ZEELAND GEBOEKT
Mr. A. Loosjes
was een fan
van Zeeland
4
Per koets naar Parijs in 1772, om er eens even uit te zijn. Het reisverslag van de
schatrijke Zeeuw Johan Steengracht is nu uitgegeven. Het staat bol van kerken en
paleizen. Maar hoe zit het met de Parisiennes?
De Zeeuwse regent Johan Steen
gracht en twee reisgenoten ma
ken een stedentrip naar Parijs.
Het is de zomer van 1772. In het
achteraf geschreven verslag lezen
we alles over kerken, paleizen, standbeelden,
poorten, boulevards, bruggen. Mooi. Maar ver
telt de puissant rijke Steengracht alles? Hoe zit
het met het luxe vertier, de bevallige Parisien-
nes?
In het gedicht dat hij schreef ter afronding
van zijn reisverslag, geeft hij toe dat zijn ver
haal niet compleet is:
Een Leezer, (zo g'het Leezen liet),
zal moog'lijk vraagen, met reeden,
of min Parijs and're Steeden,
Zoo'n Lusthof vol bevalligheeden,
Niets als Paleis kerken ziet?
Zeg dien, men schrijft juist alles niet.
In de slotregels van het voor zijn vriend Da
niel Radermacher bestemde gedicht lezen we:
Wij kunnen elkaar veel vertellen;
Van 't geen m'in Vrankrijk 't meest bemind
En dat m'in dit Journaal niet vind'.
Het woordje 'niet' in de laatste
regel heeft hij onderstreept.
Het is een reis zoals alleen
welgestelden zich die kun
nen veroorloven. Johan
Steengracht (1727-1785)
stamt uit een Veers ge
slacht van bestuurders. Hij
is een vermogend fiscalist
en administrateur, eige
naar van onder andere bui
tenplaats Lammerenburg bij
Vlissingen. Bepakt en bezakt
reist hij vanuit zijn monumen
tale woonhuis in de Wagenaar-
straat in Middelburg in een koets naar
Parijs om een maand lang alle paleizen, ker
ken, theaters te bezoeken die er te zien zijn.
Het is een hete zomer in 1772, het kwik komt
niet onder de veertig graden. Zijn vriend Da
niel Radermacher (1722-1803) en zijn zoon Ni-
colaas (1754-1840) reizen met hem mee.
Steengracht schrijft een uitgebreid verslag
van de reis die van 4 augustus tot 9 september
duurde. Dat verhaal is nu uitgegeven onder de
titel Zeeuwse regenten in Parijs. Het is een boei
end geheel, compleet met meer dan vijftig
destijds in Parijs gekochte gravures. Irene
Storm van Leeuwen-van der Horst voorzag
het journaal van inleidende hoofdstukken en
verzorgde de transcriptie van het oorspronke
lijke geschrift. Zij is bibliothecaresse van Kas
teel Duivenvoorde in Voorschoten waar het
reisverslag wordt bewaard. Drie jaar geleden
publiceerde ze het boek Reislustige Zeeuwse re
genten, ook al gebaseerd op een verslag van Jo-
han Steengracht, toen van een reis naar Lon
den in 1769.
Er zijn redenen om aan te nemen dat het
Zeeuwse gezelschap in de hete zomer van 1772
de zinnen heeft willen verzetten. Johan Steen
gracht moest een half jaar eerder zijn vrouw
begraven, ze was 40 jaar oud. Na zo'n droevige
periode wil je vast wel eens wat nieuwe in
drukken opdoen. Zijn bijna 18-jarige zoon Ni-
colaas is net klaar met zijn rechtenstudie in
Utrecht, hij studeert af op twintig stellingen
over de geschiedenis van Zeeland. Mogelijk
m
dat hem het uitstapje naar
Frankrijk al veel eerder in
het vooruitzicht was ge
steld, als een leerzame
'grand tour'. Daniel Ra
dermacher ten slotte, hij
was in 1751 langere tijd in
Parijs geweest. Steengracht
kan in zijn bereisde provin-
ciegenoot een goede gids heb
ben gezien. Bovendien verloopt
het bij Radermacher thuis niet al
lemaal even gladjes.
Zijn vrouw Susanna
Libertine Boogaert is
helemaal in de Heere
geraakt, van 'zeer rai-
sonabel' is ze in korte
tijd 'super fijn chris
telijk' geworden.
Voor de niet erg
godsdienstig aange
legde Radermacher
kan de trip naar Pa
rijs een tijdelijke
ontsnapping aan dat
milieu zijn geweest.
De straattheaters
op de boulevards, het
pretpark Colisée, de
Franse en Italiaanse
komedie, het
Zeeuwse trio neemt
alle tijd voor ont
spanning. Op 15 augustus, Maria Hemelvaart,
zijn er processies in de stad. dog wij gingen
in de ruë de Sevre, om een gevecht te zien van
Beeren, wolven, Esels, paarden etc. tegen
zwaere honden. Een stier moest vegten tot hij
dood was, dog dit amuseerde ons weinig,
waarom wij liever verkoosen naar de Colisé te
gaan waar een Groote Illuminatie was, dat een
superbe Coup d'oeil gaf een fraai vuurwerk
dat ons veel plezier deed'.
