'Tijdens het
schrijven voelde
ik vooral afteer:
ik wil dit niet,
ik kan dit niet'
voor hun zoons soldaatjes en speelgoed
wapens te kopen. Waarom heeft zij zich
nooit écht van hem afgekeerd? Ze was te ge
lovig, denk ik, en te loyaal. Daarnaast hield
ze haar gezin bij elkaar voor haar kinderen,
omdat ze een traditionele burgervrouw
was, in een vreemd land bovendien. En vol
gens haar dochters voelde ze zich schuldig
omdat Mientje zich aan het sterfbed van
Elsa door Willem had laten verleiden.
„Mientje was een tragische figuur, maar
ik wilde haar ook in haar grootsheid laten
zien. In de tijd dat Willem in het gevang zat
en zij kamers moest verhuren om rond te
komen, stond ze fier als een vuurtoren.
Met haar huurders discussieerde ze over
filosofie en politiek.
,,En dan was er nog het bizarre gegeven dat
Willem na zijn dood boven zijn Joodse
vrouw Elsa begraven wilde worden. Wat
ben je dan? Een schoft? Een idioot? Ik zag
het drama, en het begin van een roman. Een
verhaal over liefde, huwelijk en politiek.
Ik moest de spoken van dit huis tot leven
wekken en proberen te achterhalen wat
er is gebeurd in die kamers.''
Een precieze verklaring voor zijn daden
geeft Hertmans niet; wel laat hij zien hoe
een complex aan factoren de jonge Willem
steeds verder in de armen van de zwart-
hemden dreef. Het vroege verlies van zijn
moeder, het verlies van een oog, indruk
willen maken op de meisjes. Maar vooral:
de diepe kloof tussen het Vlaamse en
Franstalige deel van België. Vlaamse natio
nalisten beschouwden steun aan het na
zisme, dat een einde zou maken aan de
Waalse superioriteit, als een vaderlands
lievend e daad. De haat j egens de Walen zat
diep; tijdens de Eerste Wereldoorlog waren
het vooral de Franstalige officieren die de
dienst uitmaakten en de Vlaamse soldaten
offerden als kanonnenvoer.
Wie De opgang leest, begint meer te be
grijpen van het vroegere én huidige België:
van de gespletenheid van het land en van
het succes van het Vlaams Blok. De Vlaam
se nationalisten streden voor de 'bevrijding'
van Vlaanderen - zo werd dat genoemd,
zegt Hertmans. ,,D eze roman legt een ver
grootglas op de emoties van mannen als
Verhulst, van wie er velen waren. Zij voel
den zich miskend, een slachtoffer. De
onderbuik van de Vlaamse samenleving is
daar nooit overheen gekomen. Anderzijds
blijven veel Franstaligen de Vlamingen
doodverven als fascisten. Het zijn twee
onverminderd sterke krachten, die elkaar
nog altijd in stand houden.''
Ondanks de fraaie opbouw is De opgang
taaier dan de vorige twee romans, erkent
hij. ,,Dit was mijn moeilijkste boek ooit.
Tijdens het schrijven voelde ik vooral
afkeer: ik wil dit niet, ik kan dit niet. Je
voelt als lezer, denk ik, dat Verhulst ook
voor mij een raadsel blijft.''
Maar literatuur heeft niet tot doel te
behagen; verhalen mogen schuren en
wringen, tergen, ontregelen of moeite
kosten. ,,Ik móést dit boek schrijven. Oorlog
en terpentijn was een wit boek, over een
'heilige'. De opgang is een
zwart boek, over een 'duivel'.
Wat de reacties ook zullen
zijn, de maker in mij heeft er
vrede mee.''
De opgang verschijnt bij
De Bezige Bij (€25).
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 2020 33
