'Robots kunnen
geen emoties
opwekken; films,
boeken en muziek
doen dat wel'
RECENSIE
Verliefd op de
koolmezen
'l
den, maar tegelijk worden we steeds ouder.
Het vreemde is dat als steeds meer mensen
in de negentig worden, we na ons zestigste
nog een heel leven te gaan hebben - dus
hoezo zijn we vanaf ons zestigste al oud?
Misschien wordt het tijd daar anders over
te gaan denken. Clarissa's dochter is in de
veertig, haar kleindochter is een tiener.
Alle generaties spelen in het boek een rol.
Ik denk dat de pandemie ons de laatste
tijd heeft doen beseffen hoeveel onze ou
dere generaties ons waard zijn, en dat we
hen moeten beschermen. Toen ik op inter
net een filmpje zag waarin mensen met
een plastic jas hun bejaarde ouders konden
omhelzen, moest ik huilen. Ik heb mijn ou
ders, beiden in de tachtig, nog steeds niet
kunnen knuffelen, en ik mis dat zó erg.''
,,Die aanslagen waren vreselijk; vrienden
van me hebben dierbaren verloren. Maar
meer dan de recente aanslagen in Parijs
speelde het iconische beeld van de aansla
gen op de Twin Towers door mijn hoofd.
Het vliegtuig dat zich in de toren boort, de
torens die vervolgens instorten. Dat staat in
mijn geheugen gegrift. Dat geldt ook voor
de beelden van de Taliban die de eeuwen
oude boeddhabeelden in Afghanistan op
bliezen - ik werd er ziek van toen ik het zag.
Vanuit mijn werkkamer zie ik de Eiffel-
toren en ik bid dat die nooit zal verdwijnen.
Als mens zijn we verbonden met ruimtes;
met ons huis, maar ook met andere gebou
wen. Het vernietigen van culturele symbo
len, gebouwen waarmee we zijn opgegroeid
en waarvan we houden, is een verwoesting
van identiteit. Dat is schokkend en ingrij
pend, zelfs als het niet in je eigen land ge
beurt. Ik twijfelde nog of ik de Notre-Dame
of de Eiffeltoren zou kiezen, maar toen
werd de Notre Dame getroffen door brand.
Al die beelden van de brandende kerkik
kon het niet aanzien.''
,,Waartoe namen we allemaal onze toe
vlucht toen we vanwege corona zaten op
gesloten? Muziek, films, boeken. Ik luis
terde veel naar David Bowie, las het nieuwe
boek van Patti Smith en een over Giuseppe
Verdi en zijn opera La traviata. Ik denk dat
kunstenaars een essentiële rol zouden moe-
ten hebben in onze toekomst. Het is de
menselijke verbeeldingskracht, onze fanta
sie, die ervoor zorgt dat we geen machines
worden. Robots kunnen geen emoties
opwekken, wat boeken, films, beeldende
kunst en muziek wel doen. Kunst laat ver
schillende en onbekende stemmen horen,
geeft uiting aan alles waar we over twijfe
len, brengt je in contact met verrassende
denkbeelden, of choqueert misschien wel.
Daarin ligt de waarde van kunst. Maar daar
voor moet degene die creëert de moed heb
ben af te durven wijken van de massa, en
dat maakt kwetsbaar. Het grote gevaar is
dat alles mainstream wordt of dat we zo
lui worden dat we zelfs onze scheppings
kracht gaan uitbesteden aan
apparaten.''
De liefdevolle en eigenzinnige
manier waarop de Engelse ama-
teurvogelonderzoeker Len Ho
ward de koolmezen in haar tuin
beschrijft, doet je, net als zij,
verliefd worden op de vogels.
Eind 19de eeuw wordt Howard
geboren in een rijke familie. Ze
wordt violist. Totdat ze het roer
omgooit en een buitenhuis
betrekt op het platteland om
haar leven te wijden aan vogels.
Letterlijk zet ze de ramen en
deuren open; vogels vliegen in
en uit. In Vogels als huisgenoten
(Cossee, €23) doet ze daarvan
prachtig verslag. Howard be
schrijft het gedrag van vogels in
een tijd dat ze vooral in kooitjes
worden bestudeerd. Dat maakt
haar werk uniek en haar boeken
worden regelrechte bestsellers.
Al snel ontdekt Howard dat
geen vogel hetzelfde is, ze heb
ben allemaal hun voorkeuren
en eigenaardigheden. Elke
mees, merel of roodborst in
haar tuin kent Howard, vaak
hele generaties, ze kent hun
karakters en herkent de uit
drukkingen van boosheid,
bezorgdheid en blijdschap.
Howard ontdekt ook dat
vogels hun verstand gebruiken:
ze openen lucifersdoosjes waar
Howard koekjes bewaart, ze
vliegen haar tegemoet als ze
van de bus komt (ze kennen het
tijdschema) en ze herkennen
haar van ver, zelfs als ze zich,
als experiment, verkleedt met
hoed en mantel. Ook reageren
ze scherp en gevoelig op veran
deringen. Uren voordat het
weer omslaat, beginnen zij te
kwetteren. Howard legt een
prachtige, rijke en gevoelige
vogelwereld bloot.
32
Lezen
In uw nabije toekomst zijn monumenten
zoals de Eiffeltoren vernietigd. Welke
invloed hebben de aanslagen in Parijs
op u gehad?
Wat kan literatuur uitrichten in een tijds
gewricht als dit?
Bloemen van de duisternis
verschijnt bij Ambo Anthos
(€22).
NATUUR
Len Howard, Vogels
als huisgenoten
—Maaike Lange
