T
10 ZEELAND
FRANS DINGEMANSE ZEEUWSE PAEREMESSEN
Het Zeeuwse
paeremes heeft
een ziel. Frans
Dingemanse legt die
bloot in zijn boek
Zeeuwse
wondertjes, het
resultaat van veertig
jaar kijken en snijden.
Je moest het mes paraat
hebben als de ploeg in de
sloot dreigde te glijden.
Snel, met enkele halen,
hup, het paard vrij. Tege
lijkertijd zei het paeremes iets over je
status. Hoe mooier het heft versierd,
hoe welgestelder de eigenaar. Alle re
den om het mes
trots op je boeren-
goed te dragen.
We hebben het
over de tijd dat paar
den het tractorwerk
deden en boeren in
dracht liepen. Tussen
i860 en 1890 was de
bloeitijd, toen had ie
dere boerenzoon en -
knecht vanaf zijn vijf
tiende een paeremes op
zak. In heel Nederland
was dat zo. De mesheften waren be
werkt - gesneden - met allerlei fanta
sievoorstellingen. Alleen op Walche
ren, Zuid-Beveland en in mindere
mate in Zeeuws-Vlaanderen werd
met het typische Zeeuwse paeremes
gewerkt: een mesheft met twee boe
renpaarden als bekroning en daaron
der een hol kooitje waarin een los
stukje hout - het balletje of het zieltje
- rammelde.
Landarbeiderszoon Frans Dinge
manse uit Nieuw- en Sint Joosland
(1944) heeft ruim veertig jaar studie
gemaakt van dat typisch Zeeuwse
stukje volkskunst. Hij onderzocht de
mesheften, gaf de snijders hun le
vensverhaal en ging zelf mesheften
snijden. Hij bezit nu een collectie van
zo'n honderd antieke paeremessen en
heeft in de loop van de jaren enkele
honderden nieuwe gesneden. Uit
buxushout, zoals het hoort. Want
buxus- of palmhout is heel fijn van
nerf, homogeen van structuur en kei
hard, dus slijtvast. De antieke kleur
komt door de nabehandeling. Eerst
lijnolie en dan was met een tintje
bruin. Frans heeft nu alles wat hij
weet over het Zeeuwse paeremes be
schreven en geïllustreerd in een
kloek boek dat morgen wordt gepre
senteerd onder de titel Zeeuwse won
dertjes. Inclusief tips voor wie zelf aan
de slag wil.
Frans herinnert zich dat hij in 1978
in Domburg bewust een paeremes op
een dressoir zag liggen: ,,Ik dacht, 'dat
moet ik zelf ook kunnen maken'. Een
jaar later had ik mijn eerste mesheft
klaar. Mijn vader zag het en wilde het
Het technisch
tekenen beviel
me niet. Al die
rechte lijntjes
van me kopen. Hij was arbeider op
een boerderij bij Grijpskerke en was
zijn eigen mes kwijtgeraakt. 'Ja maar',
zei ik, 'als ik het aan jou verkoop heb
ik er zelf geen meer'. Wie een eerste
kan maken, kan ook een
tweede maken, zei mijn
vader. Zo is het be
gonnen."
Frans had een
creatieve inslag,
hij tekende van
jongs af aan. Na
zijn hbs-b werkte
hij bij Philips in
Eindhoven, waar
hij op de bedrijfs-
school een ver
snelde hts-opleiding
volgde. Hij kwam op
de tekenkamer van
scheepswerfDe
Schelde in Vlissingen
terecht. Maar: „Het tech
nisch tekenen beviel me
niet. Al die rechte lijntjes.
Toen raadde mijn oude te
kenlerares Liesbeth Bink
horst me aan naar de teken
academie te gaan." Aan de
Koninklijke Academie van
Beeldende Kunsten in Den
Haag haalde hij mo-A en B
(tweede- en eerstegraads lesbe
voegdheid), daarna gaf hij tot
1997 tekenles op de Pedagogi
sche Academie in Middelburg en
op de Christelijke Scholenge
meenschap Walcheren.
In zijn boek beschrijft Frans de
ontwikkeling van het Zeeuwse mes
snijwerk. Van religieuze voorstellin
gen naar ploegende boeren en agra
risch gereedschap, van een kale knop
naar de bekroning met twee paarden
die met hun koppen in een voeder
bak staan. De bak werd een voeder-
mand, de zoge
naamde 'bagge'.
Die kon met het
vlechtwerk en
soms dubbele
handvatten kun
stiger worden
uitgesneden.
Van i860 tot
1930 - de tijd
van de
Zeeuwse kle
derdracht - wa
ren er in Zeeland zo'n honderd
messensnijders actief. Frans be
handelt de bekendste, van Sou-
Wie een eerste
kan maken, kan ook
een tweede maken,
zei mijn vader. Zo is
het begonnen
burger Pieter Puijpe (1874-1942) tot
Middelburger Pieter Buijs (1898
1982), bekwame ambachtslieden die
het snijden vaak als 'tweede beroep'
hadden.
Met het verdwijnen van de kleder
dracht raakte ook het paeremes in on
bruik. Frans Din-
gemanse behoedt
dat Zeeuwse sie
raad voor vergetel
heid. Als snijder -
'ik blijf het doen
zolang er vraag
naar is' - en als
schrijver en illu
strator van een
monumentaal
boekwerk. Eind
dit jaar toont hij
zijn collectie in het Zeeuws Museum
in Middelburg.
donderdag 9 juli 2020
GO
De ziel van het mes rammelt
Jan van Damme
Nieuw- en Sint Joosland
I ILliSS
Frans Dingemanse
in zijn atelier in Nieuw
en Sint Joosland. fotos
RUBEN OREEL
- Frans Dingemanse
- Frans Dingemanse
Traditioneel Zeeuws paere
mes, gemaakt door Frans
Dingemanse: bovenop de
kroon met twee paarden en
een voedermand; daaronder
het van spijlen voorziene
kooitje waarin een los stukje
hout zit dat 'het zieltje'
wordt genoemd; daaronder
de ring die met boerenge
reedschap het thema
van het mes verbeeldt.
De zwarte puntjes zijn
ingelegd ebbenhout.
Frans Dingemanse: Zeeuwse won
dertjes, vormgeving van Zeeuwse
heften - Uitgeverij Den Boer De
Ruiter, hardcover met leeslint, 286
pagina's, 39,50 euro.
Presentatie morgen om 19.00 uur
in boekhandel de Drvkkery in Mid
delburg, te volgen via
Facebook.com/dedrvkkery/live.
Kijk op de site bij /video
Frans Dingemanse snijdt
al 40 jaar paeremessen
