Indische Archipel
fc£(È3&
lllll
15 AUGUSTUS 3
2»"'
Woearbanaran
'Vrijheid is dat je
van niemand
affiankelijk bent'
ïi/^yV-A
De Japanse bezetting vertaalt zich in
een complete ommezwaai van koloniale
waarden. Het vooroorlogse Nederlands-
Indië kende een sterke hiërarchie, waarin
witte Europeanen bovenaan stonden. Tij
dens de bezetting verliezen deze totoks
hun macht; ze worden in burger- en
krijgsgevangenkampen geïnterneerd. De
Indonesiërs, tot dan onderdanen van het
Nederlandse koninkrijk, krijgen onder
Japanse heerschappij een positie die hun
aanvankelijk niet veel verandering brengt.
Captain: ,,Het was eigenlijk ook een kolo-
nie, maar dan met Japan als kolonisator.''
Van de Nederlanders in Nederlands-
Indië bestaat het merendeel uit Indo
Europeanen, met deels Nederlandse en
deels Indonesische ouders. Deze groep,
die voor de inval hoger op de ladder staat
dan Indonesiërs en soms dezelfde privi
leges heeft als Europeanen, blijft op Java
voor een groot deel buiten de kampen.
Captain: ,,Het was logistiek een hele ope
ratie. Wie kon aantonen een Aziatische
voorouder te hebben, bleef internering in
een Japans kamp daarom bespaard.''
Wreedheid, honger en dood
Met ongeveer 250.000 mannen, vrouwen
en kinderen is de Indo-Europese groep
fors groter dan de 120.000 Nederlanders
die wel de kampen in draaien. De ge
mengde groep brengt de Tweede Wereld
oorlog grotendeels buiten de Japanse
kampen door, maar wordt net zo goed ge
confronteerd met wreedheid, honger,
ziekte, onderdrukking en dood. Krijgsge
vangen en dwangarbeiders moeten lood
zwaar en slopend werk aan spoorlijnen
verrichten. ,,Het meest berucht was het
lot van de krijgsgevangenen aan de
Birma-Siam en Pakan Baroe-spoorweg.
Daar komt de uitspraak 'onder elke spoor
biels een dode', vandaan'', zegt Captain.
Op 15 augustus 1945 eindigt de Tweede
Wereldoorlog met de capitulatie van
Japan, maar ondertekening van de vrede
is voor Nederlands-Indië een moment
tussen wreedheden in. Twee dagen na de
Japanse overgave roepen de nationalisti
sche leiders Soekarno en Hatta de onaf
hankelijke republiek Indonesië uit.
De Nederlandse naoorlogse regering
laat de kolonie echter niet zomaar los en
treedt hard op. De ethische politiek is vol
gens Den Haag nog lang niet afgerond.
Volgens Captain komt dit door 'superio
riteitsgevoel'. ,,Zo van: de Indonesiërs
hebben onze leiding nodig.''
Nederland voelt de tijdgeest niet aan.
,,Terwijl wereldwijd het zelfbeschik
kingsrecht van koloniën al werd erkend,
sloot het zijn ogen hiervoor. Dat een ko
lonie na de Tweede Wereldoorlog not
done was, drong bij Nederland pas later
door.'' Vier jaar en veel bloedvergieten
verder om precies te zijn.
Die strijd mondt uit in de Indonesische
onafhankelijkheidsoorlog die bestaat uit
twee grote militaire operaties, in 1947 en
1948. De Nederlandse strijdmacht duidt
deze eufemistisch aan als 'politionele ac
ties'. Het verloopt buitengewoon bloedig.
Onder druk van de internationale ge
meenschap erkent Nederland rond de
kerstdagen van 1949 schoorvoetend de
onafhankelijke republiek Indonesië.
Naar Nederland
Door de veranderde machtsverhoudin
gen vertrekken in totaal circa 350.000 to
toks, Indische Nederlanders, Molukkers,
Chinese Indonesiërs en Papoea's naar
Nederland. De eerste groep witte Europe
anen wordt volgens Captain terecht
aangeduid als 'repatriant'. Voor tiendui
zenden van hen, die de Japanse kampen
ternauwernood overleefden, is de terug
keer een uitgemaakte zaak. ,,De witte
Nederlanders hadden een netwerk van
familie, vrienden en collega's, in Neder
land. Het was hun vaderland. Dat gold
niet voor de andere groepen.''
