4
ARCHIEF EVANGELISATIE GEDIGITALISEERD
Geef de wereld
een protestants
kleurtje. Hoe
Hollandse en
Zeeuwse
predikanten dat na
1600 probeerden,
valt na te speuren in
het 'overzeese en
maritieme archief'
van de kerkverga
dering van
Middelburg en
andere
havensteden Nu
digitaal te zien: zes
meter archief, zo
op het
beeldscherm.
We hebben
er allemaal
wel een beeld
bij. Hoe in de ze
ventiende en
achttiende eeuw onze koene voor
ouders het zeil hesen en een beetje
op de gis naar Indonesië, Brazilië
of Amerika voeren. Avontuurlijk,
romantisch, maar toch vooral voor
het gewin. Handelsnederzettin
gen stichten en geld in het laatje
brengen van de Verenigde Oostin-
dische (VOC) en West-Indische
Compagnie (WIC), de grote mul
tinationals van die tijd: dat was het
doel.
Dat er in het kielzog van de
kooplieden ook predikanten meet
rokken, wordt nogal eens verge
ten. Tot 1600 waren het de Portu
gezen en de Spanjaarden die het
katholicisme predikten in hun ko
loniën. Na 1600 zorgden Hollan
ders en Zeeuwen voor een stevig
tegenwicht. In de Republiek der
Verenigde Nederlanden was de
gereformeerde kerk leidend. Om
te zorgen dat die godsdienst een
wereldgodsdienst zou worden,
werden er predikanten uitgezon
den naar de Oost en de West.
Vanuit de Republiek werd die
evangelisering van nieuwe werel
den op de voet gevolgd. In de ste
den waar de VOC en de WIC hun
belangrijkste kamers hadden, wer
den speciale kerkelijke colleges in
gesteld. De regionale kerkvergade
ringen - classes - van de belang
rijkste havensteden benoemden
'Deputaten voor Maritieme of In
dische Zaken'. In de praktijk wa
ren dat per stad enkele predikan
ten, die de correspondentie met
M Leon
van den
Broeke
METAMORFOZE
M Een van de
stukken in het
zes meter
lange archief
over de evan-
gelisering van
nieuwe werel
den in het
Zeeuws Ar
chief. FOTO
ZEEUWS ARCHIEF
overzeese ge
biedsdelen on
derhielden. Voor Zee
land was de in Brugge geboren en
in Keulen en Middelburg werk
zame dominee Hermannus Fauke-
lius (ca. 1560-1625) in de beginja
ren belangrijk. Alleen in Amster
dam, Rotterdam en Middelburg
zijn alle brieven, rapporten en of
ficiële stukken bewaard gebleven:
zes meter archief in het Stadsar
chief Amsterdam, twee meter in
Voor wie er moeite in
wil steken en het
oude handschrift kan
lezen, valt er een
schat aan informatie
uit te halen
het Stadsarchief Rotterdam en zes
meter in het Zeeuws Archief.
Dat complete archief (1620-1816)
is nu gedigitaliseerd. Het project
werd gisteren gepresenteerd in het
Zeeuws Archief in Middelburg.
Leon van den Broeke (1966) was
daar als initiatiefnemer één van de
sprekers.
Van den Broeke is als hoofddo
cent religie, recht en samenle
ving/kerkrecht verbonden aan
de Vrije Universiteit Amsterdam
en is tevens hoofddocent kerk
recht aan de Theologische Univer
siteit Amsterdam. Het archief van
de 'Oost- en West-Indische zaken'
heeft al lang zijn speciale belang
stelling. „Misschien", zegt hij, ,,is
Dominee Hermannus Fauke-
lius (ca. 1560-1625), één van de
Walcherse 'deputaten' die de
correspondentie met overzeese
gebiedsdelen onderhield.
mijn fascinatie voor de internatio
nale wereld al heel jong begonnen.
Mijn ouders zijn afkomstig uit
Oostburg en Breskens. Ze hadden
plannen om naar Canada te emi
greren, zoals zovelen na de Tweede
wereldoorlog. In die periode
woonden ze tijdelijk in Kruinin-
gen. Daar ben ik geboren. De emi
gratie ging niet door. Maar we be
zochten wel familieleden in Ca
nada. Op mijn zesde stond ik op
Schiphol en zag al die vliegtuigen.
Bij Kruiningen vergaapte ik me op
de dijk aan de schepen op weg
naar Antwerpen, daar voer de we
reld aan me voorbij. Op de lagere
school lieten voorlichters van zen
dingsorganisaties dia's van verre
oorden zien. Die trokken me aan."
Tot de uitbraak van het coronavi
rus reisde hij heel de wereld over
om lezingen te geven, congressen
te organiseren en onderzoek te
doen.
Van den Broeke is blij dat het ar
chief van de 'deputaten' nu be
schikbaar komt voor een groot pu
bliek. Voor wie er moeite in wil
steken en het oude handschrift
kan lezen, valt er een schat aan in
formatie uit te halen. De archieven
bevatten beschrijvingen van Ma-
lakka en Nieuw Amsterdam, reis
verslagen, brieven van beroemd
heden als Peter Stuyvesant, het
Inhoud archief classis Wal
cheren. FOTO ZEEUWS ARCHIEF
schoolreglement voor de stad Ba
tavia. En nog veel meer. Van den
Broeke: ,,De classicale vergaderin
gen en hun deputaten fungeerden
als centra in een internationaal
handels-, maritiem en religieus
netwerk. Hun archiefstukken zijn
een goudmijn voor onderzoek."
In het licht van de huidige Black
Lives Matterbeweging kan er ge
voelig materiaal in zitten. Van den
Broeke: ,,In de kerkvergadering
van Middelburg werd uiteraard
eurocentrisch gedacht. Ze gingen
naar andere werelddelen waar an
dere culturen waren, andere be
volkingen leefden. Kolonialisme,
slavernij, je ziet in die archieven
zwarte bladzijdes. Maar er zijn ook
nuances en positieve bijdragen.
Als het doel was om een inheemse
bevolking te protestantiseren, dan
begon dat met een school opzet
ten, het land bewerken, het leren
van de taal."
Het archief van de Oost- en
West-Indische zaken classis
Walcheren is te raadplegen via
de website van het Zeeuws Ar
chief.
vrijdag 16 oktober 2020
GO
Schatkamer van de classis
Jan van Damme
Middelburg
De digitalisering van de archie
ven betreffende Oost- en West-
Indische zaken is uitgevoerd in
het kader van Metamorfoze, het
nationaal programma voor het
behoud van papieren erfgoed
dat is gehuisvest in de Konink
lijke Bibliotheek in Den Haag.
Metamorfoze is vernoemd naar
de gelijknamige roman van Louis
Couperus, waarin hij van dichter
in schrijver verandert. Sinds
1997 zijn er onder de vlag van
Metamorfoze honderden digitali
seringsprojecten uitgevoerd.
Vorig jaar werd het archief en de
f.
il
lil 1
i™
handschriften
collectie van het Zeeuws Ge
nootschap gepresenteerd en
eerder dit jaar werd het archief
van de Weeskamer van Zierik-
zee opgeleverd.
De Zeeuw Erik van der Doe is
één van de coördinatoren van
Metamorfoze. Hij noemt de ker
kelijke archieven betreffende
overzeese zaken bijzonder: ,,Je
krijgt een totaaloverzicht van de
kerkelijke bemoeienis overzee."
Voor dit project werkten de ar
chieven van Amsterdam, Rotter
dam en Zeeland samen.
