwachter
Klooster. Maar wel in alle
gevallen onderhoudend.
Oud-gemeentearchivaris
Allie Barth (1947) en his
toricus en oud-docent Al
bert Kort (1955) hadden al
ervaring met het putten
van verhalen uit gemeen
telijke en provinciale archieven, uit kranten
banken. Zie hun boeken Bevelandse belevenis
sen en Bevelandse vertellingen.
Nu maken ze heel Zeeland tot hun werkge
bied. En lezen we over de zeventienjarige Jo
hanna du Mez, die in 1850 in Groede wordt
misbruikt door haar stiefvader Jacob We-
melsfelder. Het proces-verbaal van de veld
wachter geeft een indruk van de ernst van de
zaak: 'Er is de laatste maanden schier geen
dag voorbij gegaan, dat haar stiefvader zich
niet veroorloofde haar aan te randen, te kus
sen en hare teeldelen te betasten en haar in
een woord met geen rust laat.' De rechtbank
in Middelburg veroordeelt de man tot een
onvoorwaardelijke gevangenisstraf, hij over
lijdt voor hij die heeft uitgezeten.
In totaal 22 verhalen die een doorkijkje bie
den in het dagelijks leven van toen. Spionage
tijdens de Eerste Wereldoorlog, aange
spoelde mijnen in dezelfde periode, een ver
woestende najaarsstorm in 1911, vermakelijke
stembustaferelen in Aardenburg tijdens de
gemeenteraadsverkiezingen van 1927. En nog
veel meer. De bundel Zeeuwse vertellingen
toont onze grootouders, overgrootouders en
hun ouders en grootouders. Boeiend, jazeker.
maandag 2 november 2020
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Koeien de staart afgesneden
uws
De wereld volgens
LEUK ZEEUWS C
Uitgaven van het Paard van
Troje, elk boekje kost 9,95 euro.
Mario Molegraaf
De van moord beschuldigde veldwachter Th. Klooster (midden) wordt in Zierikzee naar
de rechtbank geleid, 25 september 1906 - foto in het boek Zeeuwse vertellingen.
Allie Barth en Albert Kort: Zeeuwse vertel
lingen - Uitgeverij Het Paard van Troje, 112
pagina's, 15,- euro.
Zeeuwse vertellingen
Jan van Damme