'Migranten' is een beter woord voor de
genen met Europese vaders en Indonesi
sche moeders die meestal voor het eerst
voet op Nederlandse bodem zetten. ,,De
Nederlandse regering had liever dat deze
groep in Indonesië bleef'', zegt Captain.
,,De gedachte was dat ze zich niet zouden
aanpassen, niet hard kunnen werken en
hier maar ongelukkig zouden worden.''
Nederland verkeert op dat moment in
de Wederopbouw; een warm onthaal
wacht de 'nieuwkomers' niet. Wat volgt
is een taai proces van aanpassing, met de
verwachting dat de migranten afstand
doen van hun komaf. Assimilatie dus.
Veel Indische Nederlanders accepteren
het vanwege de koloniale erfenis en om
dat het de enige kans is om in de samen
leving te worden opgenomen.
Moet ons land excuses maken voor 350
jaar overheersing en bloedige oorlogen?
Captain zou dat een 'heel groot gebaar'
vinden: ,,Het is een handreiking en toont
aan dat je beseft dat dingen die in het ver
leden misschien acceptabel waren, in het
licht van nu niet meer kunnen.''
WOENSDAG 12 AUGUSTUS 2020
7r
't f
- - -tTrt 'ht&a tl. i's! i
VT"
Af a«
Soerabaja, 1943. Een deel van
de Japanse interneringskampen
ontstond door wijken af te zetten.
FOTO NIOD, BEELDBANK WO2
noemen'', zegt Captain. „Binnen twee
maanden was het hele gebied bezet.''
Juli 1947. De censuur verbood publi
catie van deze foto van door het KNIL
gevangengenomen, verwonde en
gedode Indonesische strijders. FOTO
DIENST LEGER CONTACTEN NATIONAAL ARCHIEF
Het Japanse vrouwenkamp Kam-
pili op Zuid-Celebes wordt op 18 juli
1945 verwoest door geallieerde bom
men. Vanuit Nieuw-Guinea rukken de
Amerikaanse bevrijders op. foto niod. zie
MEER FOTO'S OP: INIOOFOTO'S.NL/OVERZEE
Eerder: 13-15 februari 1942. Een
Japanse soldaat kijkt toe hoe een
raffinaderij bij Palembang uitbrandt.
Japan wil olie; Nederland hanteert de
tactiek van de verschroeide aarde.
Monni Woearbanaran (71) is de
dochter van een Molukse KNIL-mili-
tair. In 1951 kwamen 12.500 van hen
naar Nederland. 'Tijdelijk', maar het
werd een permanent verblijf.
,,Als het over Molukkers gaat, denken
de meeste Nederlanders meteen aan
de kapingen in de jaren 70. Zelfs mijn
nichtjes, van de vierde generatie, krij
gen nog opmerkingen. Weinig men
sen weten waar die kapingen over
gingen. Veel Molukse mannen dien
den in het Koninklijk Nederlandsch-
Indisch Leger (KNIL). Toen Indonesië
de onafhankelijkheid uitriep, moest
iedereen die aan de kant van Neder
land stond halsoverkop vertrekken.
De Molukse soldaten zouden zes
maanden in Nederland blijven tot
alles weer rustig was, maar eenmaal
hier werden ze ontslagen. Ze woon
den in barakken, zonder baan of
uitzicht op terugkeer. Daar zijn de
woede en de frustratie ontstaan die
tot de kapingen hebben geleid.''
„Mijn vader besloot al snel dat we
hier ons leven zouden opbouwen.
Pas twintig jaar later kon hij terug
naar het eiland waar hij geboren was
om zijn moeder, broer en zussen te
zien. Dat vond hij de ultieme vrijheid:
dat hij zijn familie kon zien wanneer
hij wilde én dat hij weer terug kon.
,,Ik ben blij dat ik hier ben opge
groeid. Op Tanimbar, het eiland waar
ik geboren ben, zou ik als oudste
meisje fulltime in het huishouden
hebben gewerkt. In Nederland kon
ik eigen keuzes maken. Ik ben ver
pleegster geworden en heb mijn hele
leven gewerkt. Vrijheid is dat je van
niemand afhankelijk bent. Dat heb
ik aan mijn kinderen meegegeven:
maak je opleiding af, leer een vak en
vind je eigen plek. Ik voel me zo
Nederlands als wat en tegelijk een
echte Molukse.''
—Linda Huijsmans
Deze en volgende bijdragen uit:
'75 jaar vrijheid', 75 portretten van
Nederlanders uit elk geboortejaar
sinds 1945. Gefotografeerd door
Bert Teunissen.
Vind ze alle ook op: vrijheid.nl