Tijdens hun uitjes zien de heren 'de mooiste
meisjes van Parijs', in de theaters treffen ze
dames 'op hun mooist gekleed' en 'behangen
met fijne juwelen'. In de buitenplaatsen die
Lodewijk XV aan zijn maitresses De Pompa
dour en Du Barry ter beschikking stelt, komen
ze veel schilderijen met erotische voorstellin
gen tegen.
Johan Steengracht schrijft zijn verslag voor
familieleden en vrienden. Hij zal het dus net
jes hebben willen houden. Vooral zijn achteraf
geschreven gedicht laat ruimte voor speculatie
over de niet in het reisverhaal opgenomen uit
jes en pleziertjes, zeker als hij rept over 'Miss
du Thee' - de artiestennaam van Cathérine-
Rosalie Gérard Duthé, het eerste 'domme
blondje' in de geschiedenis - en de dames Du-
noyer. In die tijd zijn dat namen die staan voor
schandaal en spot. Steengracht dicht:
Of wij dan Miss du Thee niet zagen
of Des Noyers die Roem van 't Land?
Zeeuwse schrijvers
Adriaan Loosjes, er zijn min
stens vier Nederlandse let
terkundigen met die naam.
De Adriaan Loosjes van Zeeland in
Beeld en vele andere boeken werd
in 1880 geboren te Blokzijl, als
zoon van een doopsgezinde domi
nee, en overleed in 1949 te Deven
ter. Wat Jac. P. Thijsse deed voor de
Nederlandse natuur, deed mr. A.
Loosjes (onder die naam publi
ceerde hij) min of meer voor het
Nederlandse stedenschoon. Op
ontspannen onderwijzerstoon het
publiek de ogen openen. Heel
voorzichtig actievoeren voor be
houd, in het geval van Loosjes bij
voorbeeld door naar aanleiding
van de gesloopte Warwijksche
poort in Veere te wijzen op de '19
de eeuwsche monumentenver
waarlozing'.
Zeeland in Beeld
is, zoals de titel
belooft, in de
eerste plaats
een kijkboek.
Ruim twee
honderd af
beeldingen van
kerken, open
bare gebouwen, huizen, steden to
nen een Zeeland van lang geleden.
Toen het boek in 1927 verscheen,
was mr. A. Loosjes al een begrip,
door vele uitgaven Sprokkelingen in
Nederland en door werken als De
torenmuziek in de Nederlanden
waarin onder meer het carillon
van Zierikzee wordt besproken.
Hij was altijd uitbundig, maar over
Zeeland toch het meest. 'Het aan
trekkelijkste Nederlandsche ge
west', oordeelt hij. Dat komt
onder meer door 'de hooge ijle
luchten, de malsche groene wei
den, de zoo afwisselende golvin
gen der duinen', 'de bijna alge-
heele afwezigheid van somber-
stemmende fabrieken' en vooral
'de historie, die overal tot U
spreekt'.
Zeeland was namelijk in een
verder verleden nóg beter. Wat hij
over Axel zei, gold wat hem betreft
voor alle Zeeuwse steden: 'óók
niet meer wat het oudtijds
was'. Ondanks de vervallen groot
heid blijft Middelburg 'een der
mooiste steden van het land'.
Geen hoekje Zeeland vergeet hij,
uiteraard ook Zoutelande niet,
'een der glanspunten', goed voor
een gloedvolle alinea. Het uitzicht
op het dorp vanaf de duinen is
'een geheel van wondere schoon
heid'. Voor de bewoners heeft de
schrijver ook al lof: 'Het zijn over 't
algemeen knappe, stoere men-
schen, de tegenwoordige bewo
ners van Zeeland'.
In Amsterdam vernoemden ze
een straat naar hem. Misschien is
er nog ergens een Zeeuwse weg,
laan of boulevard beschikbaar
om onvervalste Zeeland-fan Adri-
aan Loosjes te eren.
maandag 20 juli 2020
WA
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Aan de boemel in Parijs?
Jan van Damme
Reiskoets met grote manden, het type waarin Johan Steengracht en zijn medereizigers
zich verplaatsten. Detail uit gravure Gezicht op de Bastille van Parijs door J. Rigaud.
ILLUSTRATIE UITGEVERIJ VERLOREN
Nicolaas Steengracht,
anoniem, omstreeks 1777.
SCHILDERIJ KASTEEL DUIVENVOORDE
VOORSCHOTEN
Irene Storm van
Leeuwen-van der
Horst: Zeeuwse re
genten in Parijs -
Uitgeverij Verloren,
224 pagina's, geïllu
streerd, 25 euro.
M Portret
van Johan
Steengracht
door Jean
Appelius,
omstreeks
1755. SCHILDE
RIJ KASTEEL DUI
VENVOORDE VOOR
SCHOTEN
M Portret
van Daniel
Raderma-
cher, zijn
eerste
vrouw Su
sanna en
zoon Samuel
- door Jean
Appelius,
1759. ILLUSTRA
TIE UITGEVERIJ VER
LOREN
Zeg Vrij, Wij vonden die Charmant'.
Mario Molegraaf
