Bi
si Jr -é
Uut anden - in anden
9
Zuiderburen
WALVISSEN SCHATTEN IN HET ZAND
Antwerpen is
voor walvissen
één van de grootste
vindplaatsen ter
wereld.
Streektaal
ij graafwerken in het
I Antwerpse district
Deurne zijn drie ske-
Iletten van walvissen
gevonden. Het lijkt
niet zo, toch is dat voor Antwer
pen de normaalste zaak van de
wereld. Dat vertelt Mark Bosse-
laers, conservator paleontologie
van het Zeeuws Genootschap. Hij
coördineerde ook de opgravingen
in Deurne.
Bouwput
Voor een goed begrip, Bosselaers
woont in het Antwerpse Berchem.
Vanwaar dan de link met Zeeuws-
Vlaanderen? ,,Ik werk voor het Ko
ninklijk Zeeuws Genootschap én
voor het Koninklijk Belgisch Insti
tuut voor Natuurwetenschappen
in Brussel, ik werk dus voor twee
koningen. Dat is zo gegroeid. Het
Zeeuws Genootschap heeft
een behoorlijk grote collectie van
botten, allemaal opgevist in de
Schelde. Maar daar weet je weinig
of niets over omdat ze niet op de
locatie zelf zijn gevonden. En er
zijn weinig mensen die veel weten
over walvissen. Ik ben daar al 25
jaar mee bezig. Antwerpen is voor
walvissen één van de grootste
vindplaatsen ter wereld. In bijna
y- -im,
O- v
elke bouwput vind je wel iets. Zo
probeer ik dan verbanden te leg
gen met de botten van de Zeeuwse
vondsten. Ik heb pas nog in Mid
delburg zo'n saai werkje opge
knapt", zegt hij lachend.
9 miljoen jaar oud
De skeletten kwamen boven na
graafwerken voor de bouw van
een nieuwe vleugel bij het AZ Mo
nica. Een tiental jaar geleden werd
bij het ziekenhuis ook al een skelet
gevonden. Dat is nu te zien in de
hal van Monica. Is Deurne in Ant-
werpen-Oost misschien een hots
pot? ,,We spreken hier over de zan
den van Deurne. Die zijn laat mio-
ceen, zo'n 9 miljoen jaar oud. Die
zandlagen kom je bijna alleen in
Deurne tegen. De zandlagen el
ders in Antwerpen zijn ouder of
jonger. Je moet ongeveer 6 meter
diep gaan om deze zanden tegen te
komen. En dan kom je bijna volle
dige skeletten tegen. Maar dat is
zeldzaam. Deurne is bijna volledig
De afzetting is
hier heel rustig
en egaal gebeurd
dicht gebouwd, wat nog rest zijn
de parken. Je moet dus wachten
op graafwerken zoals bij dit zie
kenhuis."
Maar waarom dan die walvissen
in de zanden van Deurne? ,,Hier
was 9 miljoen jaar geleden de zee
30 tot 50 meter diep. De kust lag
aan de Vlaamse Ardennen. Aan de
kust spoelt alles weg of rotten de
skeletten. Verderop in zee blijven
die dode dieren liggen. Als ze dan
relatief snel worden bedekt met
zand, dan heb je een goede kans
op fossielen. Die voorwaarden zijn
hier duidelijk aanwezig. De afzet
ting is hier heel rustig en egaal ge
beurd. Er is nog een tweede reden.
De zee bestond wellicht uit een
aantal lagunes. Daarvan weten we
dat walvissen er komen paren en
daarbij vallen altijd doden. Wal
vissen zijn dieren die migreren. Ze
leven aan de Noordpool- of de
Zuidpoolcirkel waar in de
winter bijna alles dichtvriest. Om
zich voort te planten doen ze dan
een trek van duizenden kilome
ters. Dat gebeurde vroeger richting
Noordzee. Maar door de jacht op
walvissen die in de middeleeuwen
begon, kom je daar geen walvissen
meer tegen."
Oosterschelde
Hoezo, laatst werden in de Ooster-
schelde toch walvissen gespot?
,,Dat waren butskoppen, dolfij-
nachtigen eigenlijk. Het was toe
val, in onze streek kom je wel de
bruinvis vaker tegen. Ook een pot
vis die hier aanspoelt, moet je bij
de ongevallen rekenen. Dat zijn al
tijd oude mannetjes die in een
groep leven waar de vrouwen do
mineren. Dat geldt trouwens ook
voor de walvissen. Daarom wor
den die mannen op oudere leeftijd
verstoten. Ze zwemmen dan een
zaam rond en verliezen al eens de
weg in de Noordzee. Daar vinden
ze geen eten meer en komen ze
door uitputting om, wat regelma
tig gebeurt."
