omslagpunt in ons leven is
'Er zullen andere
virussen volgen,
dingen die we
nog niet kennen.
Daar begint het
omdenken'
'We kunnen
niet wachten
tot een nieuwe
generatie
dingen anders
gaat doen'
17
je kritiek had op het ontketende
globale kapitalisme: 'Ja, dat klopt
wel van die milieuproblemen en
dat is heel tragisch van die vuile
lucht en het plastic in de oceaan,
maar ja, wat moeten we doen: we
kunnen de machine moeilijk
stoppen'. Nou dat kan dus wel.
Corona heeft een deel van de eco
nomie letterlijk stilgelegd. Dit
heeft aangetoond dat een maat
schappij wel degelijk zelf beslui
ten kan nemen. Dat we ook kun
nen kiezen voor iets wat niet
'marktconform' is. We hebben de
afgelopen maanden mensen be
schermd die in veel gevallen niet
economisch actief zijn en die de
staat zelfs geld kosten, ouderen,
zieken. Een waanzinnige keuze,
vanuit het marktdenken. Maar het
is gewoon gebeurd. Ploef! En bin
nen een paar dagen was die hele
grote machine opeens niet meer
zo belangrijk. We gaan nog heel
lang praten over deze coronacrisis,
maar deze twee punten zullen bij
iedere discussie terugkeren. Het
kan anders'', aldus de in Hamburg
geboren Blom, die een Neder
landse moeder heeft. Hij spreekt
ook Nederlands.
,,Zo snel gaat dat niet. Voor grote
veranderingen heb je meer nodig
dan één epidemie waaraan eigen
lijk weinig mensen sterven. Zo
weinig dat een deel van de men
sen denkt dat het allemaal over
dreven is, die maatregelen. Ze ge
loven dat dit iets politieks is, een
samenzwering. Als je met iets
volstrekt nieuws te maken krijgt
waar en waarvan je de impact niet
kunt overzien, dan moet je wel
krachtige maatregelen nemen. Als
die achteraf overdreven blijken te
zijn geweest, dan weet je dat dan.
Maar op het moment dat het ge
beurt, moet je niet twijfelen.''
,,Een verandering van denken be
gint wanneer mensen voelen dat
ze niet meer het gereedschap heb
ben om hun eigen leven vorm te
geven. De hamer is te groot, de
schroevendraaier te klein. Ik moet
andere tools zoeken, daarnaar zijn
we allemaal op zoek. Sommigen
komen dan terecht op samenzwe
ringswebsites of bij populistische
partijen die claimen de waarheid
te kennen. Je kunt je zoektocht
ook voortzetten op andere plek
ken en zien dat er data zijn. En die
data zijn zo waanzinnig dat een
filmmaatschappij ze niet zou ac
cepteren van een scenarioschrij
ver omdat ze knettergek zijn. Er
verdwijnt een miljoen ton ijs in
Groenland, per minuut. Dertig
voetbalvelden regenwoud ver
dwijnen, per minuut. 60 tot 70
procent van alle landdieren zijn
verdwenen, niet de soorten maar
individuele beesten. Dat alles illu
streert dat het niet de goede kant
opgaat. Als er geen insecten meer
zijn, hebben we straks geen fruit
en graan meer. Of gaan we elk
plantje afzonderlijk met een
kwastje bestuiven?
We doen humanitaire interven
ties met de VN, waarom kunnen
we geen milieu-interventies
doen? Waarom kunnen we niet
verhinderen dat het regenwoud
wordt gekapt. Dit zijn geen lokale
problemen meer. Als tien procent
van het regenwoud verdwijnt is
dat een probleem voor het weer in
Nederland.''
,,Zeker, maar die is het meest vi
rulent in andere regio's. Het is wel
onderdeel van eenzelfde ontwik
keling. Corona heeft dezelfde oor
zaak als de klimaatcrisis, namelijk
het ingrijpen van de mens in de
natuur. Er zullen andere zaken
volgen, andere virussen of dingen
die we nu nog niet kennen. Daar
begint het omdenken. Dat bete
kent ook dat we het over een heel
vieze uitdrukking moeten heb
ben: 'ergens van afzien'. Ik vind
het een belachelijk kinderachtig
idee dat je een volwassen leven
kunt leiden zonder van dingen af
te zien. Iedere keuze is het afzien
van al het andere. Ik ben met één
prachtige vrouw getrouwd, dus
niet met alle anderen. Ik leef in
Wenen dus niet in Amsterdam of
Cairo. Afzien doe je omdat je iets
anders belangrijker vindt, waar
devoller. Dan is het ook niet zo
moeilijk.''
,,Dat zijn eigenlijk twee vragen.
Hoe belangrijk is het voor ieder
een individueel? Reuze belangrijk
en tegelijk helemaal niet belang
rijk. En hoe belangrijk is het voor
de economie? Dan wordt het in
gewikkelder, omdat de economi
sche groei die we dankzij fossiele
brandstoffen hebben gerealiseerd
ons ook veel goeds heeft gebracht:
medische zorg, onderwijs, het
parlementaire systeem, minder-
hedenrechten, een tolerante
maatschappij. Dat moet allemaal
worden gefinancierd en dat wil
len we ook in stand houden. Hoe
dat kan zonder economische groei
en het geld wat daardoor beschik
baar komt? Dat is een heel wezen
lijke vraag. Maar we beleven nu
een moment van radeloosheid.
