ZEELAND GEBOEKT
Zelfs na drie generaties leeft de oorlog nog
De dapperste
moeder van
heel de wereld
7
In Op weg naar De Hartzvervolgt Wessel te Gussinklo het levensverhaal van Ewout
Meyster. Een roman als hoogst persoonlijke afrekening.
Geheugens zijn meestal een put vol flits-
jes en flardjes, maar Wessel te Gussin
klo (geb.1941) diept zeer precieze de
tails en uiterst subtiele nuances op. Dat is mis
schien de essentie van zijn schrijverschap, zo
als te zien in het met de Zeeuwse Boeken
prijs onderscheiden De hoogstapelaar en nu in
Op weg naar De Hartz. De auteur woont sinds
2007 in Zeeland en in dit nieuwe werk geeft
hij een kleine knipoog naar 'zijn' Kamperland.
Opnieuw is de hoofdpersoon Ewout Meyster,
een personage in wie veel van zijn schepper
valt te herkennen.
Te Gussinklo studeerde psychologie en
werkte een tijdlang als psychiater. Ewout be
geeft zich ook in dat wereldje, een wereldje
dat met fijnzinnig venijn wordt getekend. Het
boek, ontwikkelingsroman en sleutelroman
tegelijk, is een heerlijk heftige afrekening met
een dubieuze sector vol charlatans, met een
soort sekteleider en als hoofdkwartier een op
leidingsinstituut 'De Hartz'. In de roman
keert Ewout na bijna vier jaar terug naar deze
tempel. Bij zijn eerste bezoek verkeerde hij in
het gezelschap van zijn leermeester Somsen,
een even zelfvoldane als foute kerel.
Een eeuwige actualiteit
De twee tijdlagen wringen, geven de roman
onvermijdelijk iets van een invuloefening,
hoe virtuoos het invullen ook verloopt. De ro
man maakt een ouderwetse indruk, langzaam
en lijvig, de stijl is bevlogen en weelderig, er
zijn volop verwijzingen naar literatuurhisto
rie, muziek en filosofie. De actualiteit lijkt
ver weg, maar met enig geduld ontdek je een
eeuwige actualiteit, die van de verhouding
tussen wie wij zijn en wie we willen zijn.
'Normaal' zijn, zo weet de schrijver, betekent
slechts dezelfde misvormingen hebben als ie
dereen. Het zoeken van de hoofdpersoon naar
zichzelf is ook onze zoektocht.
De begaafde en gevoelige Ewout schrijft als
jongen van achttien een roman. Hij belandt
ermee bij de psychiater Somsen die van een
geweldige prestatie spreekt, om die vervolgens
toch weer te kleineren. Ewout wordt zijn
hulpje en onderzoeksobject, en komt er gelei-
delijk achter dat de vereerde man die
zoveel stoornissen bij anderen ziet, zelf flink
gestoord is. Net als andere topfiguren uit het
vakgebied met wie Ewout in aanraking komt.
Zoals de verrassend kleine 'Grote Man', een
soort profeet, die ook zelf flink onder de in
druk raakt van zijn verhalen over 'de voltooi
ing, de voleinding'.
Gehinderd worstelen
Somsen eist volstrekte gehoorzaamheid van
zijn jonge assistent, die al zijn zekerheid en
zelfverzekerdheid kwijtraakt. De zielenknij
per bemoeit zich met alle aspecten van zijn
bestaan. Vooral ook wanneer Ewout op zijn
eigen wijze betoverd raakt door Sylvia. Som-
sen ontfermt zich over het naar zijn zeggen
ernstig beschadigde meisje, maar natuurlijk
niet met al te zuivere bedoelingen. Er vol
gen onthullende en onthutsende, tedere en
tergende hoofdstukken over eerste
liefde, eerste toenadering, onderwerpen
waarvan je misschien dacht dat het laatste
woord er wel over was gezegd. Niet dus: 'On
handig en moeizaam ging het allemaal, een
soort gehinderd worstelen'.
Hoe een schrijver schrijver wordt, daar er
gens ligt de zin van heel de onderneming
waarvan Op weg naar De Hartz een onderdeel
is: 'Waar de goede woorden vinden?' Wessel
te Gussinklo laat overtuigend zien dat hij uit
eindelijk de goede woorden, de juiste beel
den heeft gevonden.
Er zit gevoel in Vormen van
vrede. Zomaar een zin op
pagina 43: 'Een Indonesi
sche vrijheidsstrijder was zijn
land trouw, zijn grond, al moest
hij daarvoor zijn vriendje waar
mee hij sinterklaas had gevierd in
het grote koloniale huis de ogen
uit steken'. En op pagina 86: 'Als
we door beruchte hekken van
Auschwitz gaan, na uitvoerige
controle bij de ingang, en het
grint onder onze schoenzolen ho
ren knarsen, verstilt de tijd en
worden we bevangen door een
onbekend schuldbewustzijn.'
We leven nu 75 jaar na de be
vrijding, driekwart eeuw in
vrede. In dat kader schreef Elte
Rauch korte, invoelende verhalen
vol herinneringen van haar Indi-
VORMEN
VREDE
sche familie aan de Tweede We
reldoorlog. Die bundelde ze on
der de titel Vormen van vrede. Zelfs
drie generaties na de oorlog blij
ken trauma's nog steeds de kop op
te steken. Ze noemt zichzelf een
'mengelingenmeisje' (pagina 59).
