GIPHARTS VERRUKKELIJKE 4 HARRY MULISCH
'Eickmann
bleek een
slaafse man'
'Mulisck'
makkelijkst
leesbare boek'
Hij vraagt
nogal iets
van de lezer'
'Mulischiaanse
symboliek':
Harry Mulisch
die voor mij, dan
nog scholier,
de deur van
Athenaeum
Boekhandel
openhield.
Soms
diepzinnig,
soms melig'
Schrijver en veellezer Ronald Giphart leidt ons door zijn goedgevulde boekenkast.
'Ik was achttien, toen er
gebeld werd.' Dit is de fraaie
eerste zin van Voer voor psy
chologen, de beruchte ratjetoe-
bundel van Harry Mulisch.
Bij verschijning van dit boek
in 1961 was Mulisch (toen 33)
de veelbesproken coming
young man van de Neder
landstalige literatuur. In 1959
had hij Het stenen bruidsbed
gepubliceerd, een roman
over het bombardement
op Dresden. Hierna zou hij
lang geen fictie meer publi
ceren, maar zich toeleggen
op essays, autobiografische
teksten en politieke mani
festen.
Voer voor psychologen was
hiervan een voorbeeld, een
ogenschijnlijk willekeurig
samenraapsel van teksten,
soms diepzinnig, soms melig.
Veel mensen hebben niets
met de filosofie en humor van
Mulisch, maar voor wie zich
er wel aan durft over te geven
heeft dit boek veel te bieden.
In een hilarisch verhaal als
'Harry en het woord' vertelt
de schrijver aanstekelijk over
zijn seksuele ontwikkeling.
In 'Zelfportret met tulband'
schetst hij een aandoenlijk,
maar Mulischiaans afstande
lijk beeld van zijn afkomst en
de relatie met zijn vader.
Wie nog nooit iets van
Mulisch heeft gelezen vindt
Voer voor psychologen wellicht
een te diepe sprong, maar dit
boek blijft mijn favoriet.
Voer voor psychologen
Harry Mulisch had een Oostenrijkse
vader die werkte voor de nazi's, en een
Joodse moeder. Hij noemde zichzelf
daarom 'de verpersoonlijking van de
Tweede Wereldoorlog'. De oorlog is
zijn grootste thema, zowel in fictie (bij
voorbeeld in De aanslag uit 1982, dat ik
in deze rubriek al een keer besprak) als
in non-fictie, zoals in De zaak 40/61 uit
1961.
In dit boek deed Mulisch verslag van
het proces tegen Otto Adolf Eichmann,
de Oostenrijkse SS'er die medeverant
woordelijk was voor de massamoord
op Joden en zigeuners. In 1960 werd
Eichmann door de Mossad in Argentinië
ontvoerd, en daarna berecht in Jeruza
lem. Mulisch was vooral ontsteld door
de alledaagsheid van de nazi. Volgens
hem was Eichmann geen slecht mens,
maar iemand zonder overtuigingen die
slechts bevelen van anderen uitvoerde.
De zaak 40/61
Begin jaren 70 was het verwijt aan
Mulisch vaak dat zijn romans zo ontoe
gankelijk waren. De verteller, uit 1970,
bijvoorbeeld was een moeilijk te volgen
loodzware experimentele roman, die
door de kritiek werd afgeserveerd. Wel
licht als revanche publiceerde hij in 1975
de roman Twee vrouwen, misschien wel
zijn makkelijkst leesbare boek.
Het verhaal gaat over de museum
conservator Laura, die een lesbische
verhouding krijgt met de jeugdige
kapster Sylvia. Ooit was ze getrouwd
met de criticus Alfred Boeken, maar dat
huwelijk bleef helaas kinderloos. Aan
Sylvia om daar iets aan te doen.
Onder deze liefdesgeschiedenis legt
Mulisch natuurlijk wel een diepere laag,
want het verhaal grijpt uiteindelijk terug
op de tragische mythe van Orpheus en
Eurydice - maar die kun je als lezer
rustig naast je neerleggen.
Twee vrouwen
Een van de topwerken in Mulisch' impo
sante oeuvre is De procedure, uit 1998.
Het boek is een scheppingsgeschiedenis
en daarmee verwant aan De ontdekking
van de hemel (1992), dat door velen wordt
gezien als zijn magnum opus.
Hoewel hij met De procedure de Libris
Prijs won, kreeg het boek geen algehele
jubelontvangst, want Mulisch vraagt
- vooral in het begin - nogal een inspan
ning van zijn lezers. Hij schroomt niet
langdurig uit te weiden over kabbalisme,
alchemie, genetica, de theorieën van
Einstein en de verhalen van Kafka -
typische Mulisch-onderwerpen.
Toch gaat er achter alle eruditie een
spannend, aanstekelijk en ingenieus ge
construeerd evolutieverhaal schuil over
een hoofdpersoon die uit kristallen en
dood materiaal leven probeert te wek
ken. Ik hoor tot de schare liefhebbers van
dit boek. Wie doorzet wordt beloond!
De procedure
"Mfei
34
HARRY
MULISCH
De zaak
40/61
HARRY
MULISCH
Voer voor
psychologer