We hebben een succesvol econo
misch model dat ongelooflijk
goed heeft gewerkt - tussen haak
jes: voor ons, niet voor andere
mensen die het werk moesten
doen. Maar goed, het wordt heel
dan moeilijk als je hier nu op dit
moment moet gaan vertellen:
'Mensen, het was prachtig maar
nu gaan we iets anders doen'. Om
te worden gehoord, moeten men
sen gedeelde ervaringen hebben
die hen doen beseffen dat het niet
meer werkt hoe we hebben ge
leefd. Dus als de wereld anders is
geworden, moet ik ook mijn den
ken aanpassen. Dat is een langdu
rig en pijnlijk proces. En we heb
ben niet veel tijd. We kunnen niet
wachten tot een nieuwe generatie
anders over dingen gaat denken
en die dingen anders gaat doen als
zij volwassen zijn. Nee, het moet
nu gebeuren.''
,,Ik richt me allereerst tot de groep
die het meeste kan doen aan wer
kelijke verandering. De groep die
ook het meeste vuil produceert en
het meeste verbruikt. Dat zijn ook
de mensen die het vaakst leider
schapsposities bekleden. Ze zijn
het hoogst geschoold, hebben het
meeste geld te besteden. Het zijn
hun kinderen die naar de protes
ten van Fridays For Future Neder
land gaan. Daar zitten die kinde
ren van andere mensen ook niet
zo vaak in. Dus deze groep moet
het voortouw nemen. Het pro
bleem in een democratie is dat je
wel een voldoende grote meer
derheid moet hebben om echt iets
te kunnen veranderen. En zo ge
weldig zijn die goed opgevoede
weldenkende urbane mensen ook
niet, hoor. Maar het is een begin.
En op grotere schaal kan het rijke
westen samenwerken met armere
landen en bijvoorbeeld onze ken
nis over duurzame energiebron
nen gratis aanbieden. Deze crisis
mag niet nog een keer ten koste
gaan van de arme landen. Je kunt
ook zeggen: we gaan een export
en importregeling maken zodat
producten uit bijvoorbeeld Afrika,
die op een heel duurzame manier
zijn geproduceerd, veel meer kans
hebben op de Europese markt. Zo
kun je voorkomen dat duurzaam
leven een hobby voor rijke men
sen wordt en alle anderen nog
moeten worstelen.''
,,Op veel niveaus kun je samenko
men. Het gaat niet alleen over co
rona en milieu. Je moet ook den
ken aan afspraken als een basisin
komen voor iedereen. Of je het
leuk vindt of niet: we zijn op weg
naar een economie die digitali
seert en steeds minder mensen
nodig heeft. Minder mensen kun
nen straks nog voldoende geld
verdienen om hun gezin te onder
houden. Zij zullen straks meer en
meer laaggeschoold werk moeten
aannemen. Als die groep ziet dat
anderen in luxe doorleven, over
de wereld reizen en hun spullen
in designshops blijven kopen, dan
is het niet zo gek dat die mensen
zich afvragen wat ze aan dat om-
denken hebben en of het wel
rechtvaardig is."
„Absoluut. Ten eerste moet je die
groep duidelijk maken dat het
niet hun schuld is dat ze geen geld
kan verdienen. Het is niet omdat
ze lui zijn of dom, maar het werk
is er gewoon niet meer. De win
sten wel. Dus waarom dan geen
basisinkomen voor iedereen. Hoe
zou Nederland eruit hebben ge
zien in een coronalockdown met
een basisinkomen? De financiële
nood zou kleiner zijn geweest.''
,,die verandering gebeurt door te
leven. Niet door te lezen of te de
batteren. We zijn een gemeen
schap. Uiteindelijk willen we alle
maal hetzelfde: een inkomen, een
dak boven het hoofd, onze kinde
ren moeten het niet slechter krij
gen. We hebben hetzelfde doel,
maar er zijn verschillende wegen
naartoe. De markt kan veel voor
de maatschappij doen. Maar het
marktmodel is niet iets wat los
staat van die maatschappij. Het is
er een onderdeel van en aan elk
onderdeel kun je vragen om mee
te werken om doelen te bereiken.
Het gaat niet alleen om de winst,
maar ook om wat dat bedrijf bete
kent voor de omgeving, de sa
menleving en het milieu. Als we
een oplossing willen vinden,
moeten we daar kijken.''
GO ZATERDAG 26 SEPTEMBER 2020
Bij de eerste coronagolf hoorde
je veel mooie ideeën over een an
dere manier van leven. Nu maken
we vooral ruzie en willen we
terug naar vroeger. Het denken
over een andere samenleving
lijkt alweer vervlogen.
Het grootste leed wat de mees
ten van ons overkwam, was niet
ziekte of dood maar thuis moe
ten blijven, economische beper
kingen, geen geld meer hebben.
De impact van klimaatverande
ring is al goed voelbaar.
Hoe belangrijk voor onze levens
kwaliteit is dat huidige consump
tieniveau nou echt?
Een verwijt kan zijn dat u vergeet
dat het niet voor iedereen even
gemakkelijk is een stapje terug
te doen.
De vraag blijft hoe je in een de
mocratie iedereen meekrijgt om
zo'n ingrijpende en noodzakelijke
verandering te bewerkstelligen.
U zegt dan dat dit inzicht ook
meehelpt aan anders denken?
Alles draait om die omslag.