Als ze haar Japanse vriendin Mat-
suma vertelt over de opa's in In
donesië, over de kampen, de folte
ringen, de angst, bestempelt ze
zichzelf en haar vriendin als
'kleinkinderen van de oorlog'.
In het zeer verzorgd uitgegeven
boek blijkt op pagina 31 dat de
schrijfster in Terneuzen op school
heeft gezeten. Ze maakt er een
schrijversavond mee met Adriaan
van Dis en gaat met hem in ge
sprek (pagina 32): 'Onze discussie
ging er fel aan toe We hielden
elkaars handen vast. We hadden
iets begrepen.'
Elte Rauch (1980) is schrijfster
en programmamaakster. Ze
groeide op in Zeeuws-Vlaande-
ren. Op haar zeventiende vertrok
ze naar Amsterdam en kort
daarop naar Engeland waar zij
ruim tien jaar woonde. Daar stu
deerde ze filosofie en sociale we
tenschappen aan de University of
Bristol. In 2010 verhuisde ze terug
naar Amsterdam en volgde een
studie theologie aan de Universi
teit Utrecht. Uit het complete oe
uvre van Huub Oosterhuis stelde
ze een bloemlezing samen en ze
verzorgde met Simon Mulder een
bloemlezing uit de poëzie van
Henriette Roland Holst. Vormen
van vrede is haar verhalen-debuut.
Momenteel werkt ze aan een ro
man, die in de loop van volgend
jaar zal verschijnen.
Zeeuwse schrijvers
De boeken van Josephine
Rombouts danken we ei
genlijk aan een overijve
rige leerplichtambtenaar. Dat
wordt duidelijk uit haar onlangs
verschenen De weg naar Cliffrock
Castle, waarin ze vertelt hoe de
Schotse historie van haar en haar
gezin begon. 'Luctor et emergo' lui
den de laatste woorden. Heel toe
passelijk, de schrijfster woont in
middels in Zeeland. Ze leeft onder
een andere
naam, zoals
ook het kas
teel waar ze
als 'housekee
per' werkte
anders heet.
Het leek of ze
meespeelde
in een afleve
ring van
Downtown Abbey. Veel lezers geno
ten van de verhalen uit haar Cliff
rock Castle en Terug naar Cliffrock
Castle.
Maar hoe belandde ze in deze uit
hoek? Het was een vlucht, omdat
haar kinderen Wolf en Raaf be
kneld waren geraakt in het Neder
landse onderwijssysteem. We we
ten het: geen schoolkind kan hier
zonder behandelplan, allemaal
zouden ze een afwijking hebben
die tot aanpassingen en ingrepen
noopt. Zo belandde het gezin van
de schrijfster in een nachtmerrie.
De jongens gaan van school naar
school, in afwachting van een diag
nose die nooit wordt gesteld. Aan
het eind van deze fatale keten
wachten de leerplichtambtenaar
en de strafrechter. Voor de laatste
Nederlander die nog in de kwaliteit
van onze rechtspraak gelooft, moet
De weg naar Clifford Castle een ont
goocheling zijn. Voor ieder ander is
het weer een verrijkend en verbijs
terend boek. Over de kwalijke
kwakzalverskolder van 'hoogbe
gaafd', 'asperger' en niet te vergeten
'pdd-nos'. En over de avontuurlijke
ontsnappingsroute die de schrijf
ster vindt. Die route voert onder
meer langs ijzige Schotse omstan
digheden en warme Schotse men
sen, een kleine cottage en een groot
kasteel.
Volgens de rechter is Josephine
Rombouts een slechte ouder, maar
voor mij is zij de dapperste moeder
van heel de wereld. Op het dorps
schooltje op een Schots schierei
land doen haar kinderen het gewel
dig. Raaf, in Nederland als een
zwaar geval gezien, wordt ineens
als 'social, smart and with a great
sense of humour' omschreven. Net
als alles met huisvesting en werk in
orde is gekomen, slaat het noodlot
toe. Ik ga verder niets verklappen,
dat Zeeuwse motto 'Luctor et
emergo' zegt genoeg.
maandag 21 september 2020
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
De goede woorden gevonden
Jan van Damme
Romanschrijver Wessel te Gussinklo: ouderwets, langzaam, lijvig, bevlogen en weelde
rig. FOTO MECHTELD JANSEN
Wessel te Gussinklo: Op weg naar De Hartz
- Uitgeverij Koppernik, roman, 504 pagi
na's, 24,50.
Vail, drie generaties nade bevrijding
Rauch
schreef
korte ver
halen vol
herinne
ringen van
haar fami
lie aan de
Tweede
Wereld
oorlog
Elte Rauch: Vormen van vrede -
Uitgeverij HetMoet, hardcover,
100 pagina's, 18,99 euro.
Mario Molengraaf
Josephine Rombouts: De weg
naar Cliffrock Castle - Uitgeverij
Querido, 320 pagina's, 20,99.