Toen a Engel Reinhoudt 'estur-
ven is, ei t'n vaneigens aolles
uut anden motte geve. Wat
zulle me z'n stikjes in de krante
misse. Ze binne nie te evenaeren. Mè
ik za Engel vooraol misse as mèns.
Me saemen wè is op toneêl 'estae.
Ik vroeg toen onderweg in d'n auto of
a t'n ok zenuwachtig was. ,,Da vaol
wè mee, ik doe aoltied eêst tuus yo-
gaoefeniengen", zei t'n. Di aok niks
an, wan me were a onderweg. En ie
docht toch zeker nie, da 'k achter de
gerdienen plat op m'n gat en mie m'n
ogen dicht een stuitje zou ge zitte!
,,Vuuf keêr goed diepe aeseme, dat
elpt ok", was z'n twidde raed. Vlak
voe a de gerdienen open goenge,
stoeng ik te blaezen as een katte in 't
nauwe. Het ielp nie vee, mè ik Engel
wè an 't lachen 'ekrege.
Venters
En noe is t'r an mien 'evroge of a ik
die stikjes in de streektaal van Zuud-
Beveland zou wille doe. Bie de ge
dachte alleên a brak het zweêt me
uut. Onzekere gedachten kwaeme
bie me op as vuulte in 't of. Kan ik dat
wè? De drie are venters van de streek
taalstikjes bin bedreve in het schrie-
ven van een column. Ikke nie. Boven
dien ze aolle drie bie 't onderwijs
'ezete. Ikke nie. Oe zulle de mènsen
reagere a ze mien stikje in anden
kriege?
Aol die onzekere gedachten schote
deur me ene en onderwiele knipten
ik een 103-jaerigen uut de krante. Ja,
het berichtje over um dan ee. Die be
richtjes over verjaerdaegen of rou
wadvertenties van mènsen die a 100
jaer of ouwer bin, stier ik a jaeren op
ni iemand in Arnhem. Die ei overaol
in Nederland mènsen zitte, die a dat
voe z'n doe. Zelf is die man nog mè
net in de vuuftig. Wirrom a t'n di noe
z'n arigheid in eit? Ik zou 't nie wete.
Ik doe 't mè gewoon. Ie zou het toch
ok via internet op kunne zoeke?
Klaer
Mè misschien ei t'n ok graag een pa-
piere stikje in anden. Zo noe en dan
stier ik ze op a 'k er wee een bitje bie
mekare ,,Di komme de ouwetjes, di
komme ze an", schrieve 'k dan. Ik
dienke d'r dan glad nie bie nae, da
mien padje ok a ingekorte. Aneêns
docht ik bie 't berichtje van die 103-
jaerigen, die a z'n verjaerdag nog
mocht viere, ik gae d'r voe. Ik ope da
'k nog vee jaeren actief mag bluve. Ik
ouwe van m'n streektaal. Mie m'n
verhalen en gedichten probere ik dat
moaie dialect a jaeren in eêre te ou
wen. Ik doe 't. Klaer!
Het stikje, dat a' k noe 'eschreven
dat is meêr om kennis te maeken. A 'k
noe de volgende keêr an de burte bin
en je krieg m'n stikje in anden, dan
oop 'k dat je mond'oeken de goeie
kant opkrulle.
Ik za m'n besten doe.
dinsdag 1 september 2020
GO
Op zoek naar Moby Dick in Deurne
In de rubriek Zuiderburen
werpen we wekelijks
een blik over de Belgische
grens. Deze week: Walvissen
in Deurne.
Dominique Piedfort
Deurne
4 -v
4
-3
r- -zr-: -
Zrfe^sE--
Archeoloog Mark Bosselaers bij de bouwput van het Monicaziekenhuis waar in de hoek rechtsachter h
den. Inzet: Het skelet van de walvis wordt in het Monicaziekenhuis tentoongesteld. fotos camile schelstraete
het skelet van een walvis
tentoongesteld.
- Mark Bosselaers, archeoloog
is gevon-
Jopie Minnaard
In deze rubriek
belichten we
wekelijks een
Zeeuws dialect.
Deze keer een
verhaal van Jopie
Minnaard in het
Bevelands.
Beluister de ge
sproken rubriek op
pzc.nl/streektaal.
