ZEELAND GEBOEKT
Beversluis en
Van Meegeren,
een zwart duo
7
Honderd jaar geleden, hoogoplopende ruzies in Aardenburg. Katholieken
en protestanten, ze vochten elkaar de tent uit. Tot en met een ordinaire
stembusfraude in 1927 in stemlokaal 2, de katholieke jongensschool. Aardenburger
André Bauwens doet verslag vanaf het slagveld.
Groots Protestmeeting
Een enkele keer wil één van de heem
kundige tijdschriften in Zeeland extra
verrassend uit de hoek komen. En dan is
het altijd jammer dat de verrassing voorbe
houden blijft aan de hooguit enkele honder
den abonnees. Daarom richten we hier de
schijnwerper op een artikel van historicus An
dré Bauwens dat onlangs verscheen in
Tijdschrift, het bulletin van de Heemkundige
Kring West-Zeeuws-Vlaanderen.
Aardenburg is nu eenmaal Aardenburg.
Planning van een nieuw museum, een burge
meester die zijn handen niet thuis kan hou
den, er rommelt altijd wel wat. Honderd jaar
geleden was het niet anders. Bauwens legt uit
dat alle commotie van destijds moet worden
gezien in het licht van de katholieke emanci
patie. De katholieken maakten iets meer dan
de helft uit van de Aardenburgse bevolking.
Tot het algemeen kiesrecht in 1917 werd inge
voerd, waren zij in alle plaatselijke besturen
ondervertegenwoordigd. Ook in de gemeente
raad. In 1906 waren de burgemeester, één van
de twee wethouders en vijf van de zeven
raadsleden liberaal. Bij de verkiezingen van
1923, toen inmiddels ook het algemeen vrou
wenkiesrecht was ingevoerd, werden de ver
houdingen rechtgetrokken: twee katholieke
wethouders, vier katholieke en drie liberale
raadsleden. Een jaar later overleed de liberale
burgemeester Reepmaker van Belle, de katho
lieke Th. Overmaat werd zijn opvolger.
Wie dacht dat er vroeger niet makkelijk hele
en halve onwaarheden de wereld in werden
geslingerd, moet er maar eens goed voor gaan
zitten. De Aardenburgers van toen hadden
geen Facebook of Instagram nodig om elkaar
hun waarheid te vertellen. Via ingezonden
brieven in de Breskensche Courant, het nieuws-
en advertentieblad Zelandia, de Middelburgsche
Courant, de Nieuwe Zeeuwsche Courant, de
Maasbode en de Nieuwe Rotterdamsche Courant
haalden alle partijen hun eigen gelijk. Zo zeer
zelfs dat sommige briefschrijvers ervan wer
den beschuldigd onder valse naam te schrij
ven. Dat werd gezegd van onder anderen wet
houder E. de Wispelaere. Volgens de Neder
lands-hervormde predikant van Aardenburg
was de wethouder onvoldoende onderlegd
om een 'gestileerd stuk goed Nederlands' te
fabriceren. Uiteindelijk werd burgemeester
Overmaat door zijn protestantse tegenstan
ders met hulp van handschriftdeskundigen als
de echte auteur ontmaskerd. Die bleef overi
gens ontkennen.
Serieus werd het in 1927. De verhoudingen
lagen zo vast, dat ook zonder Maurice de Hond
te voorzien was dat de katholieken bij de ge
meenteraadsverkiezingen op zaterdag 21 mei
op vier zetels zouden uitkomen, de liberalen
op twee en de socialisten op één. De antirevo
lutionairen zouden de kiesdeler niet halen.
Daarop besloten de liberalen in het diepste ge
heim zo te stemmen, dat de antirevolutionai
ren een restzetel toegewezen zouden krijgen.
Die zetel zou van de katholieken afgaan, zodat
Verder was er niets te verstaan geweest van
het aflezen van de stemmen, omdat enkele ka
tholieke kandidaten, die duidelijk te diep in
het glas hadden gekeken, voortdurend kabaal
hadden gemaakt.'
Na protesten van liberale zijde nam justitie
maandag 23 mei 1927 alle stembiljetten in be
slag en arresteerde de twee leden van Stemlo
kaal 2. Waarop katholiek Aardenburg in het
geweer kwam. Op zondag 29 mei protesteer
den zo'n drieduizend katholieken onder bege
leiding van muziekgezelschappen uit Malde-
gem en Belgisch Middelburg op een weiland
aan de Bewestereede. Besloten werd een tele
gram te sturen aan vooraanstaande katholieke
politici in Den Haag. Dat hielp niet, de stem
busuitslag werd nietig verklaard.
Gekrakeel
Op 12 september 1927 moest er opnieuw wor
den gestemd. De katholieken haalden 547
stemmen, de andere drie partijen bleven ste
ken op 525. Toch verloren de katholieken hun
raadsmeerderheid omdat er restzetels gingen
naar de socialisten en de antirevolutionairen.
