Joost was én een groot
stilist én een groot
verhalenverteller
Amerika als uitweg
voor de Alkmaarse
troosteloosheid
Lijdend aan het leven
zocht Joost naar
geestelijk houvast
\a het succes van Gimmick!
had Zwagerman makkelijk
een vervolg kunnen schrij
ven, maar hij koos voor een
andere richting, waarmee
hij zijn veelzijdigheid als schrijver be
vestigde. Grofweg zijn er twee soorten
schrijvers: stilisten en verhalenvertel
lers. De stilisten herscheppen de taal
en de verhalenvertellers nemen hun
lezers mee op reis. Joost Zwagerman
was een uitmuntend stilist én een al
even uitmuntende verhalenverteller.
Hoofdpersoon in het in 1991 versche
nen Vals licht is Simon Prins, een jonge
man die de bijna pathologische behoef
te heeft prostituees te bekijken en te
Joost
Zwagerman
VALS
LICHT
bezoeken. Hij neemt een kamer vlakbij
de Amsterdamse rosse buurt en ziet
daar een jonge prostituee die zijn aan
dacht trekt, Lizzie Rosenfeld. Simon
bezoekt haar peeskamer en zij staat
hem zelfs toe bij haar thuis te komen.
Al snel raakt Simon verliefd op haar
en als hij zich in haar te begint te ver
diepen, komt hij erachter dat ze vaak
niet is wie ze beweert te zijn. Er volgt
een moeizame zoektocht naar haar
geheime verleden vol schulden, drugs,
psychische problemen en crimineel
gedrag. Simon en de lezers vragen zich
voortdurend af wat ze moeten geloven
en vinden van Lizzies gedrag.
Met Vals licht bewees Joost Zwager
man dat hij ook een traditionele, door
wrochte sociaal-psychologische roman
kon schrijven.
Zwagerman groeide op in
een drive-inwoning in een
Alkmaarse nieuwbouwwijk.
Als uitweg voor de grauwe
troosteloze benepenheid
ontwikkelde hij in zijn puberjaren een
voorliefde voor Amerika. Of althans:
voor het Amerika zoals hij zich dat
voorstelde. 'Het land dat ik nooit had
bezocht, werd een ankerplaats voor de
ziel', schreef hij hierover. Hij verlangde
naar all things American.
Zwagerman raakte geobsedeerd door
het Amerikaanse idee dat 'the sky the
limit' is, een adagium dat meer tot de
verbeelding spreekt dan de polderwijs
heid 'doe maar normaal, dan doe je al
gek genoeg'. Zwagerman bewonderde
Amerikaanse schrijvers (de beatgenera
tie, bratpack, Saul Bellow, John Updike,
Philip Roth, Tom Wolfe), popmuziek
(Michael Jackson, Madonna, Prince),
films (American Beauty, Coen Brothers),
kunstenaars (Andy Warhol, Jackson
Pollock, Mark Rothko), fotografen
(Diana Arbus, Cindy Sherman) en vele
anderen. In de loop der jaren heeft hij
veelvuldig over zijn helden geschreven.
In Americana (2013) werden zijn
journalistieke en essayistische stukken
over Amerika gebundeld, in een box
die bestaat uit twee delen, bij elkaar
bijna 1200 bladzijden. Het boek is een
feest voor iedereen die is gefascineerd
door de Amerikaanse way of life. Op
Zwagermanniaanse wijze brengt de
schrijver zijn enthousiasme voor zqn
Amerika op de lezers over.
Op 8 september 2015 maakte
Joost Zwagerman op 51-
jarige leeftijd een einde aan
zijn leven. Datzelfde jaar
verscheen postuum en
fraai uitgegeven Wakend over God. In
een interview in HP/De Tijd, een dag na
zijn overlijden gepubliceerd, vertelde
Zwagerman dat hij die dichtbundel in
een koortsachtige roes in een tijdbestek
van een maand of twee had geschreven.
Waar de 'maximale stijl' van De ziekte
van jij een buitenissige potpourri was
van vrolijke taalkundige uitspattingen,
is de stijl van Wakend over God terug
gebracht tot minimalistische proporties.
De katholiek opgevoede Zwagerman
was zijn geloof al vroeg kwijtgeraakt,
maar lijdend aan het leven ging hij toch
weer op zoek naar het geestelijke hou
vast van een Schepper. Onder normale
omstandigheden is het God die over de
mensen waakt, maar in deze tijden van
ontkerkelijking voelde Zwagerman de
behoefte terug te keren naar een god,
wiens onbestaan hem parten speelde.
Het is ondoenlijk deze bundel te le
zen zonder te denken aan Zwagermans
zelfgekozen einde en de spoken die
hem hebben geplaagd. Zijn worstelin
gen komen terug bij vrijwel elk gedicht.
'In mijn huis regeert het duister en
het duister is een valse hond. Een
moordenaar besluipt mijn huis. Loopt
dreigend mijn domeinen rond.'
De moordenaar kreeg Zwagerman
uiteindelijk te pakken.
VALS LICHT
ROMAN
1
AMERICANA
ESSAYS
WAKEND OVER GOD
GEDICHTEN
ZATERDAG 5 SEPTEMBER 2020 35
