Vlammenzeeën verwoesten
18
De sneeuw is nog niet weg of toendra's
in het Noordpoolgebied staan in brand.
Dat kan een 'zombiebrand' zijn: vuur
dat 's winters ondergronds gaat en in
de zomer weer aan de oppervlakte
komt.
'Het ontdooien
van de perma
frost gebeurt
zeventig jaar
eerder dan was
voorspeld'
Het zijn sluip
moordenaars
waartegen het
moeilijk vechten
is. In het Noord
poolgebied kan
van het ene mo
ment op het andere een bosbrand
ontstaan. Niet veroorzaakt door de
mens of een blikseminslag, wat
ook gebeurt, nee, het vuur komt
uit onverwachte hoek: uit de
grond. Het fenomeen is al langer
bekend, maar pas sinds vorig jaar
wordt er uitgebreid onderzoek
naar gedaan en dankzij de naam
'zombiebranden' bereiken ze het
grote publiek. Het gaat om over-
winteringsbranden, ondergrondse
veenbranden. Als zij aan het eind
van de zomer boven de grond uit
doven, woeden zij soms onder
gronds verder. Een jaar later, in de
late lente, kan het vuur weer te
voorschijn komen en richt het, zo
als deze zomer, enorme schade
aan in het Noordpoolgebied.
Vooral de toendra's in Rusland
moeten er nu aan geloven, maar
ook Canada en de Amerikaanse
staat Alaska gaan er onder gebukt.
Ongekende vlammenzeeën slaan
er voor het tweede jaar op rij gi
gantische gaten in de uitgestrekte
bossen. In Rusland zijn miljoenen
hectaren in de as gelegd.
Vooral de regio's Sakha en Tsjoe-
kotka in Siberië zijn zwaar getrof
fen. Boven het gebied hangen
langgerekte grijze rookkolommen.
In Canada krijgt de regio Noord-
Alberta het voor de kiezen. Alleen
al bij de brand in Chuckegg Creek
ging er in drie maanden tijd
350.000 hectare bos verloren.
„Zombiebranden zijn bijna niet
te bestrijden'', zegt Peter Winsor
van het Wereld Natuur Fonds in
LfeScience. De zombiebranden
ontstaan dankzij de permafrost:
bevroren grond in het Noordpool
gebied. De laag die soms honder
den meters dik kan zijn, bestaat uit
gravel, zand en slib, bij elkaar ge
houden door bevroren water. Vaak
zit er ook organisch materiaal in,
bevroren resten van planten en
dieren. Bij extreme kou dreigt er
niet zoveel gevaar, maar nu de
temperatuur op de Noordpool snel
stijgt, ontdooit de permafrost. Dan
komen er in de veenlaag gassen
vrij waaronder methaan, de voe
dingsbron voor zombiebranden.
Die gassen zorgen ervoor dat het
vuur ondergronds tot soms grote
diepte in turflagen blijft voort
woekeren als het boven de grond
is uitgegaan. In de zomer, als het
ijs en de sneeuw bij hogere tempe
raturen smelten, kruipt het vuur
weer naar boven. Satellietbeelden
laten zien dat de branden heel snel
de kop kunnen opsteken na het
ontdooien van de sneeuw.
Het aantal branden en de om
vang ervan worden in kaart ge
bracht dankzij Sentinel-satellieten
van de Europese ruimtevaartorga
nisatie ESA. Zij observeren de
aarde onder de paraplu van het
Copernicus-programma (CAMS).
Sinds afgelopen juni woeden er
meer dan honderd grote branden
in het Noordpoolgebied, aldus
(bos)brandenexpert Mark Par-
rington. ,,Dat is zeer verontrus
tend. Op zo veel branden hadden
we niet gerekend.'' In mei zag hij
de eerste rode plekken op satelliet-
beelden, nabij plaatsen waar vorig
jaar al branden hadden gewoed.
Er staan nog veel vragen open:
hoe vaak komen 'zombiebranden'
voor, hoe schadelijk zijn ze en hoe
groot is hun invloed op de veran
dering van het klimaat?
,,Met het ontdooien van de per
mafrost werd rekening gehouden,
maar het gebeurt zeventig jaar eer
der dan was voorspeld'', aldus
Winsor. Zo'n groot aantal grote
bosbranden in het Noordpoolge
bied is de afgelopen 10.000 jaar
niet vertoond. ,,Deze zombiebran-
den kunnen jarenlang onder
gronds blijven woeden, waardoor
de permafrost nog sneller ontdooit
en er enorme hoeveelheden kool
stofdioxide (CO2) en het broeikas
gas methaan in de atmosfeer ko
men'', voegt de wetenschapper
eraan toe. Die uitstoot verhoogt op
haar beurt weer de temperatuur
waardoor de permafrost harder
smelt. Het wordt een vicieuze cir
kel.
De hoeveelheden koolstofdi
oxide die vrijkomen zijn onge
kend. Ze zijn vergelijkbaar met de
jaaruitstoot van landen als België
en Cuba. De situatie zal nog verer
geren, omdat stijgende temperatu
ren boven de grond zullen zorgen
voor meer zombiebranden omdat
de grond uitdroogt.
Verwacht wordt dat de uitstoot
koolstofdioxide van dit jaar die van
het bosbrandseizoen 2019 - van
mei tot oktober - ver zal overtref
fen. Toen ging het om 191 mega
ton. Volgens berekeningen van het
Copernicus-programma CAMS
kwam er vorig jaar alleen al in juni
50 megaton aan koolstofdioxide
vrij. Dit jaar zou het volgens eerste
schattingen tot en met augustus
gaan om een uitstoot van 244 me
gaton. Dat is meer dan de uitstoot
van een land als Vietnam. Weten
schappers gaan ervan uit dat 2021
en de jaren daarna soortgelijke, ui-
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 2020 GO
A
Zombiebrand:
de ondergrondse
sluipmoordenaar
HANS VAN ZON
Smeulend vuur zoekt
zich een weg door de
kanalen van de veenlaag.
Een jaar later ontstaat
een nieuwe brand.
Brand 2
Brand 1