Politiek Den Haag zag het gekrakeel met lede
ogen aan en besloot daarop de kieswet te wij
zigen, zodat de verdeling van restzetels niet
meer nadelig kon uitvallen voor een meerder
heid in stemmen: 'Aan de Kieswet werd nu
het artikel 100a toegevoegd, het zogenaamde
Aardenburgse wetje'.
ze hun meerderheid in de raad kwijt zouden
raken.
Maar ja, 'geheim' bestond niet in Aarden
burg. De katholieken kregen lucht van de pro
testantse samenzwering en reageerden panie
kerig. Want: bij het tellen in Stembureau 2 - de
katholieke jongensschool in de Brouwerij
straat - werden er maar liefst zeventig ongel
dige stemmen geregistreerd. Bauwens schrijft:
'Er moest geknoeid zijn. Dit kon bijna niet an
ders. Zo had het aanwezige publiek niets kun
nen zien van het openen en tellen van de
stembiljetten omdat hun het zicht op de tafel
waarop dat gebeurde, was ontnomen door een
lessenaar en door twee heren die voor de tafel
stonden met hun rug naar het publiek toe.
Zeeuwse schrijvers
Iemand moet het doen, dus doet
Lo van Driel het. Misschien niet
met plezier, maar zeker met
kennis en inzet. Schrijven over een
netelig onderwerp, culturele colla
boratie in Zeeland en elders. Zijn
bijdrage De collaborateur en de ver
valser is een hoogtepunt in een
door opstellen in scriptiestijl en
plichtmatige rubrieken licht te
leurstellend nummer van het lite-
rair-historische tijdschrift De Pa
relduiker. De collaborateur is dich
ter Martien Beversluis (1894
1966), door het Duitse
bestuur aangewezen als burge
meester van Veere, en de vervalser
is schilder Han van Meegeren
(1889-1947). Maar je kunt zeggen
dat ook Van Meegeren een colla
borateur was
en Beversluis
een vervalser,
want het is me
nooit gelukt
een oprecht
woord in zijn
gedichten te
ontdekken.
Volgens Van
Driel moet de
man, voordien
communist en
christen, on
der de nazi's 'het gevoel gehad
hebben dat hij eindelijk een thuis
had gevonden'.
In 1942 maakte Van Meegeren
een portret van Martien Beversluis
en diens partner in crime, de
Veerse Jo Verstraate, die voor haar
boeken als Jikkemien de schuil
naam Dignate Robbertz zou ge
bruiken. Het portret werd ook af
gedrukt in Teekeningen 1 (er kwam
ondanks die titel nooit een ver
volg), Han van Meegerens boek
van ruim 3 kilo waaraan Beversluis
twintig lichtgewichtgedichten
bijdroeg als Golgotha, Uit de diep
ten, De dichter en Barmeisjes met de
sm-fantasie: Mocht ik die kelk zijn
van kristal,/ die vonkt en zingend
breken zal. Hij geniet alvast van de
pijn die 'de slechte vingers' van
het meisje hem zullen toebrengen.
Er ging een exemplaar van Teek-
eningen 1 met opdracht door Van
Meegeren naar Hitler: Dem gelieb-
ten Führer in dankbarer Anerkun-
ning gewidmet. Onbekend is wat de
Führer van de softporno-prenten,
laat staan van de verzen uit Veere
vond.
Na de oorlog probeerde de schil
der de wereld wijs te maken de na
zi's te hebben gefopt met zijn Ver
meer-vervalsingen, maar onder
meer door deze opdracht
bleek zijn sympathie. Ook Bever
sluis, die najaar 1944 het hazenpad
had gekozen, ging achteraf zielig
doen. Lo van Driel schrijft fraai en
met gepast venijn over aanloop
en nasleep. Zwarte bladzijden in
een helder licht.
van alle R. EC van Aardenburg
en omstreken^
maandag 19 oktober 2020
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Stembusfraude
in Aardenburg
Jan van Damme
De katholieke jongensschool in de Brouwerijstraat in Aardenburg (links op de foto) fun
geerde tijdens de verkiezingen van 1927 als Stemlokaal 2..
Leuk, zo'n artikel in een heemkundig blad.
En nog leuker, de Aardenburgse stembus
fraude is één van de hoofdstukken in het eind
deze week te verschijnen boek Zeeuwse ver
tellingen van Allie Barth en Albert Kort.
André Bauwens: Katholieke emancipatie in
een liberaal bolwerk van protestantse
huize, in: Tijd|Schrift, bulletin van de Heem
kundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen,
jaargang 15, nummer 3.
Oproep om mee te doen aan het ka
tholieke protest op zondag 29 mei 1927
Mario Molegraaf
De Parelduiker - nummer 4,
2020 - 13,50 euro.
OP ZONDAG 29 MEI
naar aanleiding van het gebeurde op Maandag
23 Mei j.i èe Aarden burg
i v '7 :l;. i 7 7,
ij VKÉKMr.E FAt;*AKi-..WrATSCHAPm- v
2| 7ANGMAAn>CHAFPiJ KhOI-
Ng het Lof, waarin de deelnemers worden verzocht
aanwezig te willen zijn f2 1/7 uur), gaan uilen om 3 uur
naar het terrein, voorafgegemn door een muziekkorps;
