Je liefhebbende Vincent
EUWS 11
te
ROOFKUNST KOLONIËN
y/
.o
lerruggave kan beteke
nen dat duizenden
kunststukken - waar
onder topstukken - ver
dwijnen uit Neder
landse musea. Zo ligt in het Rijks
museum in Amsterdam een dia
mant die ooit van de sultan van
Banjarmasin was. Maar de Neder
landers hieven het sultanaat in het
Indonesische Zuid-Kalimantan in
1859 op en stuurden de diamant
naar Nederland. Huidig oordeel:
roofkunst.
Museum Naturalis in Leiden be
schouwt de Javamens - hét bewijs
dat aap en mens evolutionair met
elkaar zijn verbonden - als top
stuk. In 1891-1892 werden de been
deren opgegraven door 'koelies',
dwangarbeiders, in opdracht van
de Nederlandse arts en paleonto
loog Eugène Dubois. Huidig oor
deel: discutabel.
Een banjo, uit de collectie van
het Museum Volkenkunde in Lei
den, is tussen 1771 en 1777 door of
ficier John Gabriel Stedman mee
genomen uit Suriname. Huidig
oordeel: verworven in 'koloniale
context', maar het is niet te zeggen
of de banjo vrijwillig is afgestaan
of niet.
Het zijn zomaar drie voorbeelden
van koloniale kunst uit Neder
landse musea waarover een com
missie onder leiding van jurist en
mensenrechtenactivist Lilian
Gon^alves-Ho Kang You zich het
afgelopen jaar heeft gebogen. Het
advies is gisteren aan minister In-
grid van Engelshoven (Cultuur)
aangeboden. In een toelichting is
Gon^alves duidelijk: ,,Als het niet
aan jou toebehoort, moet je het
teruggeven.'' Het is volgens haar
'een erkenning van onrecht'. ,,Dat
iets tegen de wil is meegenomen.''
Dit hoeft vervolgens niet te bete-
Er is heel veel
koloniale kunst. Soms
is die gekocht, soms
geschonken, soms
geroofd.
kenen dat de kunst niet meer kan
worden tentoongesteld. ,,Het staat
Nederland vrij om te zeggen: we
willen dit kunnen tentoonstel
len.'' Er kunnen bijvoorbeeld af
spraken worden gemaakt over
bruikleen. ,,Soms willen landen
een goede museale samenwerking.
Dat de kunst in beide landen te
zien is en dat daarbij niet alleen de
optiek van Nederland, maar ook
van 'de ander' wordt getoond.''
Een onafhankelijke adviescom
missie moet de minister over roof-
kunst adviseren. Ook als de her
komst niet duidelijk is - niet on
denkbeeldig na soms wel 400 jaar
- moet de commissie zich over
verzoeken om teruggave buigen.
Hoe groot de behoefte bij voor
malige koloniën is om roofkunst
terug te vragen, heeft Gon^alves
niet geïnventariseerd. ,,Maar als er
duidelijke regels zijn, wordt voor
landen de drempel lager.''
De kwestie is actueel. In maart
gaf Nederland een Javaanse dolk
van de belangrijke Indonesische
verzetsheld prins Diponegoro -
gevonden in de collectie van het
Museum Volkenkunde - terug aan
Indonesië. Vorige maand nog werd
door activisten een Congolees
grafbeeld 'gestolen' uit het Afrika-
museum in Berg en Dal. ,,We
brengen dit terug naar huis'', werd
op een live-video op Facebook ge
zegd. Het beeld werd 'symbolisch
meegenomen', stelt Gon^alves, om
aan te geven dat 'het object niet
aan het museum toebehoort'.
,,Dergelijk onrecht moet je zoveel
mogelijk herstellen.''
Gon^alves richt zich in haar ad
vies op de voormalige Nederland
se koloniën Indonesië, Suriname
en de Caribische eilanden. Maar
ook uit andere delen van de wereld
waar Nederland vroeger korte of
langere tijd heerste, ligt kunst in
Nederland.
Zo werd het kanon van de ko
ning van Kandy (het huidige Sri
Lanka) in 1765 buitgemaakt door
Nederlandse troepen en naar Ne
derland gestuurd. Het wordt door
sommige historici gezien als een
voor de Nederlandse geschiedenis
belangrijk object, is te lezen in het
rapport van de commissie-Gon-
^alves. Het Rijksmuseum is sinds
vorig jaar in gesprek met Sri Lanka
over teruggave van het bronzen
wapentuig, dat is ingelegd met
goud, zilver en robijnen.
Voortbestaan
Musea met veel koloniale kunst
zoals het Rijksmuseum, Rijksmu
seum van Oudheden, Museum
Bronbeek in Arnhem en het Nati
onaal Museum van Wereldcultu
ren (drie locaties) hoeven volgens
Gon^alves niet te vrezen voor hun
voortbestaan. ,,Dat is voorbarig. Er
is heel veel koloniale kunst. Soms
is die gekocht, soms geschonken,
soms geroofd.''
De musea hebben bestaansrecht,
vindt ze. ,,Het is van alle tijden dat
je de geschiedenis laat zien. Je
moet daarin wel andere stemmen
toelaten.''
Het Nationaal Museum van We
reldculturen (NMVW) noemt het
rapport van de commissie een
'grote stap voorwaarts'. Onder
meer het Tropenmuseum in Am
sterdam en Museum Volkenkunde
vallen onder het NMVW.
Ook het Rijksmuseum is posi
tief. ,,Hiermee neemt Nederland
zijn verantwoordelijkheid. Wij
juichen dat toe'', aldus NMVW-
directeur Stijn Schoonderwoerd.
Hij noemt het ook terecht dat de
commissie de mogelijkheid biedt
voor het claimen van objecten die
niet onder dwang zijn afgestaan.
Het Rijksmuseum verwacht dat
het advies bijdraagt aan een 'con
structieve dialoog' met landen van
herkomst.
donderdag 8 oktober 2020
Liefst veertig brieven die
zijn geschreven door Vin
cent van Gogh (1853-1890)
en verluchtigd met schet
sen, zijn vanaf morgen te
zien in het Van Gogh Mu
seum in Amsterdam. De
wereldberoemde kunste
naar was ook een verwoed
brievenschrijver. Zo'n 820
exemplaren bleven be
waard. Ze liggen meestal in
het donker in een depot,
omdat ze uiterst kwestbaar
zijn voor licht. De brieven
die worden tentoongesteld,
worden dan ook schaars
belicht. Bezoekers zien er
onder meer de eerste brief
van Vincent, aan zijn broer
Theo, en de laatste, die
Vincent vier dagen voor
zijn dood schreef. De expo
sitie Je liefhebbende Vin
cent is tot en met 10 janu
ari te zien. fotos anp
tl
n,
Yt&r
P.u
6 Ctk*4A.
M UJ<|.,v
Teruggeven wordt hele kunst
Geroofde kunst uit voormalige
koloniën van Nederland moet
'onvoorwaardelijk' worden te
ruggegeven als het land van her
komst daar om vraagt. Dat advi
seert een speciale commissie
het kabinet.
Hanneke Keultjes
Den Haag
T
- Lilian Gon9alves, jurist
FOIO RIJKSMUSEUM
TO NATURALIS
FOTO MUSEUM VOLKENKUNDE
FOTO RIJKSMUSEUM
Een diamant van een sultan,
botten van de Javamens, een
banjo en een met goud, zilver en
robijnen ingelegd kanon: het
gaat mogelijk om roofkunst.
